Λιζ Φελπς: Γιατί να μην αλλάξουμε τις μνήμες για καλό σκοπό;

Το φόρουμ των Δελφών φιλοξενεί κάθε χρόνο κάποιες σπουδαίες προσωπικότητες παγκόσμιας εμβέλειας, από την πολιτική, τις επιστήμες, την οικονομία, τις επιχειρήσεις και από άλλους τομείς. Πέρα, όμως, από αυτή την συνεισφορά, το φόρουμ κάνει και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό. Φέρνει σπουδαίους επιστήμονες, παγκοσμίου κύρους, και στην ουσία τούς συστήνει στο ελληνικό κοινό, αφού δεν του είναι τόσο γνωστοί. 

Μια τέτοια επιστήμων είναι η Λιζ Φελπς, καθηγήτρια στο Χάρβαρντ στον τομέα Human Neuroscience. Βραβευμένη, πρωτοπόρα ερευνήτρια με κύριο αντικείμενο τη νευροεπιστήμη των συναισθημάτων, της μνήμης και της μάθησης.

Θα συμμετέχει στο έβδομο Delphi Economic Forum που θα πραγματοποιηθεί 6 έως 9 Απριλίου στους Δελφούς, και το οποίο έχει τίτλο «Καινούργιες Πραγματικότητες» (New Realities)

Είχα μεγάλο ενδιαφέρον να της μιλήσω για την ATHENS VOICE. Συζητήσαμε μέσω skype ενώ βρισκόταν στο Χάρβαρντ.

Ειδικεύεσθε στην αλληλεπίδραση της μνήμης και της μάθησης και εν τέλει της λήψης αποφάσεων. Πώς κάνατε την γέφυρα για όλα αυτά;
Ειδικεύομαι στη Συναισθηματική Νευροεπιστήμη. Εκπαιδεύτηκα ως Ψυχολόγος και Νευροεπιστήμονας. Στην έρευνά μου βρισκόμουν στο πεδίο της μνήμης και το ενδιαφέρον μου για τη λήψη αποφάσεων προήλθε από την ιδέα ότι αποτέλεσμα της μνήμης είναι να καθοδηγεί τις μελλοντικές μας αποφάσεις και ενέργειες. Όταν ξεκίνησα να δουλεύω πάνω στη λήψη αποφάσεων, συνάντησα πολλούς Οικονομολόγους, και αυτό που με μπέρδευε πολύ, μιλώντας μαζί τους, ήταν οι ιδέες που είχαν περί του ορθολογισμού και της χρησιμότητας του, και όλοι οι λόγοι για τους οποίους παίρνεις αποφάσεις που πρέπει να είναι ανεξάρτητες από το συναίσθημα. Απορούσα με αυτό. Ως επιστήμονας που μελετάω τα συναισθήματα όλη μου τη ζωή, νομίζω ότι το πιο λογικό πράγμα στον κόσμο είναι να δίνεις προσοχή στα συναισθήματά σου και στον τρόπο που σου δείχνουν να καθοδηγείς τις αποφάσεις σου. Και αυτό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που λένε για παράδειγμα οι οικονομολόγοι. Ένας οικονομολόγος θα έλεγε «δώστε βάση στην αξία», προσωπικά δεν μπορώ να αποσπάσω το συναίσθημα από την αξία κάποιου πράγματος.  

Ο χαρακτήρας σου είναι πάντοτε εκεί να επηρεάσει, ακόμα και αν εργάζεσαι επάνω στα Οικονομικά. Μπορεί κάποιος να αλλάξει τον χαρακτήρα του ολοκληρωτικά;
Ο χαρακτήρας είναι πάντα εκεί και είναι πολλά διαφορετικά πράγματα ώστε να καθοριστεί. Ας πούμε οι συνήθειες μπορούν να αλλάξουν με τον καιρό, όμως υπάρχουν μερικά βασικά χαρακτηριστικά του που δεν μπορούν να αλλάξουν όσο θα θέλαμε, μπορούν να αλλάξουν ελαφρώς με τον καιρό. Για παράδειγμα, είναι πολύ δύσκολο να μεταβεί κάποιος από το να είναι ένα εντελώς εσωστρεφές άτομο σε ένα εξωστρεφές. Τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν με τον καιρό, αλλά δεν μπορεί κάποιος να γίνει 100% διαφορετικός άνθρωπος».

