Λιβύη: από τη Μέρα Οργής μέχρι σήμερα

Η 17η Φεβρουαρίου είναι σημαδιακή επέτειος για τη Λιβύη. Αν και ο λιβυκός Εμφύλιος Πόλεμος ξεκίνησε στα μέσα Ιανουαρίου 2011 η 17η Φεβρουαρίου εκείνης της χρονιάς ορίστηκε ως «Ημέρα Οργής» για την Λιβύη και για τους Λίβυους εξορίστους. Οι ταραχές ξεκίνησαν ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη οι διαδηλώσεις που οδήγησαν στην πτώση του Μπεν Αλί στην Τυνησία. Στις 27 Ιανουαρίου ο Μουαμάρ αλ-Καντάφι, ο οποίος κυβερνούσε από το 1969, ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα 24 εκατομμυρίων δολαρίων για την αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος στη χώρα σε μια προσπάθεια να συγκρατήσει τα πλήθη που είχαν ξεχυθεί στους δρόμους. Αλλά από τα μέσα Φεβρουαρίου οι αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις της χώρας άρχισαν να γίνονται όλο και πιο δυναμικές - επίκεντρό τους ήταν η Βεγγάζη, πραγματοποιούνταν όμως εξίσου μαζικές διαδηλώσεις στις πόλεις Αλ Μπάυντα και Αζ Ζιντάν. Σε μια διαδήλωση στην πλατεία Maydan al-Shajara στη Βεγγάζη οι αρχές επιτέθηκαν στο πλήθος με αντλίες νερού, και στη συνέχεια το καθεστώς μπλόκαρε την πρόσβαση στο διαδίκτυο, μέσω του οποίου διοργανώνονταν οι συγκεντρώσεις.

Στις 16 Φεβρουαρίου ο Καντάφι κατήγγειλε τις Η.Π.Α «και τους σιωνιστές συμμάχους τους» ενώπιον οπαδών του που τον επευφημούσαν και ανακοίνωσε κατάπαυση του πυρός, την οποία όμως δεν τήρησε. Την επόμενη μέρα, η Εθνική Διάσκεψη της αντιπολίτευσης ανακοίνωσε από την πλευρά της ότι όλες οι ομάδες που αντιτίθεντο στον Καντάφι θα κατέβαιναν σε διαδηλώσεις, σε ανάμνηση των διαδηλώσεων της 17ης Φεβρουαρίου 2006 που είχαν γίνει για να καταγγείλουν σκίτσα τα οποία σατίριζαν τον Μωάμεθ. Έτσι, η μέρα εκείνη εξελίχθηκε σε συγκρούσεις με τις κυβερνητικές δυνάμεις, σε εμπρησμούς και είχε αποτέλεσμα δεκάδες θανάτους. Η Μέρα Οργής ήταν η αρχή του χάους: ορισμένοι αστυνομικοί και στρατιώτες φέρονται να πήγαν με το μέρος των διαδηλωτών, πάνω από 1.000 κρατούμενοι δραπέτευσαν από τις φυλακές, οι διαδηλωτές κατέλαβαν το αεροδρόμιο της Βεγγάζης και στη συνέχεια πολύνεκρες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στην πρωτεύουσα της χώρας, την Τρίπολη. Μουσουλμάνοι κληρικοί και επικεφαλής τοπικών φυλών έκαναν έκκληση προς το καθεστώς να σταματήσει την αιματοχυσία και ζήτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης.

