Τέλος για τον ιταλικό υπερ-τουρισμό;

Σε κανονικές συνθήκες, σε φυσιολογικές χρονιές, υπάρχουν μέρη στην Ιταλία όπου, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι τέτοιος ο συνωστισμός ώστε οι αυτόχθονες παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να ζήσουν. Στο κέντρο της Ρώμης, στη Φλωρεντία, στη Βενετία και σε όλα τα παράλια η κατάσταση γίνεται ασφυκτική: η Ιταλία υποδέχεται 94 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως· κυρίως Γερμανούς, Γάλλους, Ελβετούς και Αμερικανούς. Είναι η τρίτη χώρα σε όγκο τουρισμού στην Ευρώπη με πολύ μικρή διαφορά από τη Γαλλία και την Ισπανία: όμως, το πρόβλημα στην Ιταλία είναι ότι πρώτον είναι πιο πυκνοκατοικημένη από τις άλλες τουριστικές χώρες και δεύτερον ότι οι ίδιοι οι Ιταλοί παραθερίζουν, σε μεγάλο ποσοστό, στη χώρα τους, με αποτέλεσμα σε ορισμένες χρονικές στιγμές να στριμώχνονται στο ιταλικό έδαφος 90 εκατομμύρια άνθρωποι: 60 εκατομμύρια Ιταλοί και 30 εκατομμύρια επισκέπτες. Και μάλιστα χωρίς να διασκορπίζονται ομοιόμορφα σε όλη την επικράτεια. 

Όπως είναι γνωστό, μερικές πόλεις, όπως η Βενετία, έχουν σκεφτεί κατά καιρούς να ορίσουν ποσόστωση στον αριθμό των επισκεπτών, παρότι ο τουρισμός παίζει τον οικονομικό ρόλο που παίζει. Σήμερα, μετά την εμπειρία της πανδημίας, αυτή η συζήτηση έχει επεκταθεί και οι δήμοι προσπαθούν να βρουν τρόπους να καταπολεμήσουν τον υπερ-τουρισμό χωρίς να πλήξουν την οικονομία. Ένας τρόπος είναι να μοιραστούν οι καλλιτεχνικοί θησαυροί με περισσότερα σημεία όπου να μπορούν να εκτεθούν: για παράδειγμα, η Πινακοθήκη Uffizi στη Φλωρεντία -ένα από τα πιο πολυσύχναστα μουσεία στον κόσμο- θα δανείσουν έργα τους σε άλλες πινακοθήκες στην Τοσκάνη, ενώ ταυτοχρόνως θα δημιουργηθούν καμιά εκατοστή καινούργιοι εκθεσιακοί χώροι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.  Ο σκοπός είναι να ενισχυθεί ο τουρισμός στις μικρότερες πόλεις και να αναπνεύσει η Φλωρεντία: παλιά μέγαρα και εγκαταλελειμμένα μοναστήρια θα μετατραπούν σε μουσεία που θα φιλοξενούν εκθέσεις γνωστών αριστουργημάτων κατά τη διάρκεια της τουριστικής "alta stazione".

Παραλλήλως, ο ιταλικός οργανισμός τουρισμού αποφάσισε να προωθήσει ιστορικές ορεινές τοποθεσίες, όπως το γραφικό χωριό San Godenzo, γενέθλιο τόπο του αναγεννησιακού ζωγράφου Andrea del Castagno όπου έμεινε και ο Δάντης όταν το 1302 στη Φλωρεντία τον καταδίκασαν ερήμην του σε θάνατο. Ομοίως, το χωριό Anghiari -περίφημο για μια μάχη που έχει απαθανατίσει ο Leonardo da Vinci- και το Poppi στα Απέννινα αναδεικνύονται ως τουριστικοί προορισμοί  με  μεσαιωνικά κάστρα και εκκλησίες με τοιχογραφίες του Filippino Lippi. Με λίγα λόγια, η λύση στον υπερ-τουρισμό είναι η ανάδειξη των θησαυρών της Ιταλίας έξω από τις τουριστικές πόλεις -απ’ ό,τι έδειξε η μέχρι τώρα πείρα ο συνωστισμός δεν προκάλεσε από μόνος του, αυτομάτως, την αναμενόμενη ανάκρουση: τα πλήθη συνέχισαν να συρρέουν· η ενοχλητική εγγύτητα δεν αποθάρρυνε τον κόσμο. Χρειάζεται λοιπόν κάποια πολιτική, κάποια «μηχανική« για να απομακρυνθούν οι τουρίστες από τα υπερβολικά πολυσύχναστα μέρη. Σε αυτό η Βενετία, για παράδειγμα, ζήτησε τη βοήθεια του Airbnb προκειμένου να μειώσει την προσφορά καταλυμάτων στο κέντρο της. Και όπως έκανε η Φλωρεντία με την Τοσκάνη, διοχετεύοντας επισκέπτες στην περιοχή Montespertoli ή  στην κωμόπολη Castiglion Fiorentino όπου θα εκτίθενται έργα από την Uffizi, η Βενετία προσπαθεί να διοχετεύσει επισκέπτες σε ολόκληρη την επαρχία Βένετο.

