Γαλλία - Eυρώπη 2022: Ζητείται Ερρίκος IV

Η ιστορία Μακρόν θυμίζει κάτι από την ιστορία του Ζορό. Ένας εναντίον όλων κέρδισε τις γαλλικές προεδρικές εκλογές κάνοντας ταυτόχρονα την Ευρώπη να ελπίζει ότι μέσα στο δίμηνο που μεσολαβεί μέχρι την παράδοση της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Τσεχία ο σημερινός προεδρεύων της Ένωσης θα κάνει τα απαραίτητα προκειμένου να γίνουν ταχύτερα τα βήματα προς την κατεύθυνση της εκπλήρωσης δύο τουλάχιστον στόχων από τους έξι που είχε θέσει ενόψει της ανάληψης των καθηκόντων του: (α) ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας και (β) προώθηση της πολιτικής ενοποίησης στην βάση ενός νέου κοινωνικά πιο προστατευτικού δόγματος.

Υπό τις κρατούσες συνθήκες αμφότεροι οι εν λόγω στόχοι αποκτούν χαρακτήρα δραματικά επείγοντα. Όταν αναλάμβανε την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Γαλλία, δεν υπήρχε στον ορίζοντά της ο πόλεμος στην γειτονιά της. Τώρα τόσο η στρατηγική της αυτονομία όσο και η πολιτική ενοποίησή της είναι αδύνατον να επιτευχθούν χωρίς την ενεργειακή απεξάρτηση των 27 από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο.

Η ασφαλής διαχείριση της ουκρανικής κρίσης προϋποθέτει τουλάχιστον σταδιακή εξουδετέρωση του εκβιαστικού πλεονεκτήματος που διαθέτει η Ρωσία του Πούτιν ως προνομιακός προμηθευτής των αναγκαίων για την ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη ενεργειακών πόρων. Η δε αποτελεσματική διαχείρηση του επανεμφανιζόμενου κινδύνου ανόδου του λαϊκίστικου ευρωσκεπτικισμού προϋποθέτει τη λήψη και κυρίως την εφαρμογή άμεσων αποφάσεων σχετικών, αφενός με την αντιμετώπιση της αύξησης του κόστους παραγωγής και ζωής και αφετέρου με την ενδυνάμωση των θεσμών του κοινωνικού κράτους.

Το καλό νέο είναι ότι ο Μακρόν έχει τώρα κάθε λόγο να εμφανιστεί σε ρόλο επισπεύδοντος. Οποιαδήποτε πρόοδος συντελεστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα απλοποιήσει αυτόχρημα τόσο την εξίσωση των επικείμενων γαλλικών βουλευτικών εκλογών, όσο και το σταυρόλεξο που πρέπει να λύσει για να κερδίσει το στοίχημα της επανασυγκόλησης της μετεκλογικά τριχασμένης πατρίδας του. Ποτέ στο παρελθόν η Γαλλική Ακροδεξιά δεν είχε καταγράψει τα ποσοστά που συγκέντρωσε η Λε Πεν στις φετινές προεδρικές εκλογές. Ποτέ ξανά η χώρα δεν είχε βρεθεί αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο η παράταξη αυτή να ελέγξει και την πλειοψηφία της Εθνοσυνέλευσης και κατ' επέκταση να διεκδικήσει την πρωθυπουργία.

