Γράμμα από το Πόζναν: Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως επιταχυντής της Ιστορίας

Αν και ξεκινά ο δεύτερος μήνας της Άνοιξης, στο Πόζναν ο υδράργυρος φλερτάρει σταθερά με το μηδέν. Οι κάτοικοι της πόλης δεν δείχνουν να πτοούνται. Το αντίθετο, μοιάζουν να διψούν για ζωή. Το Πόζναν είναι το πέμπτο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Πολωνίας με πληθυσμό που ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο – ένας αριθμός που περιλαμβάνει περίπου 140.000 φοιτητές. Απόγευμα Παρασκευής και οι κεντρικοί δρόμοι σφύζουν από ζωή. Τα ίχνη της πανδημίας στο αστικό τοπίο έχουν πια χαθεί. Εδώ και καιρό, η κυβέρνηση έχει καταργήσει όλα τα περιοριστικά μέτρα. Η χρήση της μάσκας δεν είναι υποχρεωτική πουθενά, ούτε καν στους χώρους του αεροδρομίου.

Οι μάσκες εξαφανίστηκαν αλλά η επιστροφή στην προπανδημική καθημερινότητα μοιάζει να έχει αναβληθεί. Δίπλα σε εκείνους που μπορούν επιτέλους να συνεχίσουν τη ζωή τους όπως πριν, έχουν πια προστεθεί και χιλιάδες άλλοι που κλήθηκαν μέσα σε λίγες ώρες να ξεκινήσουν τη ζωή τους από το μηδέν. Η νέα κανονικότητα του Πόζναν διαμορφώνεται σε φόντο κίτρινο και μπλε.

Στον σταθμό των τρένων

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, από τους 4,5 εκατομμύρια πολίτες της Ουκρανίας που εγκατέλειψαν τη χώρα, περίπου 2,5 εκατομμύρια βρίσκονται στην Πολωνία. Αν και το Πόζναν απέχει περίπου 700 χιλιόμετρα από τα σύνορα Ουκρανίας-Πολωνίας, η πόλη αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο για τη μετακίνηση δεκάδων χιλιάδων Ουκρανών, αρχικά προς τη δυτική Πολωνία και μετέπειτα προς τη Γερμανία.

Όχι τυχαία, οι υποδομές για την υποδοχή των προσφύγων έχουν δημιουργηθεί κυρίως στα πέριξ του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης. Παρά τον μεγάλο αριθμό των ανθρώπων που μετακινούνται, δεν συναντήσαμε εικόνες χάους ή συνωστισμού. Αντίθετα, ο επαγγελματισμός όλων των εμπλεκόμενων φορέων είναι άξιος επαίνου.

Σε όλη την έκταση του σταθμού, έχουν προστεθεί οδηγίες στην ουκρανική γλώσσα τόσο για τα δρομολόγια των τρένων όσο και για τα σημεία παροχής πληροφοριών και υποστήριξης στους Ουκρανούς πρόσφυγες.

Ακολουθήσαμε τις οδηγίες και καταλήξαμε σε έναν μεγάλο χώρο υποδοχής, εντός του οποίου συναντήσαμε δεκάδες Ουκρανούς να καταγράφονται από τις πολωνικές αρχές και να ενημερώνονται από τα μέλη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων για τα δικαιώματα και τις επιλογές τους. Οι νεαροί αστυνομικοί δεν ήταν σε θέση να μας απαντήσουν με σαφήνεια για το αν επιτρέπεται η λήψη φωτογραφιών στο εσωτερικό των εγκαταστάσεων και επιλέξαμε τελικά να μην το κάνουμε. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι πρόκειται για έναν ιδιαίτερα προσεγμένο χώρο, που θυμίζει περισσότερο τα οργανωμένα εμβολιαστικά κέντρα που στήθηκαν στην Ελλάδα στον καιρό της πανδημίας παρά τα άθλια hotspots που στήθηκαν στα ελληνικά νησιά κατά την προσφυγική κρίση του 2015.

Μια τεράστια αγκαλιά

Κι αν είναι μάλλον αναμενόμενο για μια κρατική αρχή να φροντίσει για την ομαλή υποδοχή και φιλοξενία εκατομμυρίων προσφύγων, η μεγάλη αγκαλιά της πόλης του Πόζναν στους νέους κατοίκους της είναι κάτι παραπάνω από συγκινητική.

