Ισραήλ - Παλαιστίνη: Γιατί ξανάρχισαν οι εχθροπραξίες

Η έκρυθμη κατάσταση ξεκίνησε στην Ανατολική Ιερουσαλήμ. Από την έναρξη του μουσουλμανικού ιερού μήνα του Ραμαζανιού στα μέσα Απριλίου, οι Παλαιστίνιοι βρίσκονταν κάθε βράδυ αντιμέτωποι με την ισραηλινή αστυνομία που εμπόδιζε τις θρησκευτικές τους συγκεντρώσεις στην Πύλη της Δαμασκού. Οι Παλαιστίνιοι άρχισαν να διαμαρτύρονται για περιορισμό του δικαιώματός τους να συγκεντρώνονται και να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Η ισραηλινή αστυνομία απάντησε ότι ήταν εκεί για να διατηρήσει την τάξη.

Το δεύτερο σημείο τριβής είναι η μακροχρόνια νομική υπόθεση που θα μπορούσε να καταλήξει στην έξωση οκτώ παλαιστινιακών οικογενειών από τα σπίτια τους στη συνοικία Σεΐχ Τζαράχ της Ανατολικής Ιερουσαλήμ προκειμένου να μετεγκατασταθούν εκεί Ισραηλινοί. Πρόκειται για μια δενδρόφυτη περιοχή με σπίτια από ψαμμίτη, ξένα προξενεία και πολυτελή ξενοδοχεία, περίπου 500 μέτρα από την Πύλη της Δαμασκού, στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ.

Καθώς το Ισραήλ έχει καταλάβει την Παλιά Πόλη, την υπόλοιπη Ανατολική Ιερουσαλήμ και τη γειτονική Δυτική Όχθη στον πόλεμο του 1967, θεωρεί την Ιερουσαλήμ πρωτεύουσα της χώρας. Στη δε συνοικία Σεΐχ Τζαράχ, όπου υπάρχει ιερός τόπος των Εβραίων, στα περισσότερα σπίτια κατοικούν Άραβες, αλλά, με το πέρασμα του χρόνου έχουν μετακομίσει εκεί Ισραηλινοί: η δικαιολογία είναι ότι τα σπίτια ανήκαν σε Εβραίους πριν από τον ισραηλινο-αραβικό πόλεμο του 1948 που ακολούθησε τον τερματισμό της βρετανικής παρουσίας στην Παλαιστίνη. Σήμερα οι Άραβες πιστεύουν ότι το Ισραήλ δεν θα ικανοποιηθεί αν δεν διώξει από το σπίτια τους όλους τους μη Ισραηλινούς με τους οποίους οι νομικές μάχες συνεχίζονται επί δεκαετίες. Μερικές από αυτές τις υποθέσεις έχουν ανατεθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ και αναμένονται οι σχετικές αποφάσεις.

Η βία εξαπλώθηκε γρήγορα στην Παλιά Πόλη γύρω από το τζαμί Aλ-Άκσα, έναν ιερό χώρο για το Ισλάμ. Εκατοντάδες Παλαιστίνιοι έχουν τραυματιστεί σε συγκρούσεις με την αστυνομία τις τελευταίες ημέρες. Ήδη από τα μέσα Απριλίου, ισλαμιστές ηγέτες της Λωρίδας της Γάζας, η οποία ελέγχεται από την Χαμάς και άλλες μαχητικές ομάδες, προειδοποιούσαν επανειλημμένα το Ισραήλ ότι η πίεση των Αράβων στην Ιερουσαλήμ ήταν «κόκκινη γραμμή» και είχαν απειλήσει με πόλεμο ρουκετών αν η ισραηλινή αστυνομία δεν σταματούσε τις επιδρομές στην περιοχή του τζαμιού Αλ-Άκσα. Αλλά, καθώς την περασμένη Δευτέρα το Ισραήλ γιόρτασε με πορεία τη κατάληψη της Ανατολικής Ιερουσαλήμ στον πόλεμο του 1967, η Χαμάς και η μαχητική ομάδα της Ισλαμικής Τζιχάντ άρχισαν να ρίχνουν ρουκέτες προς την Ιερουσαλήμ και στα προάστια κατηγορώντας το Ισραήλ ότι έκανε την αρχή και «είναι υπεύθυνο για τις συνέπειες», όπως δήλωσε ο ηγέτης της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια. Πράγματι, μέσα σε λίγες ώρες, ισραηλινά πολεμικά αεροπλάνα άρχισαν να βομβαρδίζουν στρατιωτικούς στόχους στη Γάζα, με τις απώλειες αμάχων να μην μπορούν να αποκλειστούν στην πυκνοκατοικημένη παράκτια περιοχή. Οι συγκρούσεις κλιμακώθηκαν: οι Άραβες μαχητές εκτόξευσαν εκατοντάδες ρουκέτες προς το Τελ Αβίβ ενώ το Ισραήλ συνεχίζει τις αεροπορικές επιθέσεις στη Γάζα.