Το παράδειγμα της Ιταλίας είναι χρήσιμο για όλες τις χώρες με φαινόμενα υπερτουρισμού, όπως συμβαίνει στη γαλλική Κυανή Ακτή, στην ισπανική Κόστα Ντελ Σολ και σε πολλά ελληνικά νησιά: το στοίχημα είναι να δημιουργηθούν τουριστικά μονοπάτια που να οδηγούν έξω από την πεπατημένη για το καλό όλων -των ταξιδιωτών, των αυτοχθόνων, των εργαζομένων στον τουρισμό και του ίδιου του περιβάλλοντος το οποίο επιβαρύνεται υπερβολικά. Με το άνοιγμα των συνόρων φέτος το καλοκαίρι ο κίνδυνος του υπερτουρισμού είναι υπαρκτός και η Ιταλία προσπαθεί να προστατέψει τις πόλεις και τη φύση από τις ορδές. Ταυτοχρόνως έχει κάποιο νόημα να ενημερωθούν οι επισκέπτες για τις τουριστικές παγίδες, για τα σημεία και τις δραστηριότητες που συγκεντρώνουν πλήθη χωρίς να αξίζουν τόσο κόπο και ιδρώτα. Ανάμεσα σ’ αυτές συγκαταλέγονται διάφορες γραφικότητες όπως οι βόλτες με γόνδολες (κάτι που πρέπει πια να θεωρείται τελείως κιτς), η επίσκεψη στη λίμνη Κόμο (που για μερικούς συνδέεται με την έπαυλη του George Clooney), το Palazzo Vecchio στη Βενετία, η Cappella Sistina στο Βατικανό, η Fontana Trevi στη Ρώμη, το (δήθεν) μπαλκόνι της Ιουλιέτας στη Βερόνα, τα καταστήματα κρυστάλλων Μουράνο στη Βενετία, ολόκληρη η ακτή Amalfi, ολόκληρη η παραλία του Ρίμινι -όλα αυτά και πολλά άλλα δεν μπορεί να τα ευχαριστηθεί κανείς εξαιτίας της έλλειψης χώρου. Η Ιταλία έχει ανυπέρβλητες ομορφιές ακόμα και μακριά από αυτά τα τουριστικά ορόσημα: στην αραίωση του πλήθους καλούνται να συμμετέχουν το Airbnb, νοικιάζοντας παραδοσιακά σπίτια σε μεσόγεια χωριουδάκια, καθώς και όλα τα ιταλικά μουσεία δανείζοντας έργα σε επαρχιακές αίθουσες. Φέτος στο νησί της Elba, όπου είχε εξοριστεί ο Ναπολέων, θα γίνει έκθεση ζωγραφικής αφιερωμένη στη ζωή του αυτοκράτορα με το υπόρρητο σύνθημα: Μην πάτε στο Κάπρι, πηγαίνετε στην Έλβα. Απέχει περίπου 10 χλμ. από τη στεριά και η διαδρομή το πλοίο διαρκεί περίπου μια ώρα· είναι υπέροχα και είναι φθηνότερα από το Κάπρι.