H Γαλλία, το μπουρκίνι και το «πατριαρχικό βλέμμα»

Ο συνδυασμός της μπούρκας με το μπικίνι -στην πραγματικότητα με το ολόσωμο μαγιό- δεν καλύπτει το πρόσωπο, όπως η μπούρκα, και δεν αποκαλύπτει την κοιλιά και τα άκρα όπως το μπικίνι. Είναι μάλλον ένα είδος τζιχάμπ και γι’ αυτό ονομάζεται συχνά «μπανιερό τζιχάμπ». Υπάρχει σε πολλές παραλλαγές, αλλά γενικά καλύπτει το κεφάλι, τον λαιμό και ολόκληρο το σώμα αφήνοντας ορατά τα χέρια και τα πόδια (όχι τα μπράτσα και τις γάμπες). Το επινόησε το 2003 η Αυστραλο-λιβανέζα Aheda Zanetti, μαζί με το hijood, που συνδυάζει την ισλαμική μαντίλα με την κουκούλα.

Η δημιουργία του μπουρκίνι συνέπεσε με τις ταραχές στην παραθαλάσσια περιοχή Κρόνουλα κοντά στο Σίντνεϋ: νεαροί ναυαγοσώστες ενεπλάκησαν με νεαρούς Λιβανέζους. Τότε, η Aheda Zanetti έβγαλε στην αγορά το προϊόν της το οποίο πουλήθηκε ευρέως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη Σιγκαπούρη, στην Τουρκία, στη Νέα Ζηλανδία, στον Καναδά και στη Βρετανία κυρίως μέσα από το πολυκατάστημα Marks & Spencer, το οποίο εμπορεύεται όλα τα ισλαμικά αξεσουάρ: από μπούρκες μέχρι ειδικά παπούτσια για το τζαμί.

Από το 2013 στο Βέλγιο οι γυναίκες μπορούν να φορούν μπουρκίνι στις δημόσιες πισίνες, αλλά για όλους υγιεινής το ένδυμα πρέπει να προορίζεται αποκλειστικά για την κολύμβηση. Η απόφαση ελήφθη επειδή επί χρόνια οι μουσουλμάνες κολυμπούσαν φορώντας παντελόνι. Στην Ιταλία επιτρέπεται παντού αν και σε δήμους με μεγάλα ποσοστά άκρας δεξιάς υπήρξε προσπάθεια απαγόρευσής του, ενώ στη Νορβηγία και στη Σουηδία επιτρέπεται και μάλιστα οι πισίνες νοικιάζουν μπουρκίνι όπως νοικιάζουν και κανονικά μαγιό: αντιθέτως, στο Μαρόκο, το μπουρκίνι απαγορεύεται παντού· ακόμα και στις πισίνες των ξενοδοχείων.

Φεμινίστριες στον μουσουλμανικό χώρο στηρίζουν το μπουρκίνι: στην Αλγερία δημιούργησαν σελίδα στο Facebook για να συνηγορήσουν υπέρ του μπουρκίνι το οποίο τις προστατεύει από τη σεξουαλική παρενόχληση. Το αποτέλεσμα ήταν σε όλες τις πλαζ της Αλγερίας να υποχωρήσει μαζικά το κανονικό μαγιό, ιδιαίτερα το μπικίνι, και να ενθαρρυνθεί το μπουρκίνι.

Στη Γαλλία οι αντιδράσεις εναντίον του μπουρκίνι είναι σφοδρές από το 2009, όταν απαγορεύτηκε η είσοδος μιας γυναίκας σε δημοτική πισίνα στην περιοχή Σεν-ε-Μαρν επειδή φορούσε μπουρκίνι. Σύμφωνα με τους κανονισμούς της πισίνας, απαγορευόταν η κολύμβηση «με ρούχα»: η γυναίκα έκανε μήνυσε και η υπόθεσή της έφτασε στην Εθνοσυνέλευση όπου η αριστερά τη στήριξε ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ακροδεξιάς επετέθη γενικότερα στην αντιμετώπιση του μπουρκίνι στην Ευρώπη, κατηγορώντας και την αλυσίδα Marks & Spencer για ανευθυνότητα. Έγινε λόγος για το κοσμικό κράτος, για την απελευθέρωση των γυναικών και για την προσπάθεια επιβολής ισλαμικών ηθών στην Ευρώπη. Αλλά το 2016, μια μουσουλμανική οργάνωση γυναικών ανακοίνωσε στα ηλεκτρονικά δίκτυα «ημέρα γυναικών και παιδιών» στο "Speedwater Park" στη Νότια Γαλλία, όπου οι γυναίκες και τα κορίτσια θα κολυμπούσαν στις πισίνες με μπουρκίνι κι όπου θα απαγορευόταν η είσοδος ανδρών. Το μπουρκίνι άρχισε να εμφανίζεται στις πλαζ των Καννών και σε άλλες πολυσύχναστες λουτροπόλεις με αποτέλεσμα πολλοί δήμοι να το απαγορεύσουν όχι μόνο εξαιτίας του νόμου περί κοσμικότητας, αλλά και για να αποτρέψουν συγκρούσεις μεταξύ λουομένων. Κάτι τέτοιο συνέβη το καλοκαίρι του 2016 στην Κορσική όταν πιάστηκαν στα χέρια κάτοικοι της κωμόπολης Σισκό με μια αραβική οικογένεια τα γυναικεία μέλη της οποίας φορούσαν μπουρκίνι.