Δεν θα είχε όμως πολύ ενδιαφέρον να μπορούμε κάποια στιγμή να παρέμβουμε θετικά σε μνήμες που μας επηρεάζουν αρνητικά;
Ενδιαφέρον. Ένα από τα πράγματα που μελετάμε και ελπίζουμε να εξελιχθεί προς όφελός μας είναι το πώς να αλλάζει κάποιος τις αναμνήσεις του. Ένα άνθρωπος με διαταραχή μετατραυματικού στρες έχει φρικτές εμπειρίες και εξ αιτίας τους «ακούει» πυροβολισμούς, γενικά «βρίσκεται» στην εμπόλεμη ζώνη, οπότε φυσικό είναι όταν ακούει πολύ θόρυβο να κρύβεται για να καλυφθεί. Το πρόβλημα με το PTSD είναι ότι γυρίζουν σπίτι, περπατούν σε έναν δρόμο στη μέση της ημέρας, ένα αυτοκίνητο κάνει θόρυβο και τρέχουν να προστατευτούν. Οι εμπειρίες τους προσαρμόζονται αυτόματα σε αυτό το περιεχόμενο, οπότε γιατί να μην αλλάξουμε τις μνήμες για καλό σκοπό;

Οι άνθρωποι πιστεύουμε ότι οι μνήμες μας είναι σχεδόν αλάνθαστα σωστές, και μάλιστα το πιστεύουμε με πολλή αυτοπεποίθηση…
Οι μνήμες που έχουμε είναι 50% σωστές, ενώ εμείς είμαστε σίγουροι ότι είναι 100%. Κάθε φορά που αποθηκεύεται στον εγκέφαλο ένα γεγονός συμβαίνει μια αλλαγή στις συνάψεις. Ας σκεφτούμε ότι κάθε φορά που ανακαλούμε κάτι στη μνήμη μας, αυτό και πάλι διέρχεται την ίδια διαδικασία της αποθήκευσης.

Αυτό με την νέα αποθήκευση συμβαίνει και όταν ανακαλούμε αναμνήσεις που έχουμε πολύ καιρό να ανακαλέσουμε;
Οι έρευνες μας έχουν δείξει ότι οι μνήμες είναι ευάλωτες ακόμα και αν έχουν αποθηκευτεί πριν πολύ καιρό.

Ο απλός άνθρωπος πιστεύει ότι η μνήμη του είναι σαν ένα μηχάνημα που καταγράφει διαρκώς και ό,τι γράφει δεν αλλάζει.
Οι επιστήμονες γνωρίζουμε ότι αυτό δεν είναι αληθινό. Έχει παρατηρηθεί ότι οι μνήμες ανακατασκευάζονται, και ότι μπορούν ασυναίσθητα να προστεθούν νέες πληροφορίες, και μετά άλλες και μετά άλλες και ούτω καθεξής….

Και τελικά μπορεί να έχουμε κάποιες αναμνήσεις οι οποίες έχουν προκύψει από διαδικασία σαν το σπασμένο τηλέφωνο;
Ακριβώς. Και είναι μια φυσική διαδικασία που συμβαίνει, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι. Όμως το γεγονός ότι πλέον ξέρουμε επιστημονικά ότι αυτό συμβαίνει, μας έχει οδηγήσει στην προσπάθεια να επέμβουμε στην μνήμη όταν αυτή είναι πιο ευάλωτη, δηλαδή όταν είναι να ξαναποθηκευτεί…

Πιστεύετε ότι κάποτε θα γνωρίζουμε τα πάντα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο;
Τουλάχιστον όσο θα είμαι εγώ ζωντανή, όχι. Είμαστε μακριά από την πλήρη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Προφανώς γνωρίζουμε για τη δομή του, αλλά η νευροβιολογία των κυττάρων, το πώς «μιλάνε» μεταξύ τους και λοιπά, είναι πολύ νέα επιστήμη. Σε σχέση με τη φυσική και την χημεία, είμαστε μια επιστήμη-βρέφος, μόλις ξεκινάμε. Η ψυχολογία, ως κλάδος, διερευνάται επιστημονικά μόλις από το 1800, και όσον αφορά μια επιστήμη, αυτό δεν είναι μεγάλο διάστημα. Ακόμη και στην κατανόηση της δομής των συμπεριφορών, γιατί οι άνθρωποι κάνουν αυτό που κάνουν, γιατί σκέφτονται αυτό που κάνουν, πρόκειται για μια πολύ νέα επιστήμη. 

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που κάνουν ασκήσεις μνήμης για να την εξασκήσουν, όμως αυτοί ανακαλούν συνεχώς το ίδιο πράγμα…
Και αυτοί δουλεύουν πάνω στον ίδιο μηχανισμό που ξέρουμε. Βέβαια όσο περνούν τα χρόνια έτσι κι αλλιώς υπάρχει κάποια ήπια γνωστική εξασθένηση.

Πιο εύκολο είναι να κάνεις άσκηση για να μην ξεχάσεις κάτι ή για να το ξεχάσεις;
Σίγουρα είναι πολύ πιο δύσκολο το πώς να ξεχάσουμε…

Πιστεύετε ότι έναν άνθρωπο μπορεί να τον βοηθήσει περισσότερο η Ψυχολογία ή η Φιλοσοφία;
Στην αρχή, πριν σαράντα περίπου χρόνια, είχα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τη Φιλοσοφία, με ενδιέφερε πολύ η ανθρώπινη φύση. Όμως κάθε φορά μετά το μάθημα αναρωτιόμουν «οπότε ποια είναι η απάντηση;». Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με την Ψυχολογία, που για μένα είναι Φιλοσοφία με απαντήσεις.