Βεβαίως τίποτα δεν είναι τυχαίο. Χρόνια τώρα η γαλλική κοινωνία έστριβε όλο και δεξιότερα συντηρητικοποιούμενη υπό το κράτος των αλλεπάλληλων και πολλαπλών λανθανουσών ή ανοιχτών κρίσεων που ξέσπαγαν τα τελευταία πολλά χρόνια της παγκοσμιοποίησης και του μεταναστευτικού κατακλυσμού των δυτικών πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Κορυφώθηκαν κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας Μακρόν οξυνόμενες από την κλιμάκωση της τρομοκρατίας, του ισλαμικού αυτονομισμού, της κοινωνικής αμφισβήτησης τύπου κίτρινα γιλέκα, της διάδοσης των συνομωσιολογικών θεωριών, της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας που σκόρπισε αρχικά η πανδημία και στην συνέχεια ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Προκάλεσαν όλες βαθιά ρήγματα στα θεμέλια του δημοκρατικού οικοδομήματος και του κοινωνικού σχηματισμού, χωρίζοντας το καταπέτασμα του γαλλικού πολιτικού συστήματος σε δυο διαφορετικούς κόσμους και σε τέσσερα διακριτά γεωγραφικά, δημογραφικά, ηλικιακά και, βέβαια, ταξικά μπλοκ. Το μπλοκ της βορειοανατολικής γαλλικής υπαίθρου και των λαϊκών στρωμάτων των μικρότερων αστικών κέντρων. Το μπλοκ της νοτιοδυτικής Γαλλίας και των ανερχόμενων μεσοστρωμάτων των μεγάλων μητροπολιτικών πόλεων. Το μπλοκ των υποβαθμιζόμενων περιοχών της μείζονος περιφέρειας πρωτευούσης καθώς και της κεντρικής και νότιας Γαλλίας, που έβλεπε τα παλιά βιομηχανικά κέντρα να ρημάζουν και το ασανσέρ της μετάβασης στους άνω ορόφους της κοινωνικής πυραμίδας να περνά αφήνοντας απέξω νεότερες ηλικίες και επί ξύλου κρεμάμενα μεσοαστικά στρώματα. Τέλος, το γεωγραφικά διάχυτο μπλοκ των «θυμωμένων» με όλες τις παρατάξεις, νεότερων ως επί το πλείστον, ψηφοφόρων, που δεν βρίσκουν πια κανένα νόημα εμπλοκής στους κομματικούς ανταγωνισμούς και αναζητούν συνειδητά στην αποχή το πολιτικό καταφύγιό τους.

Ωστόσο, αν η Λε Πεν μπόρεσε, προσφυώς και επιτυχώς, να ελιχθεί στρατηγικά, να αποδαιμονοποιηθεί ιδεολογικά, να ταυτιστεί κοινωνικά με την καθημερινότητα και τις δυσκολίες των «ξεχασμένων» από τις κεντρικές εγχώριες και ευρωπαϊκές πολιτικές ανθρώπων ενσαρκώνοντας την επιθυμία των «από κάτω» να τιμωρήσουν τους «από πάνω» για την «αντιλαϊκή» συμπεριφορά τους, το μεγάλο πολιτικό θαύμα δεν έγινε από την λαϊκή Ακροδεξιά. Παράχθηκε στην άλλη άκρη του ιδεολογικού φάσματος. Εκεί όπου η περιθωριοποιημένη, κατακερματισμένη και σε ιστορική αποδρομή ευρισκόμενη Αριστερά νεκραναστήθηκε με τους ψηφοφόρους της να ανακαλύπτουν την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή στο πρόσωπο του Μελανσόν τον χρήσιμο υποψήφιο που ταυτόχρονα θα την γλίτωνε από τον πολιτικό αφανισμό και θα έστελνε το μήνυμα της αποδοκιμασίας της «Πρόεδρο των πλουσίων».

Έτσι ο Μελανσόν της «Ανυπότακτης Γαλλίας», έγινε ο Μελανσόν της «Λαϊκής Ενότητας». Έτσι ο υποψήφιος της «Λαϊκής Ενότητας» λίγο έλειψε να γίνει ο αντίπαλος του Μακρόν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Έτσι τώρα θα είναι ο άνθρωπος του «τρίτου γύρου» των προεδρικών εκλογών, που θα είναι σε ενάμιση μήνα οι βουλευτικές, και υποψήφιος για την πρωθυπουργία της Γαλλίας. Αναμφίβολα χρωστά πολλά στην ρητορική του δεινότητα και την εξαιρετική ικανότητα που διαθέτει να οργανώνει καμπάνιες που γράφουν ιστορία στην πολιτική επικοινωνία. Τα σημαντικότερα, ωστόσο, πλεονεκτήματά του είναι επί του παρόντος δυο άλλα. Το πρώτο είναι ότι η δημοφιλία του κάνει θραύση στα δυναμικά κοινά των μεταξύ 18 και 25 ετών ψηφοφόρων. Το δεύτερο είναι ότι διαθέτει μεγάλες δεξαμενές από τις οποίες μπορεί να αντλήσει πρόσθετες δυνάμεις, αρχής γενομένης από τις δυνάμεις της αποχής, του λευκού και του άκυρου που στις προεδρικές εκλογές έσπασαν ρεκόρ μαζικότητας φθάνοντας να εκπροσωπούν σχεδόν το 40% του ενεργού εκλογικού πληθυσμού.

