Το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων και το κίνημα Black Lives Matter

Το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων (Black Panther Party ή BPP) ήταν μια επαναστατική, σοσιαλιστική οργάνωση, που ίδρυσαν οι Μπόμπι Σιλ και Χιούι Νιούτον τον Οκτώβριο του 1966 στο Όουκλαντ της Καλιφόρνια. Τότε το Όουκλαντ ήταν μια εργατούπολη όπου φυσούσε διαφορετικός άνεμος από εκείνον του γειτονικού χίπικου Σαν Φρανσίσκο.

Αν και οι Πάνθηρες είχαν στήσει οργανώσεις στη Βρετανία και στην Αλγερία, στην πραγματικότητα η δράση τους περιορίστηκε στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις: Όουκλαντ-περιοχή του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, Νέα Υόρκη, Σικάγο, Λος Άντζελες, Σιάτλ και Φιλαδέλφεια. Αποστολή τους ήταν να επιτηρούν τη συμπεριφορά των αστυνομικών (τότε οι περισσότεροι αστυνομικοί ήταν λευκοί), να εφαρμόζουν διάφορα κοινοτικά προγράμματα (συσσίτια, κλινικές, μαθήματα σε απόρους), να βοηθούν νομικά τα μέλη των αφροαμερικανικών κοινοτήτων και να οργανώνουν διαδηλώσεις για την ισότητα και για το τέλος των διακρίσεων.

Ο επικεφαλής του FBI Έντγκαρ Χούβερ θεωρούσε τους Πάνθηρες «τη μεγαλύτερη απειλή για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας» και ο αυξανόμενος αριθμός ενόπλων Πανθήρων οδήγησε τις αμερικανικές αρχές σε πανικό και σε συνωμοσίες. Αργότερα έγινε γνωστό το κυβερνητικό πρόγραμμα παρακολουθήσεων και εισοδισμού, στο οποίο περιλαμβάνονταν ψευδορκίες, αστυνομική παρενόχληση, εκστρατεία δυσφήμισης, χαλκευμένες δίκες ακόμα και φυσική εξόντωση μελών των Μαύρων Πανθήρων πολλοί από τους οποίους βρέθηκαν στη φυλακή ή αναγκάστηκαν να εξοριστούν στην Κούβα. Οι Πάνθηρες αντέδρασαν δυναμικά σ’ αυτή την πολιτική –πιθανότατα το σημερινό σύνθημα Black Lives Matter να τους φαινόταν υπερβολικά ήπιο και ηττοπαθές– αυξάνοντας τη δημοτικότητά τους τόσο στις γραμμές της αριστεράς όσο και των Αφροαμερικανών μέχρι το 1973 τουλάχιστον. Οι Πάνθηρες δεν ήταν αντιρατσιστικό κόμμα που αγωνιζόταν για κάτι πέρα από τις φυλετικές διακρίσεις: εκτός του ότι αντιτίθεντο στην υποχρεωτική στρατολογία στον πόλεμο του Βιετνάμ και συμμετείχαν στα φοιτητικά κινήματα διαμαρτυρίας, είχαν ένα συνολικό εθνικικιστικό όραμα. Αλλά, δεν άργησαν να διασπαστούν: από μια πλευρά ενισχύθηκε η πτέρυγα του μαύρου εθνικισμού –πολλοί μαύροι εθνικιστές ακολούθησαν την παράδοση του Μάλκολμ Χ και ασπάστηκαν το Ισλάμ σε μια προσπάθεια ρήξης με τη λευκή, χριστιανική Αμερική– ενώ μια άλλη πλευρά γλίστρησε στα ναρκωτικά και στον υπόκοσμο. Πιθανότατα, τα ναρκωτικά ήταν μέρος της πολιτικής του Χούβερ: το FBI προσέλκυσε μέσω λούμπεν στοιχείων από τα γκέτο μέλη των Μαύρων Πανθήρων στο εμπόριο ναρκωτικών με αποτέλεσμα μερικοί να συλληφθούν, άλλοι να γίνουν χρήστες και ολόκληρη η οργάνωση να χάσει την αξιοπιστία της. Όσο περνούσε ο καιρός και οι Μαύροι Πάνθηρες συρρικνώνονταν, η στρατιωτική τους διάσταση εντεινόταν –βάδιζαν ένστολοι και ένοπλοι με μιλιταριστικό στιλ– πράγμα που επίσης τούς αποξένωσε από τον αφροαμερικανικό πληθυσμό ο οποίος εκείνη την εποχή είχε φιλειρηνικά αισθήματα. Η επιλογή του «πάνθηρα» ήταν συμβολική: το υπερήφανο, επιβλητικό και γρήγορο αλουροειδές δεν επιτίθεται ποτέ πρώτος, αλλά προτιμά να παλέψει μέχρι θανάτου παρά να το βάλει στα πόδια αν του επιτεθούν – ωστόσο, τρόμαξε, μεταξύ άλλων, και τους ίδιους τους Αφροαμερικανούς, ιδιαίτερα τις γυναίκες οι οποίες υποεκπροσωπούνταν. Εξάλλου, ο συστημικός αντικομμουνισμός στις ΗΠΑ επιτάχυνε το τέλος του κόμματος: οι Πάνθηρες στρέφονταν προς τη σοσιαλιστική, επαναστατική ιδεολογία, επηρεασμένοι από τον Καρλ Μαρξ, τον Μάο Τσετούνγκ, τον Τσε Γκεβάρα και βεβαίως τον δολοφονηθέντα Μάλκολμ Χ, τον οποίον ωστόσο είχε σκοτώσει ένας Αφροαμερικανός εξτρεμιστής.

