Κορεατικό κύμα: Η ποπ κουλτούρα που έχει κατακτήσει τον κόσμο

Το Μουσείο Victoria and Albert οργανώνει μια έκθεση από τον Σεπτέμβριο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023, η οποία θα παρουσιάσει τη μετεωρική άνοδο του κορεατικού κύματος σε παγκόσμια σκηνή. Το «κορεατικό κύμα» ή κύμα Κ κατακλύζει τον κόσμο, σιγά σιγά και σταθερά από τη δεκαετία του 1990. Η ήπια δύναμη της Νότιας Κορέας είναι ένα εξαιρετικά εντυπωσιακό φαινόμενο εισαγωγής, μετουσίωσης και εξαγωγής κουλτούρας: άρχισε με τα λεγόμενα K-dramas και την K-pop που διαδόθηκαν στην Ανατολική, Νοτιοανατολική και Νότια Ασία και εξελίχθηκε μέσω του διαδικτύου, ιδιαίτερα του Youtube και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η Νότια Κορέα έχει αναδειχθεί ως σημαντικός εξαγωγέας λαϊκού πολιτισμού και τουρισμού, πτυχές που έχουν γίνει σημαντικό μέρος της αναπτυσσόμενης οικονομίας της. Πού οφείλεται όμως αυτή η τεράστια δημοτικότητα;

Εν μέρει οφείλεται στην υποστήριξη των δημιουργικών βιομηχανιών της Νότιας Κορέας μέσω επιδοτήσεων και χρηματοδότησης νεοφυών επιχειρήσεων, ως μορφή ήπιας δύναμης με στόχο να γίνει η Νότια Κορέα κορυφαίος εξαγωγέας πολιτισμού. Το 2014, η νοτιοκορεατική κυβέρνηση διέθεσε το 1% του ετήσιου προϋπολογισμού της σε πολιτιστικές βιομηχανίες και συγκέντρωσε ένα δισεκατομμύριο δολάρια για την ποπ κουλτούρα. Η επιτυχία του κορεατικού κύματος οφείλεται επίσης στην ανάπτυξη υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης και διαδικτυακών πλατφορμών βίντεο κοινής χρήσης, οι οποίες επέτρεψαν στην κορεατική βιομηχανία ψυχαγωγίας να προσεγγίσει ένα αρκετά μεγάλο κοινό στο εξωτερικό από τη δεκαετία του 2000. Οι κορεατικές τηλεοπτικές σειρές μεταδίδονται με υπότιτλους σε πολλές γλώσσες και αναδεικνύουν τις τοπικές νεανικές μόδες, το στιλ, τη μουσική και τις μορφές συμπεριφοράς στις κορεατικές μεγαλουπόλεις: μερικές από αυτές, όπως το «Gangnam Style», το «Moon Embracing the Sun», το «Squid Game» και το «Hometown Cha-Cha-Cha» έγιναν διεθνείς επιτυχίες στο streaming.

Η ήπια δύναμη που ασκεί το κορεατικό κύμα για λογαριασμό της Σεούλ φαίνεται να σπάει το αμερικανικό μονοπώλιο των πολιτιστικών εξαγωγών και της διεθνούς επιρροής, αυξάνοντας το βάρος της Ασίας: για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO), η K-pop είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της δημιουργικότητας στη Νότια Κορέα − πράγμα που επιβεβαιώνουν οι διεθνείς βραβεύσεις όπως εκείνη των Bangtan Boys στα American Music Awards του 2021. Οι Κορεάτες φαίνεται να κάνουν ό,τι έκαναν οι Ιάπωνες μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο − και να το κάνουν καλύτερα: παρακολουθούν την παγκόσμια σκηνή της μουσικής, της μόδας, του κινηματογράφου, της τέχνης, και δανείζονται από όλα, τα επεξεργάζονται και τα μεταμορφώνουν βάζοντας τη σφραγίδα τους. Αυτή η παγκοσμιοποιημένη πολιτιστική τους βιομηχανία ξεκίνησε λίγο αργότερα από την ιαπωνική, γύρω στο 1960, όταν η Νότια Κορέα άρχισε να ανακάμπτει από τον πόλεμο και να εισέρχεται στην περίοδο ταχείας οικονομικής ανάπτυξης που έγινε γνωστή ως το θαύμα στον ποταμό Χαν.