Για τον Μακρόν όλα αυτά αντιπροσωπεύουν έναν εφιάλτη. Με αλλά λόγια το ενδεχόμενο της συγκατοίκησης με μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία που θα του επιβάλει τον επόμενο Πρωθυπουργό, θα του ψαλιδίσει τις υπερεξουσίες που σήμερα δεν μοιράζεται με κανέναν, και σίγουρα θα βραχυκυκλώσει την εφαρμογή του προγράμματος με το οποίο υπολόγιζε να ολοκληρώσει τις μεταρρυθμίσεις που με τις αλλεπάλληλες κρίσεις της πρώτης του θητείας δεν πρόλαβε να κάνει. Σύμφωνα με τις πρώτες σχετικές δημοσκοπήσεις 6 στους 10 Γάλλοι ψηφοφόροι δεν επιθυμούν ο επανεκλεγείς Πρόεδρος να συνεχίσει να απολαμβάνει του προνομίου που η παράδοση εκχωρούσε στον εκλεγόμενο Πρόεδρο επιτρέποντάς του να κυβερνά διαθέτοντας στο κοινοβούλιο μια ταυτόσημη με την προεδρική πλειοψηφία. Το 2017 ήταν μόλις 47% το ποσοστό των πολιτών που εξέφραζαν αντίστοιχες επιθυμίες. Καταγράφεται, δηλαδή, μέσα σε πέντε χρόνια μια αύξηση 14 ολόκληρων μονάδων υπέρ μιας μορφής διακυβέρνησης που ναι μεν δεν αποτελεί πρωτοτυπία για την Γαλλία της Πέμπτης Δημοκρατίας, είναι, ωστόσο, τώρα ένα ενδεχόμενο που πιθανότατα θα σφραγίσει και το τέλος της.

Σίγουρα πάντως θα σηματοδοτήσει την πλήρη αναδιάταξη του γαλλικού πολιτικού συστήματος και την έναρξη μιας μεταβατικής περιόδου προβληματικών ισορροπιών και ίσως βάλουν ανυπέρβλητα εμπόδια στην επίτευξη του στόχου του Μακρόν να επανασυμφιλιωθεί με τον λαό του, να γεφυρώσει τα κοινωνικά ρήγματα και να αποκαταστήσει την ενότητα του έθνους του. Αυτές ήταν, άλλωστε, οι προτεραιότητες που, μαζί με αυτές που έχει θέσει για την Ευρώπη, ο Μακρόν θέλει να αποτελέσουν τους στόχους της δεύτερης θητείας του.

Δεν είναι τυχαίο που ο Ερίκ Ζεμούρ, ο ακροδεξιός υπερεθνικιστής υποψήφιος των προεδρικών εκλογών, έσπευσε την επαύριο του δεύτερου γύρου τους να μιλήσει για «ενότητα των δυνάμεων του εθνικού μπλοκ» εναντίον του επανεκλεγέντος Προέδρου. Απευθυνόταν, βέβαια, στην όλη κοινωνική δεξιά η ενοποίηση της οποίας υπό τις ευλογίες του ήταν εξαρχής ο δικός του στόχος. Η επίτευξή του καθίσταται σχεδόν αδύνατη μετά τον εκλογικό καταποντισμό του, την εγκατάλειψή του από επιφανή στελέχη του και τον επιδεικτικό αποκλεισμό του από τις διεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη εντός των υπολοίπων συνιστωσών της ευρύτερης γαλλικής δεξιάς.