Στη δεκαετία του 1970, πολλοί Ευρωπαίοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες, από εκείνους που θαμπώνονταν πάντοτε από τα εξτρεμιστικά κινήματα –Ζαν Ζενέ, Μισέλ Φουκό, Τζιν Σίμπεργκ– ήταν συνδρομητές της εφημερίδας του κόμματος. Αλλά οι Πάνθηρες δεν είχαν μόνο απελευθερωτικούς στόχους – είχαν διαχωριστικούς στόχους: αυτό ίσως είχε επιτυχία στους κύκλους της ευρωπαϊκής αριστεράς αλλά όχι και στις ΗΠΑ όπου, όταν φάνηκε ότι ενδιαφέρονταν για μια μορφή αφροαμερικανικού κοινοτισμού άρχισαν να χάνουν τη στήριξη της αριστεράς. Αυτή η τάση του κοινοτισμού έχει επανέλθει σήμερα με τη στήριξη του Δημοκρατικού Κόμματος και την πρόσθεση του φεμινιστικού στοιχείου το οποίο έλειπε από τους Μαύρους Πάνθηρες.

Η μεγαλύτερη προσφορά των Πανθήρων ήταν η ιστορική αποκατάσταση των Μαύρων στην εθνική αφήγηση και η διεκδίκηση αποζημιώσεων για τον ρατσισμό, την καταναγκαστική εργασία και την κακοποίηση. Αλλά, για παράδειγμα, η απαίτησή τους όλοι οι μαύροι άνδρες να εξαιρούνται από τη στρατιωτική θητεία προκάλεσε αντιδράσεις: οι Πάνθηρες αρνούνταν να συμμετέχουν στην αμερικανική κοινωνία «επειδή ήταν ρατσιστική»· επιπλέον, ζητούσαν να αφεθούν ελεύθεροι όλοι οι μαύροι που κρατούνταν στις φυλακές διότι «δεν είχαν δικαστεί δίκαια και αμερόληπτα». Διεκδικούσαν ως στοιχεία δίκαιων δικών για τους μαύρους σώματα μαύρων ενόρκων και μαύρους δικαστές.

Ένα άλλο στοιχείο που περιθωριοποίησε τους Πάνθηρες ήταν η παράλληλη ανάπτυξη των ειρηνικών κινημάτων του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και της Οργάνωσης για την Πρόοδο των Μαύρων που είχαν πιο ρεαλιστικό πρόγραμμα και στενότερη συγγένεια με τις αφροαμερικανικές κοινότητες μέσω της χριστιανικής θρησκείας. Παρότι ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονήθηκε και ο διάδοχός του ο Ραλφ Αμπέρναθι δεν κατάφερε να συνεχίσει το έργο του, πολλοί Αφροαμερικανοί προτιμούσαν το σύνθημα I Have a Dream από τη μαρξιστική ρητορική της «Black Power», με την οποία καλούνταν να αποσχιστούν από τις ΗΠΑ. To σχέδιο της Black Power ήταν να ιδρυθεί μια «Δημοκρατία της Νέας Αφρικής» με πέντε πολιτείες του νότου (Αλαμπάμα, Τζόρτζια, Λουιζιάνα, Μισισίπι, Νότια Καρολίνα). Από την άλλη μεριά, το κίνημα της ειρηνικής αντίστασης και ανυπακοής, που δεν ονειρευόταν ξεχωριστό κράτος για τους μαύρους, αν και υποχώρησε καθώς πολλά άλλαξαν στις ΗΠΑ και επιτεύχθηκε κάποια φυλετική ισορροπία.

Ωστόσο, μετά από τα πρόσφατα επεισόδια αστυνομικής βίας, το σύγχρονο κίνημα Black Lives Matter επιστρέφει στους Πάνθηρες και στον μαύρο εθνικισμό σύμφωνα με τον οποίον οι Αφροαμερικανοί βαφτίζουν τα παιδιά τους με αφρικανικά ονόματα και ζητούν τον πλήρη διαχωρισμό από τη λευκή πλειοψηφία. Σήμερα η λευκή πλειοψηφία δεν είναι καν πλειοψηφία, η ιστορική αφήγηση έχει αποκατασταθεί όπως την επιθυμούσαν οι Αφροαμερικανοί και ο ρατσισμός τιμωρείται ως έγκλημα. Αν και πολλοί Αμερικανοί baby boomers νοσταλγούν τις δεκαετίες του 1960 και 1970, οι περισσότεροι από αυτούς δεν νοσταλγούν τον διάχυτο ρατσισμό και τους Μαύρους Πάνθηρες.

Τoν απολογισμό του κινήματος, που έχει έρθει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας λόγω του Black Lives Matter, κάνουν πάνω από δέκα καινούργια βιβλία μεταξύ των οποίων είναι το «The Black Panthers and the Cultural Nationalism Debate» του Dwayne Wong (Omowale), το «Fear of Black Consciousness» του Lewis R. Johnson, το «Black Panther: Interrogating a Cultural Phenomenon» του Terence McSweeney και το συλλογικό «Anarchism and the Black Revolution: The Definitive Edition». Στην καινούργια αυτή βιβλιογραφία για τους Πάνθηρες, θίγονται ζητήματα φύλου, αφρικανικής διασποράς και αφρο-φουτουρισμού.