Σύνορα Ουκρανίας: Ιστορίες Ελλήνων εθελοντών της Κοινωνικής Κουζίνας, Humanity Greece και Act4Mati

Σιρέτ, μια μικρή πόλη στην βορειοανατολική Ρουμανία, στην ιστορική περιοχή Βουκοβίνα, που συνορεύει με την Ουκρανία, την χώρα που εδώ και ένα μήνα βιώνει τη φρίκη του πολέμου, μετά την ρωσική εισβολή τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου 2022. Το Σιρέτ, είναι μια από τις μεγαλύτερες πύλες εισόδου που συρρέουν οι πρόσφυγες για να ξεφύγουν από τα πυρά του πολέμου.

Μια πόλη που ταξίδεψε μια αποστολή 95 ελλήνων εθελοντών και έμεινε εκεί για δέκα ημέρες, ούτως ώστε να υποδεχθεί και να προσφέρει βοήθεια, φαγητό, αγκαλιές και χαμόγελα στα πρόσωπα των ταλαιπωρημένων γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων προσφύγων που έφταναν στα σύνορα. Τη διοργάνωση ανέλαβε η «Κοινωνική Κουζίνα - Ο άλλος άνθρωπος», το Act4Mati και το HumanityGR.

Στις φωτογραφίες που μου στέλνει η Μαγδαληνή Σπίνου, μια εκ των εθελοντών, που έχει βρεθεί πολλές φορές στο πεδίο, αντικρίζω ένα χαμόγελο, το χαμόγελό της, που εκπέμπει ζεστασιά και ελπίδα. Μαζί της μικρά παιδιά, που κρατούν χρωματιστά μπαλόνια, αρκουδάκια και γλυκά. Χαμογελούν, χαιρετούν τον φωτογράφο που αποτυπώνει την στιγμή με την κάμερα του, δίνουν φιλιά, παίζουν…. Συνεχίζουν να παραμένουν παιδιά, παρ' όλο που γνωρίζουν από πρώτο χέρι τι συμβαίνει, που έχουν διανύσει έναν μακρύ δρόμο για να ξεφύγουν από τις μάχες που μαίνονται στην πατρίδα τους, που έχουν ακούσει τις σειρήνες του πολέμου να ηχούν, που έχουν τρομοκρατηθεί με τους βομβαρδισμούς ... Πολλά από εκείνα φτάνουν ασυνόδευτα, χωρίς τους γονείς ή τους συγγενείς τους. Και όμως η παιδικότητά τους παραμένει και τα πλατιά χαμόγελα των εθελοντών τα βοηθούν να ξεχάσουν – έστω για λίγο - την τραυματική εμπειρία που βιώνουν.

«Η κατάσταση που αντικρύσαμε εκεί ήταν ένας εφιάλτης. Αυτό μπορώ να σου πω. Ειλικρινά, ένιωθα ότι μπήκα και εγώ σε αυτόν τον εφιάλτη. Πολύς πόνος, στεναχώρια, έφταναν και έμοιαζαν χαμένοι - ήταν χαμένοι, δεν ήξεραν καν που πάνε, δεν ήξεραν γιατί τους δίναμε πράγματα και φαγητό. Μας ζητούσαν να πληρώσουν… Πολύς πόνος. Τα παιδάκια καταλαβαίνουν τι γίνεται, παρ’ όλο που χαμογελούσαν, ήξεραν ότι γινόταν πόλεμος. Μπορεί να μην το αντιλαμβανόνταν πλήρως όπως εμείς που είμαστε ενήλικες, αλλά ήξεραν».

«Σε αυτό το ταξίδι, ήμουν συνέχεια με τα παιδιά, προσπαθούσα να τους μοιράσω αγάπη, χαμόγελα, παιχνίδι… Ακόμα και όταν ήταν μέσα στα λεωφορεία, επικοινωνούσαμε από έξω μαζί τους. Θυμάμαι για παράδειγμα ότι έπαιζα με ένα παιδάκι και του προσέφερα ένα αρκουδάκι και εκείνο με προσφώνησε Σπάιντερμαν. Όσο παίζαμε και μιλούσαμε, εκείνος συνέχιζε να με λέει Σπάιντερμαν. Έρχεται λοιπόν η αδελφή του και μου μεταφράζει όσα έλεγε στα ουκρανικά λέγοντας μου χαρακτηριστικά: “είσαι ο ήρωάς του για αυτό σε λέει Σπάιντερμαν”. Στο τέλος, με πιάνει από το χέρι, κρατώντας τον αρκούδο που του έδωσα και μου λέει: “όταν τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα έρθεις σπίτι μου να παίξουμε”».

