Τι συνέβη με την πολιτική «ενός παιδιού» στην Κίνα

Για μια ολόκληρη γενιά, η κυβέρνηση της Κίνας είχε ορίσει ότι «ένα παιδί είναι αρκετό» για τα παντρεμένα ζευγάρια. Στη συνέχεια, το 2016, τους επέτρεψε να έχουν ένα δεύτερο. Στις 31 Μαΐου το κυβερνών Πολιτικό Γραφείο δήλωσε ότι μια περαιτέρω χαλάρωση των κανονισμών ελέγχου των γεννήσεων θα βοηθήσει την Κίνα να επιτύχει τον στόχο της «να αντιμετωπίσει» έναν ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό - ένα επείγον έργο. Μίλησε για πολιτική τριών παιδιών. Μερικοί γονείς θα ανταποκριθούν με χαρά, αλλά οι περισσότεροι θα εναντιωθούν.

Οι προηγούμενοι φόβοι της κυβέρνησης για την καλπάζουσα αύξηση του πληθυσμού φαίνονται τώρα περίεργοι. Στο 1,3, το ποσοστό γονιμότητας της Κίνας (ο αριθμός των παιδιών που μπορεί να έχει μια μέση γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της) είναι από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Δεδομένα από την τελευταία δεκαετή απογραφή, που κυκλοφόρησαν στις 11 Μαΐου, έδειξαν ότι μόνο 12 εκατομμύρια μωρά γεννήθηκαν πέρυσι, πτώση σχεδόν 20% από το 2019. Ήταν η χαμηλότερη αύξηση πληθυσμού της Κίνας από τη δεκαετία του 1960, όταν η χώρα είχε πληγεί από λιμό. Ο πληθυσμός φαίνεται τώρα να φτάνει στο υψηλότερό του επίπεδο μέσα στα επόμενα χρόνια - σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα από ό, τι είχαν προβλέψει οι ειδικοί της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών (Chinese Academy of Social Sciences).

Δεν δόθηκε καμία ένδειξη για το πότε θα τεθεί σε ισχύ η πολιτική για τα τρία παιδιά. Αυτό όμως δεν θα σταματήσει την αυξανόμενη απροθυμία των νέων να κάνουν παιδιά. Οι διαδικτυακές αντιδράσεις - που σε πολλά θέματα τείνουν να πάιρνουν το μέρος του Κομμουνιστικού Κόμματος – είναι γεμάτες σκεπτικισμό. «Ακόμη δεν έχουν καταλάβει ότι οι περισσότεροι νέοι έχουν εξαντληθεί προσπαθώντας να υποστηρίξουν οικονομικά τον εαυτό τους και μόνο;» είπε ένας netizen στο Weibo, ένας ιστότοπος που μοιάζει με Twitter. «Αυτή η πολιτική είναι εντελώς εκτός τόπου και χρόνου με τους ανθρώπους», έγραψε κάποιος άλλος. Μια διαδικτυακή δημοσκόπηση του Xinhua, ενός κρατικού ειδησεογραφικού πρακτορείου, ρώτησε εάν οι άνθρωποι θα σκεφτόντουσαν να κάνουν τρία παιδιά. Μόνο το 5% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι θα το έκαναν. Οι περισσότεροι άλλοι είπαν ότι «δεν υπάρχει περίπτωση». Τουλάχιστον 31.000 συμμετείχαν στην έρευνα προτού τη σταματήσουν βιαστικά.

Για τους γονείς που επιθυμούν να αποκτήσουν τρίτο παιδί, η αλλαγή πολιτικής θα είναι μια ανακούφιση. Οι παράνομες γεννήσεις μπορεί να επιφέρουν μεγάλο πρόστιμο ή, στην περίπτωση δημοσίων υπαλλήλων, να οδηγήσουν σε απόλυση. Ορισμένες γυναίκες πιέζονται -παράνομα- από τοπικούς αξιωματούχους να κάνουν αμβλώσεις εάν σε περίπτωση γέννας υπάρξει υπέρβαση του quota (του συγκεκριμένου ποσοστού γεννήσεων που θα έπρεπε να υπάρχει). Με την πολιτική των τριών παιδιών, η κυβέρνηση στέλνει ένα μήνυμα ότι «κινείται πολύ αποφασιστικά προς μια πολιτική υπέρ της γονιμότητας», λέει ο James Liang του Πανεπιστημίου Peking. Ο κ. Liang προβλέπει ότι τα όρια «πολύ σύντομα» θα καταργηθούν εντελώς.

Αυτό θα ήταν τεράστια ευλογία για εκείνους που λαχταρούν μεγάλες οικογένειες. Όμως, οποιαδήποτε επίδραση στο γενικότερο ποσοστό γεννήσεων είναι απίθανο να είναι διαρκής. Όταν η Κίνα χαλάρωσε την πολιτική της όσον αφορά στα παιδιά, ήλπιζε ότι θα υπάρξει μια «έκρηξη» γεννήσεων. Ωστόσο, μετά από μια σύντομη αρχική αύξηση, οι γεννήσεις άρχισαν ξανά να μειώνονται. Ο κ. Liang εκτιμά ότι η πολιτική των τριών παιδιών θα μπορούσε να αυξήσει το ποσοστό γονιμότητας σε περίπου 1,4, ένας αριθμός πολύ χαμηλότερος από αυτόν του 2,1 που απαιτείται για να αντικατασταθεί ένας πληθυσμός.

