Η Φινλανδία και το τέλος του ρωσικού Lebensraum

Πριν λίγες ώρες η κυβέρνηση της Φινλανδίας έκανε αυτό που έμοιαζε αδιανόητο: η Φινλανδία θα γίνει το 31ο μέλος του ΝΑΤΟ. Αψηφώντας πλήρως τους διπλωματικούς τραμπουκισμούς του Κρεμλίνου, η Φινλανδία αφήνει πίσω της μια παράδοση γεωπολιτικής ουδετερότητας ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία, και ενώνει τις στρατιωτικές της δυνάμεις με τον υπόλοιπο ελεύθερο κόσμο – ακριβώς όπου ανήκει, ως κράτος-μέλος της ΕΕ. Και ναι, ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος που κρατάει πλέον σχεδόν τρεις μήνες, αλλά και η ρητορική με την οποία τον έχει ντύσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν, αποδεικνύουν πως το ψυχροπολεμικό σχηματικό δίπολο ανάμεσα στον ελεύθερο κόσμο και τον υπόλοιπο ισχύει ακόμα.

Η Φινλανδία σήμερα αξίζει τον θαυμασμό όλων των υπόλοιπων δυτικών – και μη – κρατών. Με την απόφαση της να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ το σκανδιναβικό κράτος των μόλις 5.5 εκατομμυρίων κατοίκων δείχνει στον Πούτιν και τους απανταχού απολογητές του πως τα μικρά έθνη μπορούν τόσο θεωρητικά όσο και ουσιαστικά να σταθούν απέναντι στις γειτονικές τους υπερδυνάμεις, αν αυτό θα εξασφαλίσει την επιβίωση τους από τον επεκτατισμό.

Το τέλος της φινλανδοποίησης

Η παραδοσιακή ουδετερότητα της Φινλανδίας έχει ξεχωριστεί θέση στη θεωρία των διεθνών σχέσεων. Ο όρος «φινλανδοποίηση» χρησιμοποιείται ώστε να κατηγοριοποιηθεί η τάση των μικρών κρατών να υποτάσσονται εμμέσως στις προθέσεις των μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων με τις οποίες συνορεύουν, επιλέγοντας μια ουδέτερη στάση απέναντι στην εξωτερική τους πολιτική. Θέτοντας το απλούστερα, η φινλανδοποίηση ορίζει πως ένα μικρό κράτος δε θα εναντιωθεί στην εξωτερική πολιτική ενός μεγαλύτερου – ακόμα και αν διαφωνεί με αυτή – καθώς οι συνέπειες μπορεί να είναι τεράστιες για το ίδιο. Ειρωνικά, ο όρος φινλανδοποίηση γεννήθηκε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου, όταν στο διάστημα 1947 οι τότε Φινλανδοί αξιωματούχοι θέσπισαν το δόγμα της ουδετερότητας απέναντι στη Σοβιετική Ένωση· ένα χρόνο μετά, οι δύο χώρες σύναψαν διμερή συμφωνία σύμφωνα με την οποία η Φινλανδία θα διατηρούσε την πολιτική και πολιτειακή της ανεξαρτησία, υιοθετώντας όμως ένα δόγμα απόλυτης γεωπολιτικής ουδετερότητας ανάμεσα στα δύο μπλοκ του Ψυχρού Πολέμου.

Έκτοτε, η φινλανδοποίηση έχει αξιοποιηθεί στο πλαίσιο αμέτρητων διεθνολογικών αναλύσεων οι οποίες σκοπεύουν στην ερμηνεία της εξωτερικής πολιτικής ενός αδύναμου κράτους απέναντι σε ένα γειτονικό ισχυρότερο. Πέρα όμως από τη θεωρία, και η ίδια η Φινλανδία βρήκε ασφάλεια στο δόγμα αυτής της στρατηγικής ουδετερότητας καθώς ακόμα και στη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και τη ραγδαία μείωση της ρωσικής γεωπολιτικής επιρροής στα 90s η Φινλανδία επέλεξε να παραμείνει στρατιωτικά ουδέτερη – καθώς πολιτικά έγινε μέλος της ΕΕ το 1995 – επιλέγοντας να μην ακολουθήσει τις Βαλτικές χώρες στο ΝΑΤΟ. Αυτή και μόνο η συνθήκη είναι αρκετή για να κατανοήσει κανείς πόσο απότομη στροφή είναι για το Ελσίνκι η απόφαση να αναζητήσει την ένταξη του στη Βορειοατλαντική συμμαχία.

Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος

Το εντυπωσιακότερο στοιχείο σε ό,τι αφορά την απόφαση της φινλανδικής κυβέρνησης είναι πως αντικατοπτρίζει πλήρως την αλλαγή της στάσης του μέσου Φινλανδού. Μόλις τον περασμένο Ιανουάριο, οι περισσότερες δημοσκοπήσεις έδιναν οριακό προβάδισμα υπέρ της μελλοντικής ένταξης στο ΝΑΤΟ – και σίγουρα όχι τόσο ώστε η κυβέρνηση να ξεκινήσει τις διαδικασίες, με την ίδια τη Σάνα Μαρίν να δηλώνει δημόσια πως πολύ δύσκολα η Φινλανδία θα εντασσόταν στη βορειοατλαντική συμμαχία στη διάρκεια της δικής της διακυβέρνησης· λιγότερο από τρεις μήνες αργότερα, περισσότεροι από το 75% των Φινλανδών τάσσονται υπέρ της ένταξης και είναι η ίδια πρωθυπουργός εκείνη που κινήθηκε αστραπιαία τόσο εντός όσο και εκτός Φινλανδίας ώστε η διαδικασία να είναι άμεση. Η ραγδαία εξέλιξη του ζητήματος – αλλά και η απότομη αλλαγή της στάσης των Φινλανδών, πολιτών και πολιτικών – είναι ενδεικτική της συνειδητοποίησης πως απέναντι στον γεωπολιτικό αυταρχισμό η μόνη πραγματική άμυνα και εγγύηση ασφάλειας είναι η σύνταξη με τη Δύση. το μόνο φινλανδικό κόμμα που τάσσεται απέναντι στην ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι Αριστερή Συμμαχία, η οποία όμως φαίνεται πως θα εξακολουθεί να στηρίζει την κυβέρνηση συνεργασίας· πολιτική ωριμότητα σε όλα τα επίπεδα.