Το ταξίδι διοργανώθηκε αυθόρμητα, έτσι όπως λειτουργεί πάντα ο Κώστας Πολυχρονόπουλος, ο άνθρωπος πίσω από την «Κοινωνική Κουζίνα -Ο Άλλος Άνθρωπος», που από το 2011 μαζί με τους εθελοντές βρίσκονται όπου υπάρχει ανάγκη- στις αφίξεις προσφύγων στα νησιά του Αιγαίου, σε φυσικές καταστροφές, πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμούς, σε κάθε άκρη της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό. Στο τηλεφώνημά μας, ο Κώστας μου λέει πως ετοιμάζει την επόμενη αποστολή στις αρχές Απριλίου, με την ευχή να έχει τελειώσει ο πόλεμος μέχρι τότε.

«Στα σύνορα υποδεχόμασταν αμέτρητα παιδιά, μαμάδες, παππούδες. Υπήρχαν άνθρωποι με κινητικά προβλήματα, που έφταναν με μεγάλη δυσκολία, είναι τραγική η κατάσταση. Από τις 4 το απόγευμα και μετά, η θερμοκρασία έφτανε από 0 μέχρι -12 βαθμούς Κελσίου. Έκανε πολύ κρύο. Αλλά όταν βλέπαμε τα παιδιά να χαμογελάνε, μας περνούσαν όλα. Όταν βλέπεις τις μαμάδες να σου λένε ότι το παιδί μου χαμογελάει μετά από τόσες μέρες, δεν κρυώνεις πια. Καίγεσαι» 

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αποστολή που έχει διοργανωθεί από τον Άλλο Άνθρωπο, σε συνεργασία με το Humanity Greece και το Act4Mati. Συγκεντρώθηκαν 70 τόνοι τρόφιμα και φαρμακευτικό υλικό. Μερικά μεταφέρθηκαν στην Ουκρανία, στους καταυλισμούς που ζουν πρόσφυγες που περιμένουν να περάσουν τα σύνορα και τα υπόλοιπα χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες που έπρεπε να καλυφθούν στο Σιρέτ, ενώ τρόφιμα προσφέρθηκαν σε συλλογικότητες και δομές για πρόσφυγες καθώς και σε ορφανοτροφεία της Ρουμανίας. 

«Η συμμετοχή σε ένα ανθρωπιστικό ταξίδι δεν απαιτεί μόνο χρόνο, ενέργεια αλλά θάρρος ψυχής και ανιδιοτέλεια. Οι εθελοντές αψηφούν τις όποιες αντικειμενικές δυσκολίες, αφιερώνονται αποκλειστικά στην ελάφρυνση του πόνου των συνανθρώπων μας και στηρίζουν με κάθε τρόπο τους πολίτες της Ουκρανίας» λέει η Γεωργία Παράσχου, ιδρύτρια του Humanity Greece.

Για την Κατερίνα Πεφτίτση, το ταξίδι μέχρι το Σιρέτ ήταν το πρώτο που έκανε για να προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια σε πρόσφυγες, αν και έχει δράσει εθελοντικά πολλές φορές στο παρελθόν. Μου περιγράφει πως η κατάσταση που αντίκρισαν στα σύνορα ήταν αυτή που περίμεναν να δουν: χιλιάδες μαμάδες με μικρά παιδιά, άλλοι κρατώντας μια μικρή βαλίτσα, άλλοι ένα backpack και άλλοι δίχως να έχουν προλάβει να πακετάρουν απολύτως τίποτα. Αναφέρει χαρακτηριστικά πως για τις γυναίκες της αποστολής ήταν κάπως πιο σκληρές οι εικόνες, καθώς ένιωθαν την ταύτιση και την σύνδεση με τις προσφύγισσες. 