Βία ξέσπασε επίσης σε πόλεις με αραβικούς πληθυσμούς σε ολόκληρο το Ισραήλ: η αραβική μειονότητα του Ισραήλ, δηλαδή το 21% του πληθυσμού, έχει εξοργιστεί για τις εξώσεις στην Ιερουσαλήμ και για τη βία στη Γάζα. Από την πλευρά της, η Χαμάς βλέπει την κλιμάκωση ως ευκαιρία να περιθωριοποιήσει τον Παλαιστίνιο Πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος θεωρείται συμβιβασίας, και να παρουσιαστεί ως φύλακας-άγγελος των Παλαιστινίων στην Ιερουσαλήμ. Η Χαμάς έχει συγκεντρώσει περίπου 7.000 ρουκέτες από τις εχθροπραξίες του 2014, ενώ η άλλη εξτρεμιστική παλαιστινιακή οργάνωση, η Ισλαμική Τζιχάντ έχει συγκεντρώσει άλλες 6.000. Αλλά η κατάσταση δεν θα κριθεί με ρουκέτες. Η Χαμάς προσπαθεί να αξιοποιήσει την εύθραυστη θέση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου ο οποίος, από τη δική του πλευρά, φαίνεται να αποσπά την προσοχή του κοινού από τη δίκη του για κατηγορίες διαφθοράς στην ένταση στην Ιερουσαλήμ και στη Γάζα.

Η Γάζα είχε εδώ και χρόνια περιορισμένη πρόσβαση στον έξω κόσμο εξαιτίας ενός αποκλεισμού που έχει επιβάλει το Ισραήλ και που στηρίζει η Αίγυπτος. Έτσι, παρά την αυξημένη μαχητική δραστηριότητα στη Γάζα, η πολιτική, η ιστορία και η θρησκεία τοποθετούν στο επίκεντρο της ευρύτερης ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης την Ιερουσαλήμ. Στην καρδιά της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ βρίσκεται το Όρος του Ναού ―ο ιερότερος χώρος για τον ιουδαϊσμό αλλά και για τους σουνίτες, πλην όμως με το όνομα Χάραμ ασ-Σαρίφ. Στην ίδια συνοικία βρίσκεται και το τζαμί Aλ-Άκσα. Τέλος, η Ιερουσαλήμ είναι, ως γνωστόν, ιερός τόπος για τους Χριστιανούς εφόσον πιστεύουν ότι ο Ιησούς κήρυξε, πέθανε και αναστήθηκε εκεί. Το Ισραήλ βλέπει  ολόκληρη την Ιερουσαλήμ ως την αιώνια και αδιαίρετη πρωτεύουσά του, ενώ οι Παλαιστίνιοι διεκδικούν το ανατολικό τμήμα ως πρωτεύουσα του μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους. Η ισραηλινή προσάρτηση της Ανατολικής Ιερουσαλήμ δεν αναγνωρίζεται διεθνώς.

Να λοιπόν πώς έχει η κατάσταση: οι Παλαιστίνιοι είναι χωρισμένοι σε δύο περιοχές με δύο διαφορετικές ηγεσίες, αλλά με τη Χαμάς να κερδίζει έδαφος εδώ και αρκετά χρόνια. Η αραβική κοινότητα που ζει σε ισραηλινά εδάφη έχει, εν πολλοίς, ταυτιστεί με τη Χαμάς, πράγμα που δημιουργεί συνθήκες εμφυλίου πολέμου. Όπως φάνηκε τις τελευταίες ημέρες, με τον εμπρησμό συναγωγής σε προάστιο του Τελ-Αβίβ και με δυναμικές παλαιστινιακές διαδηλώσεις στη Χάιφα, ούτε η νεότερη γενιά Αράβων έχει ενσωματωθεί στο Ισραήλ, ενώ οι Ισραηλινοί παραμένουν άκρως επιθετικοί, ενδεχομένως λόγω της ενθάρρυνσης από την κυβέρνηση Νετανιάχου.

