Σχόλιο για τον τρόπο λειτουργίας της ρωσικής οικονομίας με αφορμή την κρίση με την Ουκρανία.
Μπροστά στην αντιπαράθεση με την Ουκρανία, αναρωτιέται κανείς αν η Ρωσία ζει στον 21ο αιώνα. Κι αν το λεγόμενο «στρατηγικό βάθος» μπορεί να την οδηγήσει σε ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή. Βλέποντας τα πράγματα απέξω, ίσως να θεωρούσαμε αναχρονιστικούς τους υπαρξιακούς φόβους των Ρώσων και του Πούτιν - αλλά είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει κανείς τη Ρωσία «απέξω».
Η Ρωσία έχει τεράστιο μέγεθος -διπλό από τις 48 αμερικανικές πολιτείες που έχουν γεωγραφική συνέχεια- ποσοστό εναλφηβιτισμού σχεδόν 100% και άφθονους φυσικούς πόρους: η οικονομία της κατατάσσεται στην 11η θέση παγκοσμίως με ΑΕΠ γύρω στο 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια, έναντι 21 τρισεκατομμυρίων των ΗΠΑ, 3,8 της Γερμανίας, 2,7 της Γαλλίας και της Βρετανίας, και 1,6 του Καναδά.
Θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα. Τι φταίει; Η ρωσική οικονομία εξαρτάται από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου οι οποίες βρίσκονται υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης, αλλά όχι της κοινωνίας. Η απουσία οικονομικής ποικιλίας τοποθετεί τη χώρα σε ευπαθή θέση: όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση ενεργειακών προϊόντων ευημερεί κι όταν η ζήτηση μειώνεται η οικονομία της πάσχει. Επιπλέον, ο κυβερνητικός έλεγχος δεν είναι ιδιοτελής και έντιμος: με τις παράνομες οικονομικές συναλλαγές και τη διαφθορά διοχετεύεται χρήμα σε μεσάζοντες ιδιώτες οι οποίοι πλουτίζουν χωρίς καν να φορολογούνται. Το κράτος κατέχει πάνω από το 50% της Gazprom, που είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση αερίου στον κόσμο, αλλά, στην πραγματικότητα, πρόκειται για προσωπική εξουσία και περιουσία: πρόεδρος της Gazprom είναι ο πρώην πρωθυπουργός Βίκτορ Ζούμπκοφ.
Γενικά, η οικονομία της Ρωσίας βασίζεται στη γη, στο έδαφος, και καλείται να θρέψει 142 εκατομμύρια ανθρώπους. Από τη μεικτή οικονομία που δημιουργήθηκε μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ωφελήθηκε μια τάξη ολιγαρχών οι οποίοι ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό που υποτίθεται ότι ελέγχει τις εταιρείες ενέργειας. Η Ρωσία είναι η τρίτη πετρελαιοπαραγωγική χώρα μετά τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία: κατέχει το 11% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου με μεγαλύτερες επιχειρήσεις τη Rosneft (ROSN), τη Lukoil (LKOD) και τη Surgutneftegas (SGGD) που είναι εισαγμένες στο χρηματιστήριο του Λονδίνου.
Ο σοβιετικός μονοκομματισμός φαίνεται ότι έχει επιζήσει στη μετασοβιετική Ρωσία μαζί με τις περισσότερες διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας. Το κόμμα του Βλαντιμίρ Πούτιν «Ενωμένη Ρωσία» προσπαθεί να ξεπεράσει την «οικονομική καθυστέρηση» και το σύνθημά του είναι «Εμπρός Ρωσία!» - αλλά, όπως η παλιά Σοβιετική Ένωση πιστεύει ότι τα οικονομικά προβλήματα θα τα λύσει «το κράτος». Στην επίλυση περιλαμβάνεται η επεκτατικότητα, η εν πάση περιπτώσει η δυναμική προστασία μιας οιονεί σφαίρας επιρροής: το λογικό θα ήταν να συγκεντρωθεί η Ρωσία στην έλλογη αξιοποίηση των πόρων της και να αποφεύγει τόσο τις περιττές στρατιωτικές δαπάνες, όσο και τις κυρώσεις εκ μέρους των ΗΠΑ οι οποίες φθείρουν την οικονομία της.
Ο εθνικισμός είναι συγκολλητική ουσία και πράγματι βοηθάει τους Ρώσους σε φάσεις επιβράδυνσης της οικονομίας, όπως για παράδειγμα το 2014, όταν μειώθηκαν οι τιμές του πετρελαίου και η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 3,7% μέχρι το τέλος του 2015. Αλλά, η οικονομία δεν προχωρεί με εθνικιστικές εκδηλώσεις - με στρατεύματα στα Ρωσο-ουκρανικά σύνορα και με ανακοινώσεις υπέρ της Βαλίεβα στους Ολυμπιακούς («Είσαι Ρωσίδα, όρμα, να τους φας όλους!»)· η οικονομία προχωρεί με παραγωγή προϊόντων, καλές εξαγωγές, φιλικές σχέσεις με όλους τους πιθανούς εταίρους. Πιθανότατα θα βοηθούσε τη ρωσική οικονομία, η διευκόλυνση της νόμιμης επιχειρηματικότητας: το παράδοξο είναι ότι, τριάντα χρόνια μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ο χώρος για επιχειρήσεις χωρίς έμμεση ή άμεση κυβερνητική κηδεμονία παραμένει πάρα πολύ στενός.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις του Levada Center οι οποίες μετρούν, μεταξύ άλλων, τον βαθμό της νοσταλγίας για το παλαιό καθεστώς, τα τελευταία επτά χρόνια το ποσοστό των «νοσταλγών» κυμαίνεται γύρω στο 55%. Αυτή η πλειοψηφία θεωρεί τη σοβιετική περίοδο την καλύτερη στην ιστορία της χώρας, ενώ ένα ποσοστό περίπου 16% «δεν ξέρει» ή «είναι δύσκολο να πει». Οι υπόλοιποι προτιμούν τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων, με μόνο 1% να θυμάται τη σοβιετική εποχή ως εποχή στασιμότητας και καταστολής.
12°