Μετά από δεκαετίες κατήχησης, οι Κινέζοι γονείς αισθάνονται συχνά -τόσο στις πόλεις όσο και στα χωριά- ότι οι πόροι μιας οικογένειας είναι καλύτερα να επικεντρώνονται σε ένα παιδί. Το υψηλό κόστος στέγης και εκπαίδευσης, το βάρος της φροντίδας των ηλικιωμένων γονέων, καθώς και οι αμέτρητες ώρες εργασίας είναι παράγοντες που επίσης εμποδίζουν τα νεαρά ζευγάρια να κάνουν περισσότερα παιδιά ή να κάνουν έστω και ένα. Καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να κάνουν καριέρα, πολλές καθυστερούν και το γάμο και τη μητρότητα.

Το Politburo δήλωσε ότι θα παρέχει καλύτερες εγκαταστάσεις παιδικής μέριμνας, θα βελτιώσει τις κρατικές χρηματοδοτήσεις για τη φροντίδα των ηλικιωμένων, θα επεκτείνει τα επιδόματα μητρότητας και θα μειώσει το κόστος της εκπαίδευσης. Υποσχέθηκε επίσης να «προστατεύσει τα δικαιώματα των γυναικών στην εργασία». Δεν τα έχει πάει όμως και τόσο καλά. Το 2019 η κυβέρνηση δεσμεύθηκε να αναγκάσει περισσότερες εταιρείες να συμμορφωθούν με τους ισχύοντες νόμους κατά της διάκρισης. Αυτοί οι νόμοι απαγορεύουν στους εργοδότες να ρωτούν τις γυναίκες κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης για δουλειά για το ποιο είναι το πλάνο τους όσον αφορά την οικογένεια και τα παιδιά, και να δηλώνουν ότι προτιμούν άνδρες υποψήφιους όταν βρίσκονται σε διαδικασία πρόσληψης. Στους παραβάτες μπορούν να επιβληθούν πρόστιμα έως 50.000 yuan (7.800 δολάρια). Στην πράξη όμως, τιμωρούνται σπάνια. Σε μια έρευνα που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο, το Boss Zhipin, ένας ιστότοπος προσλήψεων, περισσότερες από μία στις τρεις γυναίκες δήλωσαν ότι οι διευθυντές τους άρχισαν αμέσως να ψάχνουν κάποιον να τις αντικαταστήσει μόνιμα αφού έμαθαν ότι ήταν έγκυοι. Ορισμένες εταιρείες αναγκάζουν παράνομα γυναίκες να υπογράψουν συμβόλαια στα οποία υπόσχονται να μην κάνουν παιδιά για αρκετά χρόνια.

Η Xinhua κυκλοφόρησε μια αφίσα που προωθεί την πολιτική των τριών παιδιών, και η οποία εικόνα περιλαμβάνει δύο κορίτσια και ένα αγόρι, πιθανώς για να υποδηλώσει ότι τα κορίτσια είναι καλά: μια πολιτιστική προτίμηση για τα αγόρια έχει ενθαρρύνει τις επιλεκτικές όσον αφορά το φύλο αμβλώσεις και συνέβαλε σε μια εξαιρετικά μη ισορροπημένη αναλογία φύλων. Ωστόσο, ορισμένες γυναίκες netizens παρατήρησαν μια ειρωνεία. H Lu Pin, μια φεμινίστρια που ζει στην Αμερική έγραψε ότι, προωθώντας μεγαλύτερες οικογένειες, το κράτος προσπαθούσε ουσιαστικά να «εκμεταλλευτεί την απλήρωτη εργασία των γυναικών». Η κυβέρνηση δεν κατέβαλε καμία προσπάθεια να ενθαρρύνει τους άντρες να περνούν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα βρίσκεται σε άρνηση. Δεν παραδέχεται ότι οι πιεστικές προσπάθειές της ήταν λανθασμένες από τότε που εφάρμοσε την πολιτική του ενός παιδιού το 1979. Οι παράγοντες που ευθύνονται σε μεγαλύτερο βαθμό για την πτώση του ποσοστού γονιμότητας είναι η αστικοποίηση, η εκπαίδευση και η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Οι ίδιοι αυτοί παράγοντες έχουν προκαλέσει παρόμοιες μειώσεις και σε άλλες χώρες χωρίς τον νόμο αυτό.

Το κόμμα μπορεί να μην θέλει να καταργήσει αμέσως τα ανώτατα όρια, διότι κάνοντάς το θα σήμαινε ότι αναγνωρίζει το λάθος του. Αυτή η κίνηση θα οδηγούσε επίσης στην απόλυση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που εργάζονται για τη διαχείριση και τον έλεγχο γονιμότητας. Και η διατήρηση ενός ορίου θα μπορούσε να βοηθήσει το κόμμα να δικαιολογήσει ορισμένες από τις παράνομες και «φρικαλέες» πράξεις του στην απομακρυσμένη περιοχή του Xinjiang. Οι εθνοτικές μειονότητες εκεί, τα περισσότερα μέλη των οποίων είναι μουσουλμάνοι, κάποτε είχαν υψηλότερα ποσοστά γέννησης. Το 2017 η κυβέρνηση ξεκίνησε μια εκστρατεία εξαναγκαστικών αμβλώσεων και στειρώσεων μεταξύ των Ουιγούρων (Uyghurs). Τα ποσοστά γεννήσεων στο Xinjiang έπεσαν. Το κόμμα φοβάται ένα κύμα γεννήσεων ανθρώπων που θεωρεί πιθανούς ταραχοποιούς.

*Με στοιχεία από The Economist