Από τα κομμωτήρια μέχρι τα ακριβά εστιατόρια και από τα μπαρ μέχρι τα δημόσια κτίρια, η αλληλεγγύη στην Ουκρανία εκφράζεται με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Κατά την επίσκεψή μας στην πόλη, τα καταστήματα χωρίς ουκρανικές σημαίες στις βιτρίνες του ήταν πολύ λιγότερα από εκείνα που είχαν σπεύσει να προσθέσουν λίγο κίτρινο και μπλε στην πρόσοψή τους.

Ακόμα και οι εφαρμογές στο κινητό για την ανεύρεση ταξί σού προσφέρουν μαζί με την πληρωμή του κομίστρου τη δυνατότητα να προχωρήσεις σε κάποια δωρεά υπέρ των οργανώσεων που υποστηρίζουν την Ουκρανία. Αν μάλιστα χρειάζεσαι ταξί απλά για να μεταφέρεις ανθρωπιστική βοήθεια, υπάρχουν και ειδικοί κωδικοί που μπορείς να χρησιμοποιήσεις χωρίς να χρεωθείς.

Στην αλυσίδα μίνι μάρκετ της πόλης, υπάρχουν φυλλάδια στα ουκρανικά για όσους αναζητούν εργασία στο νέο τόπο εγκατάστασής τους. Ένα κατάστημα οπτικών προσφέρει σημαντικές εκπτώσεις σε κατόχους ουκρανικών διαβατηρίων. Στις βιτρίνες των τραπεζικών καταστημάτων, υπάρχουν οδηγίες για όσους Ουκρανούς επιθυμούν να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό – μιας και οι περισσότεροι διατηρούν τις οικονομίες τους παγιδευμένες στο υπό κατάρρευση ουκρανικό τραπεζικό σύστημα.

Οι περισσότεροι Ουκρανοί που συναντήσαμε προέρχονται από το Χάρκοβο. Στις ιμπεριαλιστικές φαντασιώσεις του Βλάντιμιρ Πούτιν, το ρωσόφωνο Χάρκοβο είχε πάντοτε μια ξεχωριστή θέση, ήταν μια από τις πόλεις που οι Ρώσοι εισβολείς υποτίθεται ότι θα γίνονταν αποδεκτοί ως «απελευθερωτές».  Επτά εβδομάδες μετά, χάρη στην ηρωική αντίσταση των ρωσόφωνων κατοίκων του, το Χάρκοβο παραμένει υπό ουκρανικό έλεγχο.

Στο σταυροδρόμι των Μεγάλων Δυνάμεων

Γεωγραφικά το Πόζναν βρίσκεται πιο κοντά στο Βερολίνο παρά στη Βαρσοβία, γι’ αυτό και ιστορικά κοίταζε πάντα προς τα δυτικά. Η επιρροή του σύγχρονου Βερολίνου είναι έντονα ορατή στον αστικό χαρακτήρα της πόλης και στον τρόπο ζωής των νεαρών κατοίκων της. Από τις πινακίδες νέον στα καφέ μέχρι τις καλαίσθητες βιτρίνες των τοπικών καταστημάτων.

Δίπλα στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλης, βρίσκεται το πάρκο Cytadela – ένας κλασικός χώρος πρασίνου από αυτούς που συναντά κανείς στα μεγάλα αστικά κέντρα της Βόρειας και της Κεντρικής Ευρώπης. Το πάρκο περιστοιχίζεται από μια σειρά στρατιωτικών κοιμητηρίων, τα οποία συνθέτουν το μωσαϊκό μιας πόλης που βρισκόταν πάντοτε στο σταυροδρόμι της Ιστορίας.

Εδώ, οι τάφοι των νεκρών στρατιωτών της Βρετανικής Κοινοπολιτείας από τους Παγκοσμίους Πολέμους γειτνιάζουν με τους τάφους των στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού που έπεσαν στο καθήκον κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανάμεσά τους, ένα αμιγώς πολωνικό στρατιωτικό νεκροταφείο και μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα που γράφει «1939-1956».