Στη βιομηχανία του κινηματογράφου εισήχθησαν ποσοστώσεις εθνικής παρουσίας στις οθόνες κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Park Chung-hee, περιορίζοντας τον αριθμό των ξένων ταινιών που προβάλλονται στους κινηματογράφους. Όμως, το 1986, η Ένωση Εξαγωγέων Κινηματογράφου της Αμερικής υπέβαλε καταγγελία στη Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με τους κανονισμούς που επέβαλε η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας, με αποτέλεσμα οι Κορεάτες να άρουν τους περιορισμούς. Το 1988, η Twentieth Century Fox έγινε το πρώτο αμερικανικό κινηματογραφικό στούντιο με γραφείο διανομής στη Νότια Κορέα∙ ακολούθησαν η Warner Brothers (1989), η Columbia (1990) και η Walt Disney (1993). Μέχρι το 1994, το μερίδιο του Χόλιγουντ στην αγορά ταινιών της Νότιας Κορέας είχε φτάσει στο 80% και το μερίδιο της τοπικής κινηματογραφικής βιομηχανίας σε μόνο 15,9%. Εκείνη την εποχή, τα συνολικά έσοδα του «Jurassic Park» ξεπέρασαν την πώληση του 1,5 εκατομμυρίου αυτοκινήτων Hyundai, για το οποίο οι Κορεάτες καμάρωναν και καμαρώνουν, με αποτέλεσμα το Υπουργείο Πολιτισμού να χαράξει πολιτική πολιτιστικής βιομηχανίας.

Η ασιατική οικονομική κρίση του 1997 οδήγησε σε μεγάλες απώλειες στον μεταποιητικό τομέα, ωθώντας μερικές επιχειρήσεις να στραφούν στον τομέα της ψυχαγωγίας. Η Νότια Κορέα άρχισε να αίρει τους περιορισμούς στις πολιτιστικές εισαγωγές από τον πρώην αποικιακό ηγεμόνα της, την Ιαπωνία, μόλις το 1998 και, για να αντιμετωπίσει μια επικείμενη «εισβολή» ιαπωνικών ταινιών, κινουμένων σχεδίων, manga και J-pop, αύξησε τον προϋπολογισμό για την τέχνη και δημιούργησε 300 τμήματα πολιτιστικής βιομηχανίας σε κολέγια και πανεπιστήμια σε όλη τη χώρα. Η πολιτική αυτή απέδωσε καρπούς: άρχισαν να γυρίζονται blockbusters, ενώ κορεατικές τηλεοπτικές σειρές πουλήθηκαν ακόμα και στη Λαϊκή Κίνα.

Στις 19 Νοεμβρίου 1999, μία από τις ελεγχόμενες από το κράτος κινέζικες ημερήσιες εφημερίδες δημοσίευσε ένα άρθρο όπου παραδεχόταν τον «ζήλο του κινεζικού κοινού για τα κορεατικά τηλεοπτικά δράματα και τα ποπ τραγούδια». Τον Φεβρουάριο του 2000, η boy-band H.O.T. αποθεώθηκε σε συναυλία στο Πεκίνο. Καθώς ο όγκος των κορεατικών πολιτιστικών εισαγωγών αυξανόταν γρήγορα, η Κρατική Διοίκηση Ραδιοφώνου, Κινηματογράφου και Τηλεόρασης της Λαϊκής Κίνας αποφάσισε να περιορίσει τον αριθμό των κορεατικών τηλεοπτικών σειρών που προβάλλονταν στο κινεζικό κοινό. Αλλά το Κ-κύμα δεν μπορούσε να αναχαιτιστεί με τίποτα.