«Το πιο σκληρό ήταν οι ιστορίες τους. Μια ιστορία που με άγγιξε πάρα πολύ ήταν μιας μητέρας που πέρασε τα σύνορα με την κόρη της, ένα κοριτσάκι 19 χρονών και με το 7χρονο παιδί της, που ήταν αγοράκι, αλλά το είχε ντύσει κοριτσάκι, γιατί φοβόταν ότι θα το κρατούσαν στα σύνορα. Στην αρχή μας το σύστησε σαν κοριτσάκι, αλλά όταν είδαν πλέον ότι είναι ασφαλείς, μας εξομολογήθηκε ότι είναι αγοράκι. Μας είπαν πως ο ρωσικός στρατός έμπαινε στα σπίτια με καλάσνικοφ και πυροβολούσαν χωρίς να τους νοιάζει αν υπάρχουν άμαχοι και παιδιά. Αυτή η οικογένεια ήταν κρυμμένη στο καταφύγιο και όταν κατάφεραν να βγουν, ο πατέρας τους έμεινε πίσω για να παλέψει. Πλήρωσε ένα ξενοδοχείο στο Βουκουρέστι για να βρει ασφαλή προορισμό στην οικογένειά του αλλά έπρεπε να μείνει πίσω. Είναι συνταρακτικό να ακους το κοριτσάκι να λέει “αγαπάω την χώρα μου, θα γυρίσω πίσω γιατί έχω αφήσει την κολλητή μου φίλη και δεν θέλω να την χάσω, θα γυρίσω πίσω για να την βρω”. Ο ξεριζωμός και ο πόνος δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια». 

Η Κατερίνα μου περιγράφει την ιστορία μιας κοπέλας που γνώρισε και την χαρακτηρίζει «μαχήτρια», καθώς πέρασε τα σύνορα μόνη της. Άφησε πίσω την μητέρα της, που δεν ήθελε να φύγει και να αφήσει πίσω τον μπαμπά της - μια τρομερά επώδυνη κατάσταση που έχουν κληθεί να αντιμετώπισουν οι Ουκρανοί που φεύγουν από την χώρα τους για να σωθούν. Το δίλημμα ή φεύγω για να σωθώ και αφήνω πίσω μου τους αγαπημένους μου ή μένω σε μια εμπόλεμη κατάσταση θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή μου. Και ενώ το 20χρονο κορίτσι έχει φύγει με την παρέα της, στη διαδρομή σκοτώνονται όλοι, εκτός από εκείνη. Μα συνέχισε, περπάτησε μόνη της μέχρι το Σιρέτ, μια διαδρομή σε ένα άγνωστο και μετέωρο μέλλον, για να μείνει ζωντανή.

«Ήταν πολλές οι δυνατές στιγμές που κρατάω από αυτό το ταξίδι. Ερχόνταν οι παππούδες και μας φιλούσαν τα χέρια, γιατί απλά τους λέγαμε μια κουβέντα, ήμασταν εκεί και τους υποδεχόμασταν με ένα χαμόγελο» μου λέει ο Κώστας με ζεστή φωνή. «Η δήμαρχος του Σιρέτ που ήταν συνέχεια δίπλα μας. Μαγείρευε και ξεφόρτωνε τρόφιμα μέχρι τις 12 το βράδυ. Είναι πράγματα που σου μένουν στην καρδιά και στο μυαλό, που δεν θα τα ξεχάσεις ποτέ. Και βέβαια είναι αυτοί οι 95 άνθρωποι που ενώθηκαν κάτω από τον ίδιο σκοπό. Το 80% ήταν άγνωστοι. Και η πλειονότητα τους νέα παιδιά. Σε αυτούς που λένε ότι η νέα γενιά δεν κάνει τίποτα, τους απαντάω ελάτε στον Άλλον Άνθρωπο να δείτε τι κάνουν. Είναι αυτοί που μπαίνουν μπροστά. Είμαι πάρα πολύ περήφανος για αυτά τα παιδιά. Ενωνόμαστε για έναν κοινό σκοπό. Δεν μας νοιάζει τίποτα άλλο. Ούτε οι διαφορές μας ούτε τίποτα. Η αλληλεγγύη δεν πηγάζει από το μυαλό, πηγάζει από την καρδιά».

