Οι θεωρίες για την αιτία της πανδημίας και η υπόσχεση Μπάιντεν

H ανακάλυψη της καταγωγής του ιού SARS-CoV-2, που προκάλεσε την πανδημία είναι σήμερα το πιο καυτό ζήτημα στην επιστημονική κοινότητα. Όπως κι άλλα ερωτήματα σχετικά με ιούς, έχει πολιτικές διαστάσεις και σε μερικές χώρες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, την αναζήτηση της αλήθειας εμποδίζουν διάφορες συνωμοσιολογικές θεωρίες.

Οι κυρίαρχες απόψεις ήταν από την αρχή δύο: είτε ο ιός προήλθε από τη φύση, πήδηξε κατά κάποιον τρόπο από τον ξενιστή του -από μια νυχτερίδα ή άλλο ζώο- είτε διέρρευσε από εργαστήριο της Γιουχάν. Η πρώτη θεωρία είναι απλή και περιγράφει ένα spillover που μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε αγορά άγριων ζώων: τα άγρια ζώα είναι συχνά ξενιστές ιών και οι περισσότερες ιώσεις θεωρούνται ζωονόσοι. Η δεύτερη θεωρία εγείρει κάποια συνωμοσιολογικά ερωτήματα: ο ιός διέρρευσε τυχαία; Είχε τροποποιηθεί γενετικά ως μέρος μιας νόμιμης επιστημονικής έρευνας; Η κινεζική κυβέρνηση ήταν άραγε ενημερωμένη για τη διαρροή και απέκρυψε το γεγονός;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περπατάει ακροποδητί μη θέλοντας να προσβάλει κανέναν, αλλά αυτή η διπλωματική στάση εντείνει τα ερωτήματα. Σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, υπήρχαν κρούσματα Covid-19 σε Κινέζους επιστήμονες πολύ πριν από την ανακοίνωση της πανδημίας: εξάλλου, όπως παραδέχτηκε ο ΠΟΥ οι ειδήμονες που πήγαν στη Γιουχάν για να ερευνήσουν την υπόθεση είχαν περιορισμένη πρόσβαση σε δεδομένα και δείγματα.

Σύμφωνα με τον δρ David Relman, μικροβιολόγο και καθηγητή στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ, αμφότερα τα σενάρια είναι εύλογα αλλά λείπουν οι αποδείξεις. «Το φυσικό spillover είναι πολύ πιθανό μιας και οι προηγούμενες επιδημίες ή τοπικές εξάρσεις κρουσμάτων οφείλονταν σε ιούς που μεταδόθηκαν από ζώα στον άνθρωπο» λέει. «Επιπλέον, ξέρουμε πως οι νυχτερίδες χρησιμεύουν ως ξενιστές ιών. Το πρόβλημα που έχουμε εδώ είναι ότι δεν εντοπίσαμε το είδος της νυχτερίδας που ήταν ξενιστής σ’ αυτή την περίπτωση. Οι νυχτερίδες πάντως έχουν πολλές ευκαιρίες να μολύνουν τους ανθρώπους μέσω του εμπορίου αγρίων ζώων κι από την ίδια τους την έντονη κινητικότητα: διανύουν μεγάλες διαδρομές. Σε αγορές ζώων στην Κίνα, οι νυχτερίδες είναι παρούσες και κανείς δεν ενοχλείται». Όσο για τη δεύτερη θεωρία του εργαστηρίου, ο Relman λέει πως είναι εξίσου εύλογη: «Τα εργαστήρια στην περιοχή της Γιουχάν μελετούν τις νυχτερίδες και έχουν τεράστιες συλλογές δειγμάτων τα οποία περιέχουν κορονοϊούς. Δεν πρόκειται για κάποιο μυστικό: στα εργαστήρια γίνονται ιολογικές έρευνες και πάντοτε υπάρχει η πιθανότητα του ατυχήματος, παρότι το επίπεδο βιοασφάλειας είναι υψηλό (Biosafety Level 4). Το να λέμε ότι στο Ινστιτούτο Ιολογίας της Γιουχάν δεν μπορούν να συμβούν ατυχήματα είναι σαν να αψηφάμε τους νόμους των πιθανοτήτων. Κατά καιρούς, έχουν διαρρεύσει από εργαστήρια θανατηφόρα παθογόνα: το 1978 το παθογόνο της ευλογιάς (Βρετανία), το 2004 ο SARS (Κίνα) και το 2014 ο άνθραξ (HΠΑ). Δεν υπάρχει κανείς λόγος να αποκλείσουμε παρόμοια διαρροή τον Δεκμέμβριο του 2019 δεδομένου ότι στα εργαστήρια της Γιουχάν τροποποιούσαν το γονιδίωμα των κορονοϊών και δημιουγούσαν υβριδικούς ιούς, μια μορφή τεχνητής εξέλιξης δηλαδή. Ξέρουμε ότι αυτές οι διεργασίες γέννησαν τον SARS-CoV-2; Όχι, δεν το ξέρουμε. Θα μπορούσαν θεωρητικά να τον γεννήσουν; Βεβαίως» λέει ο Relman.

