Όταν το αποχετευτικό ένωσε τη διαιρεμένη Λευκωσία

Στις 9 Απριλίου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών ο επί 30 χρόνια (1971-2001) δήμαρχος Λευκωσίας Λέλλος Δημητριάδης. Έμεινε στην ιστορία ως ένας προσιτός, αποφασιστικός και μεθοδικός πολιτικός (η ατάκα «Έχεις πρόβλημα; Πήγαινε στο Λέλλο» ήταν στο στόμα πολιτών σε όλη την Κύπρο), που αναμόρφωσε την κυπριακή πρωτεύουσα και την έβαλε στον πολιτιστικό χάρτη, με μια σειρά από έργα και θεσμούς που εισήγαγε, όπως η ανάδειξη και αξιοποίηση της Πύλης Αμμοχώστου στα ενετικά τείχη της πόλης, η δημιουργία του Φεστιβάλ Λευκωσίας και του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου, ελεύθερων πανεπιστημίων κ.ά.

Περισσότερο όμως θα μείνει στην ιστορία για δύο απτά έργα που έφερε σε πέρας από κοινού με τον τότε δήμαρχο του Τουρκοκυπριακού Δήμου Λευκωσίας Μουσταφά Ακιντζί: το πολεοδομικό σχέδιο Λευκωσίας και το αποχετευτικό σύστημα, που αντιμετώπισαν την πόλη ενιαία, χωρίς τη διαχωριστική γραμμή που τη χωρίζει στα δύο, παρότι οι δύο δήμαρχοι εργάστηκαν για αυτό τα δύσκολα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή του 1974.

Το 1974 η Αμμόχωστος, η σημερινή πόλη-φάντασμα, είχε ήδη αποχετευτικό δίκτυο. Στη Λευκωσία όμως, που ήδη από το 1963 ήταν de facto διαιρεμένη σε ελληνοκυπριακό και τουρκοκυπριακό τομέα, τα έργα ξεκίνησαν το 1972 και τα αποτελέσματα της τουρκικής εισβολής δύο χρόνια μετά κατέστησαν ανέφικτη τη συνέχιση του έργου, την ώρα που η πόλη μεγάλωνε και το αργιλώδες έδαφός της δεν θα μπορούσε να απορροφεί εσαεί τα λήμματα στους λάκκους που είχε το κάθε υποστατικό.

«Shit management»
Για την αποφασιστική συμβολή του Λέλλου Δημητριάδη προς επίλυση ενός μείζονος υγειονομικού προβλήματος για τους κατοίκους της κυπριακής πρωτεύουσας, ο ακαδημαϊκός Γιάννης Παπαδάκης παραθέτει μια χαρακτηριστική αφήγηση, υπό τον εύγλωττο τίτλο «Shit Management», στο βιβλίο του «Λευκωσία, η ηχώ της νεκρής ζώνης» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Scripta – εδώ παρατίθεται μετάφραση από το αυθεντικό αγγλικό κείμενο της πρώτης έκδοσης από την I.B.Tauris):

«Υπήρχε μόνο ένας ενιαίος και αμοιβαία αποδεκτός χάρτης της Λευκωσίας/Lefkosha: ο χάρτης του υπόγειου αποχετευτικού συστήματος της πόλης. Το Αποχετευτικό Σύστημα της Λευκωσίας ήταν το καλύτερο παράδειγμα δι-εθνικής συνεργασίας στην Κύπρο. Ήταν το μεγαλύτερο, μακροβιότερο -και ξεκάθαρα κυλούσε καλά- και πλέον επιτυχημένο δικοινοτικό πρόγραμμα. Οι εργασίες καθαρισμού αυτή τη φορά έφεραν τις δύο πλευρές κοντά τη μία στην άλλη, παρότι υπήρξαν ομολογουμένως διαφορετικές από αυτές που συνήθως ασχολούνταν. Ήταν οι δύο δήμαρχοι που το έφεραν αυτό σε πέρας (σ.σ.: ο Λέλλος Δημητριάδης και ο Μουσταφά Ακιντζί). Πώς τα κατάφεραν; Η απάντηση σε αυτό ήταν μια από τις αγαπημένες ιστορίες του Λέλλου Δημητριάδη. “Συνειδητοποίησα ότι αν δεν κάναμε κάτι για το αποχετευτικό, κάτι δραστικό και γρήγορο, σύντομα θα βουλιάζαμε ως τα γόνατα σε αυτό”, είπε με ένα πονηρό χαμόγελο. “Έπρεπε να πείσω ανθρώπους και από τις δύο πλευρές ότι έπρεπε να γίνει και αυτό δεν ήταν εύκολη δουλειά τόσο λίγο καιρό μετά το 1974, όταν τα τραύματα ήταν ακόμη πολύ νωπά και τα πάθη στο κόκκινο. Κατάφερα να καλέσω τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων μαζί στο σπίτι μου για δείπνο. Αφού βεβαιώθηκα πως είχαν ένα πραγματικά μεγάλο, πολυτελές δείπνο και αφού το ολοκληρώσαμε, τους ρώτησα αν ήθελαν να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα. Και οι δύο ασφαλώς είπαν ναι. Όταν τέλειωσαν, έφερα το θέμα στο τραπέζι. 'Οι Εξοχότητές σας έπρεπε να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα και αυτό ήταν μια ζωτική ανάγκη. Σκεφτείτε πόση ανάγκη έχει αυτό το πράγμα αυτή η πόλη'. Και οι δύο κατάλαβαν το επιχείρημά μου και συμφώνησαν. Εργαστήκαμε αθόρυβα, υπόγεια που λέμε, και όταν ήμασταν έτοιμοι αρχικά ενώσαμε κτήρια ζωτικής σημασίας, όπως τα νοσοκομεία, στις δύο κοινότητες και ξένες πρεσβείες στο αποχετευτικό σύστημα. Με αυτό τον τρόπο κανείς δεν θα προσπαθούσε να το διαλύσει. Ακόμη κι έτσι όμως, υπήρξαν κάποιοι φανατικοί και στις δύο πλευρές που φώναζαν κάτι σαν "Τι; Θα μας στέλνουν και τα περιττώματά τους τώρα;"».

Για την ιστορία: Το 1978 οι χειρισμοί και οι μακρές συζητήσεις του Λέλλου Δημητριάδη και του Μουσταφά Ακιντζί, με την ενθάρρυνση και βοήθεια του Γραφείου Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (UNDP) και της Διεθνούς Τράπεζας που ήταν ο χρηματοδότης του έργου, κατέληξαν σε συμφωνία για συμπλήρωση και λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος Λευκωσίας. Το κύριο εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων βρίσκεται στην κοινότητα της Μιας Μηλιάς, βορειοανατολικά της Λευκωσίας, και μέχρι σήμερα κατά καιρούς ξεχειλίζει, προκαλώντας δυσοσμία ένθεν και ένθεν της πράσινης γραμμής, υπενθυμίζοντας τη ματαιότητα των διαχωριστικών γραμμών στον χάρτη – αυτήν που οι δύο δήμαρχοι ακύρωσαν στην πράξη.