Παράπλευρες απώλειες ή εγκλήματα πολέμου;

Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν τα δημοσιεύματα με αναφορές στις καταγγελίες από την Ουκρανία για βιασμούς και κακοποίηση γυναικών κάθε ηλικίας σε πόλεις κοντά στο Κίεβο από Ρώσους στρατιώτες. Απ' ό,τι φαίνεται δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά αλλά για μια οργανωμένη επίθεση που σκοπεύει στην τρομοκράτηση και την ταπείνωση του πληθυσμού ώστε να μειωθεί η αντίσταση των αμάχων απέναντι στους εισβολείς.

Η σεξουαλική βία κατά των γυναικών την περίοδο του πολέμου έχει συνήθως συγκεκριμένους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους. Ο βιασμός άμαχων γυναικών και κοριτσιών χρησιμοποιείται από τους επιτιθέμενους ως εργαλείο για να καταφέρει ισχυρό πλήγμα στο ηθικό ενός λαού, να καταστρέψει οικογένειες, να ταπεινώσει ολόκληρες κοινότητες, ακόμα και να αλλάξει την εθνική σύνθεση της επόμενης γενιάς.

Η σεξουαλική βία είναι δυστυχώς μια συνηθισμένη πολεμική τακτική. Αναφέρω ενδεικτικά ότι σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών το 1994 στη Ρουάντα, κατά τη διάρκεια της εμφύλιας σύρραξης, υπολογίζεται ότι έπεσαν θύματα βιασμού από 100.000 έως 250.000 γυναίκες, στη Δημοκρατία του Κονγκό ο αριθμός των θυμάτων φτάνει τις 200. 000 από το 1998, ενώ στην πρώην Γιουγκοσλαβία, από το 1992 ως το 1995, τα θύματα βιασμού έφτασαν τις 60.000.

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει πολεμική σύρραξη στην οποία να μην έχουν αναφερθεί επιθέσεις σεξουαλικής βίας, κάποιες φορές οργανωμένα και σε μεγάλη έκταση από στρατιωτικές μονάδες που δρουν υπό διαταγές, και ακόμα συχνότερα αλλά σε μικρότερη έκταση από ομάδες ανταρτών. Αρκετές φορές η σεξουαλική κακοποίηση γυναικών είναι η «ανταμοιβή» που υπόσχεται η στρατιωτική ηγεσία στους στρατιώτες μετά το πέρας κάποιας δύσκολης πολεμικής επιχείρησης.

Το 1992 αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως ειδικό έγκλημα ο βιασμός κατά τη διάρκεια του πολέμου με αφορμή τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία και θύματα κυρίως Μουσουλμάνες στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Μέχρι τότε οι βιασμοί θεωρούνταν παράπλευρα δεινά και αν και υπήρχαν αναρίθμητες μαρτυρίες για σεξουαλικές επιθέσεις από όλες τις πλευρές κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν αποτιμήθηκε σωστά η βαρύτητα των εγκλημάτων και οι μακροχρόνιες συνέπειές τους για τα θύματα και το κοινωνικό σύνολο.

Η αύξηση των αυτοκτονιών, η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες και άλλα ψυχικά προβλήματα, το AIDS και οι υπόλοιπες σεξουαλικά μεταδιδόμενες μολύνσεις και οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες είναι μερικές από τις πιο συνηθισμένες επιπτώσεις για τα θύματα. Η ιατρική βοήθεια, η ψυχική θεραπεία, η νομική και η οικονομική στήριξη που απαιτείται για να καλυφθούν οι ανάγκες των χιλιάδων θυμάτων αποτελεί μεγάλο οικονομικό βάρος για οποιαδήποτε χώρα έχει μόλις βγει από τον πόλεμο και αγωνίζεται να ορθοποδήσει. Και ας μην ξεχνάμε τα πολυάριθμα θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων που επιλέγουν να μην προχωρήσουν σε καταγγελίες και προτιμούν τη σιωπή προκειμένου να αποφύγουν την στιγματοποίηση.

Από το 2008 οι προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών να δοθεί ένα τέλος σε αυτή την φρικτή τακτική έχουν εντατικοποιηθεί. Το πρώτο βήμα είναι να μιλάμε πλέον ανοιχτά για τα σεξουαλικά εγκλήματα ακριβώς για αυτό που είναι και να σταματήσουμε να τα θεωρούμε τυχαία ή μεμονωμένα περιστατικά και τα θύματά τους παράπλευρες απώλειες. Η πολιτική ηγεσία της κάθε χώρας θα πρέπει να αναλάβει μια καμπάνια ενημέρωσης καθώς και να καταδικάσει απερίφραστα αυτή την τακτική.

Μεγαλύτερη διαφάνεια είναι απαραίτητη και όσον αφορά την περίπτωση της Ουκρανίας. Η συλλογή στοιχείων, που δεν είναι βέβαια εύκολη κατά την περίοδο των πολεμικών συγκρούσεων θα προσφέρει την ευκαιρία να μελετηθεί σε βάθος το μέγεθος της σεξουαλικών εγκλημάτων και να οδηγηθούν αμέσως μετά την λήξη του πολέμου οι υπαίτιοι στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μόνο εκεί θα αντιμετωπιστούν οι μαζικοί βιασμοί και η σεξουαλική κακοποίηση κατά γυναικών και κοριτσιών για αυτό που ακριβώς είναι: εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.