Οδηγός για Χρήστες*: “m’oblige!”**

Σημαντική αρχή της κριτικής τέχνης του 20ού αιώνα ήταν η ιδέα του αμόρφου (informe). H Rosalind Krauss (1991) ανέλυσε την καταστολή του αμόρφου προς όφελος της επίσημης και πιστοποιημένης αριστοτεχνίας: το εκθέτει ως λειτουργικό εργαλείο που δεν έχει καν χαρακτήρα θεματικής, πρόκειται για ενασχόληση, για δουλειά. Οτιδήποτε αποκαλείται άμορφο αποχαρακτηρίζεται και θεματικά ευτελίζεται, «μπορεί να συνθλιβεί ανά πάσα στιγμή, σαν μια αράχνη ή ένα γαιοσκώληκα». Λειτουργικό εγχείρημα του αμόρφου είναι η εντροπία, την οποία η Krauss δανείζεται από τον Caillois ως τη μη αναστρέψιμη προοδευτική αταξία και ομογενοποίηση της ύλης. Τα εντροπικά έργα τέχνης με την πάροδο του χρόνου μετατρέπονται σε μη ανακτήσιμα απόβλητα.

Εξηκονταετείς διάλογοι για την ντετερμινιστική υπόσταση της τέχνης δεν γίνεται παρά να φαίνονται ελλιπείς και περιττοί μπροστά στην ασπρόμαυρη σαφήνεια της πολιτικής σκηνής του 2022. Κι όμως, οι κινήσεις του Μακρόν (που άρχισαν κιόλας από το 2017) «σμίλευσαν» την σημερινή θέση της Λε Πεν ως κάθε άλλο παρά καλοσχεδιασμένο πλάνο της ακροδεξιάς ή απρόσμενο αντιδραστικό αντανακλαστικό. Όσο ανοίκιες φαίνονται οι Μακρονικές «εικόνες» στη γαλλική πολιτική σκηνή, άλλο τόσο ανορθόδοξη είναι η ανάδειξη της Λε Πεν ως ηγέτιδος ενός μοντέρνου, ζωηρού λαϊκισμού. Ένας τεχνοκράτης Πρόεδρος χωρίς διακεκριμένο πολιτικό «ανήκειν» που σπάνια, αμήχανα, και αυστηρά παραδέχεται με αμοιβαία αναγνώριση την στάση των πολιτών, αλλά ταυτόχρονα κοσμικός – προσπαθώντας να μιμηθεί την φρεσκάδα και την στωική διαχείριση κρίσεων του Μπαράκ Ομπάμα. Στον αντίποδά του, η Μαρίν Λε Πεν. Όσο δελεαστική κι αν είναι η συγκαταβατική παραδοχή, της ανέλιξής της ως νεποτικό υποπροϊόν, μια προσεχτική μελέτη της πολιτικής της ιστορίας την αναδεικνύει ως το αναπόφευκτα επιτυχές αουτσάιντερ, με δημόσια εικόνα που οι υπεύθυνοι του Προέδρου μάλλον ζηλεύουν.

Κόσμια και επιβλητικά επιπληκτική, θερμή και χαμογελαστή αλλά συνάμα σκληρή, με πύρινο λόγο και, ίσως ακόμα πιο παράδοξα, προσεγγίσιμη. Η αθώα πρόζα της αυτοβιογραφίας της, «À Contre Flots» («Ενάντια στα Ρεύματα») αντιθέτως αποτελεί σπουδή στο πως κατακρίνοντας δημόσια τον πατέρα της, αναλαμβάνοντας το κόμμα που ίδρυσε και, τελικά, εξορίζοντάς τον από αυτό, κατάφερε να «αποδαιμονοποιήσει» («dédiaboliser») τις απόψεις του. Ακριβώς, εκείνη η επιβίωση από την απρόθυμη, δυσάρεστη θέση – του να είναι κόρη του πατέρα της, αποδεικνύει ότι αυτό την καθιστά άξια κληρονόμο του.