Τα παρατηρητήρια της ισλαμοφοβίας αντέδρασαν με δριμύτητα κι αυτή τη φορά η υπόθεση μπουρκίνι έφτασε στο Συμβούλιο του Κράτους το οποίο αποφάνθηκε ότι οι απαγορεύσεις του μπουρκίνι περιορίζουν τις ελευθερίες των πολιτών. Αλλά οι Γάλλοι παρέμειναν διχασμένοι και στις παραλίες έριχναν λοξά βλέμματα σε όσες φορούσαν μπουρκίνι: ένα επεισόδιο στην Προβηγκία, κατά το οποίο η Αυστραλέζα Zeynab Alshelh αναγκάστηκε να φύγει από την παραλία επειδή την αγριοκοιτούσαν καταγράφηκε στον αυστραλέζικο Τύπο ως «γαλλικός αντιμουσουλμανικός ρατσισμός». 

Δημοσκόπηση του 2019 αποκάλυψε ότι το 66% των Γάλλων είναι υπέρ της απαγόρευσης του μπουρκίνι στις πλαζ και ότι το 73% είναι υπέρ της απαγόρευσής του στις πισίνες. Όσο για το Παρατηρητήριο της Κοσμικότητας επέμεινε ότι το μπουρκίνι δεν είναι απλό ένδυμα αλλά πολιτικό σύμβολο της γυναικείας υποταγής. Ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν συμφώνησε προσθέτοντας ότι πρόκειται για «πολιτική πρόκληση» και για «απαίσια κοινοτική εργαλειοποίηση του γυναικείου σώματος.» Αλλά, καθώς το μπουρκίνι δεν είναι θρησκευτικό σύμβολο, ούτε καλύπτει το πρόσωπο -τα θρησκευτικά σύμβολα και ο φερετζές απαγορεύονται στον δημόσιο χώρο από το 2011- επαφίεται στις διοικήσεις των διαφόρων τόπων, πάρκων, κολυμβητηρίων, πλαζ, να αποφασίσουν αν θα το επιτρέπουν ή όχι. Έτσι, από το 2018, οι δημοτικές πισίνες στην πόλη Ρεν και στην Συρζέρ επιτρέπουν το μπουρκίνι, αλλά στην Γκρενόμπλ, για παράδειγμα, το απαγορεύουν παρά τις εκκλήσεις και τις διαμαρτυρίες των μουσουλμανικών και φεμινιστικών οργανώσεων. Οι τελευταίες στηρίζουν τη «σεμνότητα» και προσθέτουν ότι οι γυναίκες πρέπει να είναι ελεύθερες να ντύνονται όπως νομίζουν «χωρίς να στιγματίζονται». Εξάλλου, υπάρχουν φεμινιστικές οργανώσεις που δηλώνουν ότι το μπουρκίνι είναι επιθυμητό επειδή απαλλάσσει τις γυναίκες από το «πατριαρχικό βλέμμα».

Η πολεμική συνεχίζεται με αυξανόμενη ένταση όπως συνεχίζονται και οι διεθνείς αντιδράσεις εναντίον της Γαλλίας. Η ισπανική εφημερίδα El País, η βρετανική Telegraph, η γερμανική Süddeutsche Zeitung και η Washington Post επιτέθηκαν στους Γάλλους κατηγορώντας τους ότι θέλουν να απαγορεύσουν «οτιδήποτε δεν τους αρέσει», ενώ ο Guardian, ο Independent, το BBC et οι New York Times συντονίστηκαν σε ειρωνικούς τόνους γράφοντας ότι «η Γαλλία θεωρεί ως απειλή Νο1 για την ασφάλειά της το μπουρκίνι». Η βραζιλιάνικη εφημερίδα Folha de São Paulo στηρίζει τη γαλλική θέση την οποία φαίνεται να υιοθετεί και η Ιταλία. Σήμερα, ενώ τα νομοθετικά όργανα τίθενται κατά της απαγόρευσης, το κοινό κινείται προς την de facto απαγόρευση με το επιχείρημα ότι το μπουρκίνι δεν είναι μόδα, ούτε απλή εκδήλωση σεμνοτυφίας, αλλά μια ακόμα προσπάθεια να επιβληθούν τα ισλαμικά ήθη στην Ευρώπη. Τέλος, υπάρχουν μερικοί που λένε ότι οι Γάλλοι περνάνε τον καιρό τους ασχολούμενοι με μπουρκίνια ενώ θα έπρεπε να επικεντρωθούν στα αληθινά τους προβλήματα. Πράγματι είναι κάτι που μπορεί να ισχυριστεί κανείς αν δεν βλέπει ότι το μπουρκίνι σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους: όπως η σημαία των Νοτίων στις ΗΠΑ, αποτελεί ένα σύμβολο της πολιτιστικής σύγκρουσης που εκτυλίσσεται μεταξύ Δύσης και Ανατολής· φαίνεται ανώδυνο αλλά ίσως δεν είναι.