Μπορεί ο Elon Musk να εγγυηθεί την ανοιχτή κοινωνία;

Η εξαγορά του twitter από τον Elon Musk προκάλεσε έναν έντονο σκεπτικισμό σε σχέση με τις προθέσεις του. Ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι θα μετατρέψει το twitter σε μια παγκόσμια αυλή που ο καθένας θα έχει το δικαίωμα έκφρασης της γνώμης του. Για τον σκοπό αυτόν θα αποκαθάρει το twitter από τους ψεύτικους λογαριασμούς και θα διασφαλίσει την ταυτοπροσωπία των χρηστών του.

Ανεξάρτητα από τα λεγόμενα του ίδιου του επιχειρηματία κι από τα κίνητρα καθενός που καταφέρεται εναντίον του, δημιουργείται ένα κρίσιμο ερώτημα για τους κοινωνικούς επιστήμονες και τους ενεργούς πολίτες: Μπορεί μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης να επηρεάσει την ανοιχτή κοινωνία; Και πιο συγκεκριμενα; Μπορεί να κινδυνεύσει η ποιότητα της Δημοκρατίας σε μια χώρα ή σε περισσότερες ή στον πλανητη ολόκληρο, εάν το twitter γίνει όργανο προπαγάνδας η καιροσκοπικών επιδιώξεων του Musk η οποιουδήποτε άλλου;

Επειδή τα ερωτήματα αυτά συμβαδίζουν με μια επίσης ευρύτατα διαδεδομένη άποψη ότι η Δημοκρατία παραχωρεί, βαθμιαία, την θέση της σε καθεστώτα αυταρχικά η, εν πάση περιπτώσει, σε συστήματα άσκησης εξουσίας τα οποία παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και το κράτος δικαίου, αξίζει να διερευνηθεί η σχέση των πρωτοβουλιών ενός ανθρώπου με την θεσμική τάξη η οποία αυτή και μόνη αποτελεί ασφαλές κριτήριο αξιολόγησης μιας Δημοκρατίας.

Η ανάπτυξη των θεσμών συναρτάται προς κρίσιμες μετακινήσεις του κοινωνικού σώματος που δημιουργούν νέες ισορροπίες και νέα νοήματα. Η ανάπτυξη των θεσμών συναρτάται, επίσης, με την διαρκή προσπάθεια υποστήριξής τους από τα δρώντα κοινωνικά υποκείμενα και, εν τέλει, με την πίστωση χρόνου που απαιτείται προκειμένου το κοινωνικό σώμα να ενσωματώσει αντιλήψεις και συμπεριφορές που συνάδουν προς τους θεσμούς.

Στο απλό παράδειγμα των κοινοβουλευτικών θεσμών μπορεί κανείς να δει τις διαφορές μεταξύ μιας παλιάς και μιας νέας Δημοκρατίας εάν συγκρίνει, για παράδειγμα, την Βρεττανία με την Ελλάδα. Η διαφάνεια, η καθολική επικοινωνία και η αυτο-συνείδηση των βουλευτών εκεί είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των δικών μας. Κι αυτό οφείλεται, δίχως άλλο, στην ωριμότητα εκείνης της Δημοκρατίας σε σχέση με την δική μας. Αλλά και στο εσωτερικό της ίδιας της Δημοκρατίας λειτουργούν εξελικτικοί μηχανισμοί που ενισχύουν τις άμυνες της Δημοκρατίας και την ισχύ των θεσμών της. Αρκεί να συγκρίνει κανείς την ελληνική δημόσια διοίκηση (εκτελεστική εξουσία) των τελευταίων πενήντα χρόνων με τα πρώτα πενήντα από την απελευθέρωση.

Αναμφισβήτητα, η πορεία ισχυροποίησης μιας δημοκρατίας δεν είναι ανέφελη. Η συγκέντρωση πλούτου και ισχύος στα χέρια λίγων ήταν, αείποτε, ένας κίνδυνος για την Δημοκρατία. Και σήμερα υπάρχουν τέτοιες απειλές για την Δημοκρατία. Υπάρχουν, όμως, εξ ίσου ισχυρά αντίβαρα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελούν μόνον έναν τρόπο έμμεσου ελέγχου της συμπεριφοράς των ανθρώπων στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία αλλά και μια μεγάλη καταφυγή όλων όσων δεν μπορούν να ακουστούν και να διαλεχθούν με άλλον τρόπο.

Η Δημοκρατία δεν κινδυνεύει από επίδοξους επιβουλείς της. Κινδυνεύει από το ίδιο το κοινωνικό σώμα που την επιβάλλει και την αναπτύσσει. Χρέος όσων πιστεύουν σ’ αυτήν είναι να συμβάλλουν με θέσεις, προτάσεις, αλλαγές και ιδέες που την ενδυναμώνουν. Aυτή ήταν, είναι και θα είναι η καλύτερη απάντηση σε όποιον, περισσότερο η λιγότερο οικονομικά ισχυρό, την επιβουλεύεται. Η Δημοκρατία δεν κινδυνεύει εάν ο καθένας μας θεωρεί προσωπική του υπόθεση της υποστήριξή της.