Παρ’ όλα αυτά, η Μαρίν Λε Πεν δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως ηγετική μαρτυρική φιγούρα ή ως μια χρισμένη κομματική απόγονος, ούτε καν ως ευκαιριακό παλμικό μέτρο. Η Μαρίν Λε Πεν είναι εξαιρετική «συνεργάτις» για τον Μακρον θα μπορούσαμε ειρωνικά να πούμε, μια «ιστορική» υποψήφια με εξασφαλισμένη πολιτική θέση, αλλά και ένας απίθανος νικητής για όσους θυμούνται ακριβώς…την Ιστορία. Η Μαρίν Λε Πεν δουλεύει εντροπικά και ακατάπαυστα, αυξάνοντας προοδευτικά την θερμοκρασία του σώματος της ύλης που καταναλώνει το πολιτικό της προϊόν, χωρίς να επιδέχεται οπορτουνιστικών ή ρηχών θεματικών τοποθετήσεων. Όταν επιτελέσει όλα τα μέρη του έργου της, το σχήμα μέσα στο οποίο λειτούργησε δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο: η προηγούμενη κατάσταση  δεν ανακτάται. Πριν ακόμα από το 2017, η «χρησιμότητά» της ήταν προφανής στον Μακρόν, σαν μοχλός πίεσης που αποσπά από την τεχνοκρατία, την έλλειψη επαφής με την καθημερνή ζωή των πολιτών και την στασιμότητα, πραγματοποιώντας διαρκείς αντιδράσεις. Σήμερα, η φαινομενικά εύκολη επανεκλογή του Μακρόν δεν είναι σε καμία περίπτωση καθησυχαστική. Το ποσοστό του μειώθηκε δραματικά σε σχέση με το 2017, ενώ το ποσοστό λευκών ψήφων και αποχής έχει φτάσει σε νέα ρεκόρ από το 1969, όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι δύο κεντροδεξιοί υποψήφιοι: ο Ζωρζ Πομπιντού και ο Αλαίν Ποέρ.

Προφανώς, αυτό δεν γινόταν παρά να αναγνωριστεί δημόσια: δύο φορές ευχαρίστησε ο Μακρόν τον γαλλικό λαό που «μπλόκαρε» με τις ψήφους του («faire barrage») την ακροδεξιά – μια φράση που είχε επαναλάβει και στο παρελθόν, όμως μόνο συγκαταβατικά και αμήχανα. Όντως, οι ψηφοφόροι του Μελανσόν δήλωσαν σε ποσοστό 91% ότι ψήφισαν τον Πρόεδρο μόνο και μόνο για να εμποδίσουν την Μαρίν Λε Πεν, χωρίς να πιστεύουν ότι είναι όντως ο βέλτιστος υποψήφιος.

Μήπως τελικά, είναι ο ιδανικός πολιτικός αντίπαλος, που η κυβέρνηση Μακρόν φροντίζει να συνετίζει επιφανειακά και να ευχαριστεί φανερά: όπως ακριβώς, δηλαδή, θα πρότεινε ένας ολοκληρωμένος οδηγός για χρήστες! Ο Μακρόν δηλώνει  «υποχρεωμένος»** από τους ψηφοφόρους, αλλά αυτό δεν αρκεί για να ανακόψει την ταχύτητα της ακροδεξιάς. Οφείλει να πραγματοποιήσει τις υποσχέσεις του με το βλέμμα στραμμένο στις βουλευτικές εκλογές για να μην έχουμε δυσάρεστες εκπλήξεις στο μέλλον.

Σημειώσεις:

*Ο ακριβής τίτλος του βιβλίου της Rosalind Krauss(1991).

**Emmanuel Macron: le vote de ceux qui ont faith barrage ά Marine Le Pen “m’oblige”

(μτφ: Εμανουέλ Μακρόν: Η ψήφος όσων μπλόκαραν την Μαρί Λεπέν «με υποχρεώνει», 24 Απριλίου 2022)