Το πρόταγμα της εθνικής ενότητας υφίσταται πλέον μόνον στους κόλπους του εκλογικού σώματος που υπερψήφισε στις προεδρικές τον Μακρόν. Γι' αυτό και το 95% των ψηφοφόρων του τάσσεται τώρα υπέρ της εκλογής μιας ευνοϊκής προς αυτόν κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Είναι όμως οι μόνοι του εκλογικού σώματος που έχουν αυτή την άποψη. Αντιθέτως το 88% των ψηφοφόρων της Λε Πεν και το 86% των ψηφοφόρων του Μελανσόν τάσσονται αναφανδόν υπέρ της εκλογής μιας αντιπολιτευόμενης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Το ενδιαφέρον, αλλά όχι και παράδοξο, είναι εν προκειμένω ότι, ενώ η ίδια επιθυμία εκφράζεται από κοινού από όλα τα στρώματα του πληθυσμού, είναι κατά πολύ πιο έντονη μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων. Το 69% των τελευταίων δεν θέλει με τίποτα ο Μακρόν να κυβερνήσει χωρίς κοινοβουλευτικά αντίβαρα στις προεδρικές εξουσίες του. Πράγμα ενδεικτικό του βάθους που έχει πλέον ο κοινωνικός διχασμός σε δυο διαφορετικούς κόσμους. 

Πρόκειται για πρωτοφανές φαινόμενο των τελευταίων είκοσι δυο ετών. Το 2000, και ακριβώς για να αποτραπεί η γέννησή του, καταργήθηκε η επταετής προεδρική θητεία για να αντικατασταθεί από την σημερινή πενταετή. Σκοπός της μεταβολής ήταν οι προεδρικές εκλογές να προηγούνται ελαφρώς των ανά πενταετία επαναλαμβανόμενων βουλευτικών, ώστε με την δυναμική του αποτελέσματος των προεδρικών να πριμοδοτείται η ανάδειξη μιας φιλικής προς τον εκάστοτε Πρόεδρο Εθνοσυνέλευσης. Σε αυτήν την πριμοδότηση ελπίζει ακόμα ο Εμμανουέλ Μακρόν. Πλην όμως, κρίνοντας από τις τάσεις της κοινής γνώμης, τα πράγματα δεν θα είναι καθόλου εύκολα γι' αυτόν. Εκτός και αν καταφέρει μέσα στο ελάχιστο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών, να μεταμορφωθεί σε Ερίκο IV του 21ου αίωνα και να πείσει τους συμπατριώτες του ότι θα γίνει, όπως και εκείνος μετά τους θρησκευτικούς πολεμους (1562-1598), αναμορφωτής της διχασμένης Γαλλίας και γεφυροποιός των πολλαπλων ρηγμάτων στο εσωτερικό της κοινωνίας της.

Αυτό φαινεται να είναι σήμερα και το ζητούμενο του εκλογικού σώματος. Με την διαφορά ότι στην εποχη του ο Ερίκος ο IV ίδρυε μια δυναστεία και ηγείτο μιας μοναρχίας, ενώ στην δική του εποχή ο Μακρόν είναι συνεχιστής της Δημοκρατίας που ίδρυσε ο στρατηγός Ντε Γκωλ και είναι δύσκολο να την επανιδρύσει χωρίς να εξασφαλίσει την αναγκαία συναίνεση των συντελεστών της. Εξίσου δύσκολο θα είναι να επανασχεδιάσει την αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς την συμμετοχή και σύμφωνη γνώμη των 27 κρατών-μελών της. Θα φανεί στην έκτακτη σύνοδο κορυφής της 30ης και 31ης Μαΐου πόσα και πόσο πρόθυμα είναι αυτά που θα τον συνδράμουν στην προσπάθεια να εκπληρώσει τους στρατηγικούς του στόχους. Πάντως ούτε με πρωθυπουργό της Γαλλίας τον Μελανσόν ούτε βέβαια με την Λε Πεν η Ευρώπη θα γνωρίσει καλύτερες ημέρες. Μαλλον θα χρειαστεί να βρει και αυτή τον δικός της Ερίκο IV για να σταθεί στα πόδια της και στο ύψος των περιστάσεων.