Η ταινία «My Sassy Girl» (2001) έγινε αντικείμενο λατρείας στην Ασία και τα ριμέικ του μεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Στο μεταξύ η K-pop κατέκτησε την Ιαπωνία, την Ταϋλάνδη, στο Νεπάλ στο Μπουτάν, στη Σρι Λάνκα και την Ινδία: ο Junsu και οι Super Junior έγιναν ποπ ινδάλματα, ενώ boybands όπως οι MBLAQ και οι B1A4 απέκτησαν fan clubs μέχρι και στη Βαρσοβία.

Ανάμεσα στις πολιτιστικές εξαγωγές της Νότιας Κορέας είναι τα καλλυντικά, όπως εκείνα της εταιρείας Amorepacific που στοχεύουν στις σκουρόχρωμες γυναίκες στη Νοτιοανατολική Ασία. Το 2017, μια άλλη εταιρεία καλλυντικών, η Innisfree, απευθύνθηκε στις Ινδές ανοίγοντας σειρά ηλεκτρονικών καταστημάτων. Γενικά, η Ινδία αποτελεί μια από τις πιο επιτυχημένες αγορές κορεατικών προϊόντων και από το 2012 φιλοξενεί ετήσιο φεστιβάλ K-pop στο οποίο το 2019 συμμετείχαν 5.427 καλλιτέχνες. Η νοτιοκορεάτισσα τραγουδίστρια και ηθοποιός Jisoo των Blackpink έγινε η πρώτη καλλιτέχνης της K-pop που εμφανίστηκε στο εξώφυλλο του Elle India τον Ιούνιο του 2021.

Το 2021 το Netflix ξόδεψε 500 εκατομμύρια δολάρια σε κορεατικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές: η Νότια Κορέα είναι η τρίτη μεγαλύτερη αγορά για την εταιρεία με βάση τα στοιχεία των πωλήσεων. Αλλά, ιδιαίτερα στην Ασία, το Netflix έχει πολλούς τοπικούς ανταγωνιστές που προτείνουν κορεατικό περιεχόμενο: το Hotstar, το MX Player, το Viki και το Viu είναι μερικές από αυτές. Το Netflix ήταν ο παραγωγός της ταινίας του Bong Joon-ho «Okja», ο οποίος σκηνοθέτησε στη συνέχεια το «Parasite», που κέρδισε δύο Όσκαρ το 2020.

Το Κοrean Cool έχει κατακτήσει τη νεολαία σε όλες τις μεγαλουπόλεις: η ψηφιακή πλατφόρμα εκμάθησης γλωσσών Duolingo ανέφερε αύξηση των μαθητών κορεατικής γλώσσας στην Ινδία κατά 256% από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο του 2020, ενώ τα κορεάτικα έγιναν επίσης η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ξένη γλώσσα στο Μεξικό και τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2020. Η γενιά που γεννήθηκε μετά το 1997 είναι η κύρια δημογραφική ομάδα που έλκεται από το κορεατικό κύμα και δεν εξαιρείται ούτε η νεολαία της Βόρειας Κορέας, με αποτέλεσμα ο Κιμ Γιονγκ-ουν σε ομιλία του στον Λαϊκό Στρατό της Βόρειας Κορέας να δεσμευτεί να «εντείνει τον αγώνα ενάντια στην ιδεολογική και πολιτιστική διείσδυση του εχθρού». Εχθρούς το Korean wave έχει κι αλλού όπου υπάρχει έντονος εθνικισμός: στην Κίνα, ο παραγωγός Zhang Kuo Li το περιέγραψε ως «πολιτιστική εισβολή» και συμβούλεψε τον Κινέζο πρωθυπουργό να απορρίψει τις κορεατικές εξαγωγές∙ στην Ιαπωνία, ένα αντικορεατικό κόμικ, το Manga Kenkanryu («Hating the Korean Wave») που κυκλοφόρησε στις 26 Ιουλίου 2005 έγινε Νο. 1 μπεστ σέλερ στον ιστότοπο της Amazon Japan∙ το Al Jazeera επετέθη σφοδρά στον «κορεατικό πολιτιστικό ιμπεριαλισμό» τον Φεβρουάριο του 2012.