Για αυτό όμως που οι Φινλανδοί – και οι υπόλοιποι δυτικοί – θα πρέπει να αισθάνονται περήφανοι είναι πως η ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ είναι η πιο άμεση απόρριψη των απειλών της Ρωσίας. Παρότι ο Πούτιν έχει απειλήσει επανειλημμένα την κυβέρνηση της Σάνα Μαρίν σχετικά με τις συνέπειες που μια τέτοια κίνηση μπορεί να φέρει, οι Φινλανδοί δε συγκινήθηκαν ιδιαίτερα και προχωράνε στο ανώτατο επίπεδο γεωπολιτικής τους ενοποίησης με την υπόλοιπη Δύση. Τι σημαίνει αυτό; Πως ξαφνικά η Ρωσία θα αποκτήσει περίπου 1.300 χιλιόμετρα χερσαίων συνόρων με το ΝΑΤΟ, με την Αγία Πετρούπολη – η οποία έχει ίσο, αν όχι περισσότερο ειδικό βάρος και από τη Μόσχα στη συνείδηση των Ρώσων – να απέχει μόλις 400 χιλιόμετρα από τα Φινλανδικά σύνορα. Με άλλα λόγια, ο Πούτιν – του οποίου τις στρατηγικές ικανότητες έχουν θαυμάσει αμέτρητοι «αναλυτές» ανά τα χρόνια – όχι μόνο δε βρήκε το lebensraum  που έψαχνε με την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά βλέπει από σήμερα το NATO  να τον περικυκλώνει ακόμα περισσότερο.

Το NATO και το μέλλον

Από την πρώτη μέρα του ρωσο-ουκρανικού πολέμου η παγκόσμια κοινότητα – αλλά και η ίδια η Δύση – συνειδητοποίησε πως ο ιδεολογικός και αξιακός της άξονας δεν αποτελεί παρωχημένο κατάλοιπο του 20ου αιώνα. Μπορεί στην εποχή της ψηφιακής παγκοσμοιοποίησης η έμφαση όλων να βρίσκεται στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις – με την πολιτικά αδύναμη, μέχρι πρόσφατα, ΕΕ να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς παίκτες παγκοσμίως – αλλά τους εμπορικούς πολέμους, όμως η ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ αναδεικνύει τη σημασία που εξακολουθούν να διατηρούν οι γεωπολιτικές συμμαχίες. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που ο Εμμάνουελ Μακρόν δήλωνε πως το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό· χάρις στον απροκάλυπτο και δολοφονικό αυταρχισμό του Πούτιν, η ομπρέλα ασφάλειας της Ευρώπης δυναμώνει – και, κυρίως, μεγαλώνει – σε ιστορικό επίπεδο, ενώ οι συζητήσεις σχετικά με τη σταδιακή θέσπιση ενός τύπου ευρωστρατού έχει ήδη ανοίξει πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο θα περίμεναν και οι πιο αισιόδοξοι υπερασπιστές του.

Περισσότερο, όμως, η ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ – αλλά και η διεύρυνση των διατλαντικών σχέσεων – αποδεικνύουν μια βαθύτερη αλήθεια. Παρά τις αδυναμίες της, η Δύση εξακολουθεί να παρέχει στους πολίτες της τα υψηλότερο επίπεδο διαβίωσης και δημοκρατικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, και οι Φινλανδοί αποδεικνύουν πως η υπεράσπιση αυτών των συνθηκών αξίζει όσες συνέπειες μπορεί να φέρει το τέλος της φινλανδοποίησης. Το ευκολότερο για οποιονδήποτε δε θέλει διαταράξει τις διμερείς του σχέσεις με τη Ρωσία θα ήταν να παίξει το επικίνδυνο παιχνίδι των ίσως αποστάσεων και του «ναι μεν αλλά» απέναντι στην Ουκρανία· οι Φινλανδοί – που από σήμερα θα πρέπει να στρέψουν ακόμα περισσότερο την προσοχή τους προς τα ανατολικά τους σύνορα μετά από σχεδόν έναν αιώνα – δείχνουν με τη στάση τους πως η ουδετερότητα απέναντι στον αυταρχισμό δεν αποτελεί επιλογή. Με την ένταξη της Φινλανδίας – αλλά και της Σουηδίας, η οποία ακολοθεί εκτός συγκλονιστικού απροόπτου – στο ΝΑΤΟ, το τέλος του ρωσο-ουκρανικού πολέμου θα βρει τη Δύση πιο ενωμένη από οποιαδήποτε στιγμή μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου – και την ελεύθερη Ουκρανία πιο κοντά της από ποτέ, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.