Aυτού του είδους η έρευνα δεν είναι ούτε ασυνήθης, ούτε κακοπροαίρετη. Οι επιστήμονες στη Γιουχάν κάνουν ό,τι κάνουν οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο: προσπαθούν να βρουν τη σχέση του ανθρώπου με τους ιούς προκειμένου να τους αντιμετωπίσουμε. Πράγματι υπάρχουν πρακτικές υψηλού κινδύνου αλλά είναι δύσκολο να ορίσει κανείς τι είναι υπερβολικά επικίνδυνο αναλογικά με το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Ο Relman σημειώνει ότι οι Κινέζοι δεν έχουν παραδεχτεί πως εργάζονταν με ιούς παρόμοιους με τον SARS-CoV-2: «Αν πράγματι εργάζονταν με τέτοιους ιούς θα ήξεραν κάτι παραπάνω. Αλλά ίσως είχαν δημιουργήσει τον ιό στο εργαστήριο, μέσω των γνωστών εργαστηριακών αλληλουχιών, χωρίς να το ξέρουν. Ίσως ανάμεσα στα χιλιάδες δείγματα να υπάρχει κάπου», λέει ο Relman.

«Αν δεν κατανοήσουμε με ακρίβεια πού και πώς έγινε η μόλυνση» προσθέτει ο δρ Peter Hotez, διευθυντής του Νοσοκομειακού Κέντρου Εμβολιασμού στο Τέξας, «θα υπάρξει Covid-26 και Covid-32». Αλλά, είμαστε ακόμα πολύ μακριά από το να κατανοήσουμε με ακρίβεια: πολλοί επιστήμονες, παρότι θεωρούν την υπόθεση του εργαστηρίου «υλικό σεναρίου θρίλερ» επιμένουν ότι τέτοια ατυχήματα συμβαίνουν κι ότι τα εργαστήρια της Γιουχάν πρέπει να εξετάσουν πολύ προσεκτικά όλα τους τα δείγματα και να απευθυνθούν στο διεθνές κοινό με πρόθεση διαφάνειας.

Ο επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας του ΠΟΥ δρ Soumya Swaminathan είπε την περασμένη εβδομάδα στο CNN ότι οι έρευνες βρίσκονται ακόμα σε αρχικό στάδιο, ότι ψάχνουμε «τους άμεσους προγόνους του ιού» κι ότι θα χρειαστεί καιρός να βρούμε από πού προήλθε. «Πρέπει να βρούμε τους γονείς του,» είπε χαρακτηριστικά ο Swaminathan. «Αν βρούμε τους γονείς του θα καταλάβουμε πώς εξελίχθηκε: στο εργαστήριο ή στη φύση. Προς το παρόν, έχουμε εντοπίσει κάποιον ιό που του μοιάζει, τον RaTG13, ο οποίος επίσης   απαντά στις νυχτερίδες. Αυτός ο ιός ανακαλύφτηκε σε σπηλιά σε απόσταση 1.900 χλμ από τη Γιουχάν. Η απόσταση είναι μεγάλη, αλλά το γονιδίωμα του RaTG13 απεδείχθη κατά 96% όμοιο με εκείνο του SARS-CoV-2. Το 96% ακούγεται παρά πολύ όμοιο αλλά μιλώντας εξελικτικά δεν είναι και τόσο. Η ομοιότητα δεν σημαίνει ότι ο RaTG13 εξελίχθηκε στον ιό που προκάλεσε την πανδημία. Αυτή η ταπεινή διαφορά σημαίνει χρόνια, ίσως δεκαετίες εξέλιξης».

Η επιστήμη φαίνεται σήμερα σαν δουλειά ντετέκτιβ. Χρειαστήκαμε 15 χρόνια ερευνών σε πυκνά δάση και σκοτεινά σπήλαια για να βρούμε τα ίχνη των πρώτων κρουσμάτων SARS στις νυχτερίδες Rhinolophus. Και παρά τις σκληρές προσπάθειες, παλεύουμε επί 44 χρόνια να βρούμε την πηγή του Ebola με ισχνά, προς το παρόν, αποτελέσματα. Αν και ο Τζο Μπάιντεν υπόσχεται απαντήσεις σε 90 ημέρες, όλα δείχνουν ότι θα χρειαστούν χρόνια για να μάθουμε την αλήθεια.