Ο δεύτερος γιος του Μουαμάρ Καντάφι, ο Saif al-Islam Muammar al-Gaddafi εμφανίστηκε στην κρατική τηλεόραση, έκανε λόγο για σαμποτάζ από ξένους πράκτορες -κυρίως από το Ισραήλ- και απείλησε με εμφύλιο πόλεμο. Μέσα σε λίγες μέρες κυκλοφόρησε η φήμη ότι Καντάφι διέφυγε στη Βενεζουέλα, πράγμα που διαψεύστηκε αμέσως, ο Γάλλος Πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί τού ζήτησε δημοσίως «να φύγει» και απείλησε με στρατιωτική παρέμβαση, και ο ΟΗΕ σύστησε την επιβολή εμπάργκο στην πώληση όπλων, στα ταξίδια στο εξωτερικό και στη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας Καντάφι. Η Λιβύη διολίσθησε στον πόλεμο και η κατάσταση δεν ήταν σχηματική όπως την έβλεπαν οι δυτικοί παρατηρητές: απέναντι στον Καντάφι δεν ήταν οι δημοκρατικοί πολίτες που ζητούσαν κοινοβουλευτικό καθεστώς, αλλά μια ποικιλία από φυλάρχους που ζητούσαν ισλαμιστική θεοκρατία: μέσα στη σύγχυση, η Γαλλία, η Βρετανία, οι ΗΠΑ, ξεκίνησαν στρατιωτικές επιχειρήσεις υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, μια κάκιστη ιδέα. Μετά από βομβαρδισμό των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Τρίπολη, σκοτώθηκαν ο νεότερος γιος και τρία εγγόνια του Μουαμάρ αλ Καντάφι, ενώ παραλλήλως η Λιβύη είχε μεταμορφωθεί σε ζούγκλα απ’ όπου δεν έλειπαν οι βιασμοί και οι φόνοι παιδιών. Στις 20 Οκτωβρίου του 2011, σύμφωνα με το κανάλι Αλ Τζαζίρα, ο Μουαμάρ Καντάφι βρέθηκε τραυματισμένος και στα δυο του πόδια.

Το πρωί της 20ης Φεβρουαρίου, ο Καντάφι δολοφονήθηκε ενώ μετέβαινε στη γενέτειρά του, τη Σύρτη: δημοσιογράφος του καναλιού NTC δήλωσε πως το νεκρό σώμα του Καντάφι βρέθηκε κοντά στην πόλη Μισράτα. Η δε βρετανική εφημερίδα "Guardian" δημοσίευσε φωτογραφία του αιμόφυρτου, νεκρού Καντάφι αναφέροντας πως είναι νεκρός. Ο Καντάφι και ο γιος του, Μοτασίμ, κηδεύτηκαν στις 25 Οκτωβρίου, το πρωί, σε άγνωστη τοποθεσία. Νωρίτερα ανακοινώθηκε ότι «ο Μουαμάρ αλ Καντάφι και ο γιος του θα κηδεύονταν σε μυστικό τάφο στην έρημο».                   

Τι έχει απομείνει από τη Μέρα Οργής; Έντεκα χρόνια αργότερα, η Λιβύη είναι ένα αποτυχημένο κράτος, αλλά τουλάχιστον στις 10 Μαρτίου 2021, η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε επίσημα τον σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Επικεφαλής είναι ο Μοχάμεντ αλ-Μενφί ως πρόεδρος του Προεδρικού Συμβουλίου και ο Αμπντουχαμίντ αλ-Ντμπέιμπα ως πρωθυπουργός. Στόχος της ήταν η ενοποίηση της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας με την αντίπαλη κυβέρνηση των ανταρτών που έχει έδρα το Τομπρούκ.

Αν η Λιβύη κατορθώσει να επιβάλει την ειρήνη -πράγμα που φαίνεται σχεδόν απίθανο μετά την προχθεσινή απόπειρα δολοφονίας του πρωθυπουργού Αμπντουλχαμίντ αλ Ντμπέιμπα- έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης: μικρό πληθυσμό (λιγότερο από 7 εκατομμύρια), πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και, μέχρι τις Μέρες Οργής, το 3ο υψηλότερο ΑΕΠ στην Αφρική. Πολλές ελληνικές επιχειρήσεις ενδιαφέρονται για επενδύσεις στον τομέα της ανοικοδόμησης και πριν από λίγες μέρες ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας υποσχέθηκε ελληνική βοήθεια στην ανοικοδόμηση του λιμανιού της Βεγγάζης. Στο μεταξύ, στις 13 Φεβρουαρίου, η Στέφανι Ουίλιαμς, ειδική σύμβουλος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για τη Λιβύη τόνισε την ανάγκη για ηρεμία και ζήτησε ελεύθερες και δίκαιες εκλογές το συντομότερο δυνατόν. Η Ουίλιαμς έγραψε σε μήνυμά της στο Twitter ότι συνάντησε τον αλ-Ντμπέιμπα και τον Φάτι Μπασάγα που διορίστηκε από το κοινοβούλιο για να ηγηθεί μιας νέας κυβέρνησης σε μια διαδικασία που ωστόσο έχει απορριφθεί από τον εν ενεργεία πρωθυπουργό.