To έτος 1956 αποτελεί σταθμό για την πόλη του Πόζναν και συνολικά για την Πολωνία. Στις 28 Ιουνίου του 1956, οι εργάτες στα τοπικά εργοστάσια εξεγέρθηκαν κατά του κομμουνιστικού καθεστώτος και περισσότεροι από 100.000 πολίτες βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Η λαϊκή εξέγερση πνίγηκε στο αίμα καθώς το καθεστώς κινητοποίησε περίπου 400 τανκς και 10.000 στρατιώτες κατά των διαδηλωτών. Η σφαγή του Πόζναν άφησε πίσω της τουλάχιστον 57 νεκρούς αλλά άνοιξε τον δρόμο για τον «Πολωνικό Οκτώβρη» της ίδιας χρόνιας, όταν και η Πολωνία έκανε ένα μικρό βήμα προς την αυτοδιάθεση καθώς το νέο κομμουνιστικό καθεστώς κατάφερε να εξασφαλίσει πολύ μεγαλύτερη αυτονομία από τη Σοβιετική Ένωση.

Στον επιταχυντή της Ιστορίας

Δυο μήνες πριν, ένα άρθρο που θα επαινούσε την υποδοχή και την φιλοξενία προσφύγων από την κυβέρνηση της Πολωνίας θα αποτελούσε προϊόν επιστημονικής φαντασίας. Εδώ και χρόνια, η Πολωνία πρωτοστατεί σε κάθε προσπάθεια υπονόμευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκ των έσω, με την κυβέρνηση του εθνολαϊκιστικού κόμματος PiS, μεταξύ άλλων ακραίων θέσεων, να επιμένει μέχρι και στο ότι το εθνικό δίκαιο υπερισχύει του ενωσιακού. Για τον λόγο αυτό, τον περασμένο Οκτώβριο, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης επέβαλε στη χώρα ημερήσιο(!) πρόστιμο ύψους 1 εκατομμυρίου ενώ η Κομισιόν έχει «παγώσει» την πρόσβαση της χώρας στα κονδύλια ύψους 36 δισεκατομμυρίων ευρώ που της αναλογούν από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μοιάζει όμως να ανασυνθέτει, με τρόπο βίαιο αλλά και οριστικό, τις προτεραιότητες της χώρας. Όπως σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, έτσι και τώρα, η Πολωνία αποτελεί ένα βασικό γρανάζι του εργαστηρίου της Ιστορίας που γεννά νέες πραγματικότητες για ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Για την αμφιλεγόμενη κυβέρνηση της χώρας έχει ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για μια ριζική επαναπροσέγγιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Από την άλλη, για την κοινωνία της Πολωνίας δεν υπάρχουν διλήμματα. Υπάρχει μόνο η επιλογή της πλήρους αλληλεγγύης με την Ουκρανία. Με τους Ουκρανούς. Με τις Ουκρανές. Ίσως κι αυτοί, αν μείνουν μόνοι τους να σηκώσουν το βάρος της προσφυγικής κρίσης, στο μέλλον να κουραστούν – όπως τόσες και τόσες κοινωνίες υποδοχής. Προς το παρόν, πάντως, οι πόρτες τους είναι ανοιχτές. Μαζί και οι ψυχές τους.

Ίσως γιατί σε αυτή την ήπειρο, οι Πολωνοί γνωρίζουν καλύτερα από τον καθέναν τι σημαίνει να βρίσκεσαι στο στόχαστρο ολοκληρωτικών καθεστώτων που μιλούν μόνο τη γλώσσα του πολέμου. Ίσως γιατί η ιστορική τους διαδρομή είναι γεμάτη με όλες εκείνες τις στιγμές και τις τραγωδίες που η σημερινή Ουκρανία μάχεται να αποφύγει.

Υ.Γ.: Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης μας, το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου του Πόζναν είχε μετατραπεί σε ένα μεγάλο εργοτάξιο καθώς τα έργα ανακατασκευής και συντήρησης του βρίσκονται σε εξέλιξη - κάτι που περιόρισε σημαντικά τη δυνατότητά μας να εξερευνήσουμε σε βάθος τα αξιοθέατα της περιοχής. Παρόλα αυτά, η αίσθηση που αποκομίσαμε είναι ότι πρόκειται για μια αρκετά όμορφη και προσεγμένη πόλη, που προσφέρεται ως σύντομος σταθμός ενός ταξιδιού για εκείνους που επιθυμούν να γνωρίσουν καλύτερα την ανατολική Ευρώπη.