«Δεν περίμενε κανείς ότι θα μαζευόμασταν όλα αυτά τα άτομα. Δεν είναι διακοπές. Πήγαμε κυριολεκτικά δίπλα στον πόλεμο. Οι ίδιοι οι Ρουμάνοι, οι φύλακες των συνόρων φοβόντουσαν γιατί ήταν τόσο κοντά μας ο πόλεμος και λίγο να ξέφευγε η κατάσταση, θα μπορούσε να ξεκινήσει όλη η καταστροφή. Είναι πολύ σκληρό να το βλέπεις μπροστά σου. Στα απέναντι σύνορα να γίνεται πόλεμος και να σφάζεται κόσμος. Δεν τους απασχολεί ποιός είσαι, αν έχεις ή δεν έχεις λεφτά. Δεν τους νοιάζει τίποτα. Απλά πεθαίνει κόσμος» λέει η Κατερίνα.

«Όσο καιρό βρισκόμουν εκεί, προσπαθούσα να καταλάβω τι διαφορά έχει αυτό το ταξίδι, με τα ταξίδια για ανθρωπιστική βοήθεια που είχα κάνει στην Αφρική. Είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα, που δεν θα έπρεπε να τα συγκρίνουμε. Η φτώχεια με τον πόλεμο. Αλλά κάπου συμπίπτουν. Υπάρχουν και στις δύο περιπτώσεις παιδιά, που είναι θύματα και δεν τους αξίζει να βιώνουν όλο αυτό. Το ταξίδι στο Σιρέτ ήταν από τα πιο δύσκολα ταξίδια που έχω κάνει, δεν ξέρω γιατί, προσπάθησα να το ψυχολογήσω και μέσα από συζητήσεις, κατάλαβα ότι ταυτιστήκαμε περισσότερο με αυτόν τον πόνο γιατί ήταν δίπλα μας, θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς.

Τους έδιωξαν από το σπίτι τους με το έτσι θέλω. Εγώ εκει νομίζω ότι πόνεσα περισσότερο. Υπήρχαν παιδάκια που το μόνο που είχαν μαζί τους ήταν το αρκουδάκι τους. Δεν πρέπει να συμβαίνει αυτό. Η εικόνα των γυναικών που έπαιρναν και έσφιγγαν τα παιδιά στην αγκαλιά τους, προσπαθώντας να τους πάρουν τον πόνο για να μην καταλάβουν τι βιώνουν, δεν περιγράφεται από κοντά. Έβλεπα εφιάλτες κάθε βράδυ, ξυπνούσα και σκεφτόμουν: αυτά τα παιδιά, τι να βλέπουν στον ύπνο τους; Προσπαθώ όμως να μην το κάνω αυτό στον εαυτό μου και να σκέφτομαι πως αφού έχουν τη δύναμη τα παιδιά να προχωράνε παρακάτω, που έχουν χάσει τις οικογένειες και το σπιτι τους, εσύ έχεις τα πάντα για να συνεχίσεις» περιγράφει η Μαγδαληνή.

Παρά τις δυσκολίες και τον πόνο που έχει μια τέτοια ανθρωπιστική αποστολή, κανείς από τους εθελοντές δεν μετάνιωσε που βρέθηκε εκεί. Όλοι μου λένε ότι θα επιστρέψουν στα σύνορα με την επόμενη αποστολή. Είναι απλός ο λόγος και το συνοψίζει ο Κώστας με μερικές λέξεις: «σκεφτείτε τι θα γινόταν αν το ζούσατε οι ίδιοι. Δεν θα θέλατε να υπάρχουν άνθρωποι που θα αψηφούσαν τους κινδύνους και για να σας βοηθήσουν; Οι άνθρωποι εκεί δεν ήθελαν ούτε φαγητό, ούτε υλικά αγαθά... Ξέρεις τι ήθελαν; Να δουν ότι είσαι δίπλα τους. Ότι δεν είναι μόνοι τους. Αυτό χρειάζονται».  

*Τις φωτογραφίες παραχώρησαν η Μαγδαληνή Σπίνου και η Κατερίνα Πεφτίτση.