Στο Ισραήλ υπάρχουν, όπως πάντοτε, δύο οπτικές αλλά καμιά δεν γίνεται δεκτή από τους Παλαιστινίους οι οποίοι επιμένουν στη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Όπως είναι ο γνωστό, ο σημερινός πρόεδρος του Ισραήλ, ο Ρεουβέν Ριβλίν, ο οποίος έκανε έκκληση «να σταματήσει αυτή η τρέλα» υποστηρίζει ότι ένα Μεγάλο Ισραήλ θα αγκαλιάσει όλους τους ανθρώπους και θα δώσει στους Παλαιστίνιους της Δυτικής Όχθης και της Γάζας πλήρη ισραηλινή ιθαγένεια. Είναι επίσης ισχυρός υποστηρικτής των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, ιδιαίτερα για τους Άραβες πολίτες του Ισραήλ. Αλλά ο ρόλος του Ριβλίν είναι μάλλον διακοσμητικός.

Οι Άραβες που έχουν ήδη ισραηλινή ιθαγένεια, δηλαδή αυτό το καθόλου ευκαταφρόνητο 21% του πληθυσμού, παραπονιούνται για διακρίσεις στην πρόσβαση στη στέγαση, στην υγειονομική περίθαλψη και στην παιδεία. Η Χαμάς τούς συμβουλεύει να ξεσηκωθούν «εναντίον του δικού μας εχθρού και του δικού σας», αλλά αξιοσέβαστοι Άραβες νομοθέτες, όπως για παράδειγμα ο Αϊμάν Οντέχ, τους καλεί «να μην παραδοθούν στη βία της Χαμάς και στο βίαιο όραμα του Νετανιάχου και των ακροδεξιών συμμάχων του». Ο Νετανιάχου πάντως απάντησε στις πρόσφατες εκρήξεις βίας παραχωρώντας στην αστυνομία «εξουσίες έκτακτης ανάγκης», αλλά δηλώνοντας ταυτοχρόνως ότι «η βία δεν είμαστε εμείς». «Δεν με νοιάζει αν βράζει το αίμα σας» είπε σε τηλεοπτικό του μήνυμα. «Σταματήστε!» Στην περιοχή Λοντ κοντά στο Τελ-Αβίβ η αστυνομία επέβαλε απαγόρευση κυκλοφορίας τη νύχτα, ενώ ισραηλινά ΜΜΕ έδειξαν νεαρούς Ισραηλινούς να κραδαίνουν ρόπαλα στους δρόμους. Από την πλευρά του, εκπρόσωπος των Παλαιστινίων στο Λοντ δήλωσε ότι οι Άραβες θα ξεσηκωθούν στη Ραμάλα, στο Λοντ, στη Χάιφα και στην Άκρα: «Περιμένετε και θα δείτε».

Τα πράγματα περιπλέκονται, ή απλουστεύονται, καθώς η Τουρκία διεκδικεί τον ρόλο της ηγετικής δύναμης των απανταχού μουσουλμάνων, εξοπλίζοντας και βοηθώντας οικονομικά και πολιτικά (π.χ. χορηγώντας διαβατήρια σε τρομοκράτες) ομάδες που βρίσκονται σε πόλεμο με το Ισραήλ για χρόνια (Χαμάς, Χεζμπολάχ). Σήμερα, ο Ερντογάν φαίνεται να ωθεί τους Τούρκους σε δυναμική στήριξη της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ. Στο μεταξύ, η υπόθεση «παλαιστινιακό κράτος» παραμένει μια ουτοπία, ή μια δυστοπία: κανείς από τους Άραβες ηγέτες δεν θέλει πραγματικά τη γέννηση ενός «κράτους». Τα κράτη χρειάζονται πολιτικές και πολιτικούς, χρειάζονται διαχείριση προβλημάτων όπως η παραγωγή, η ανεργία, οι εξαγωγές-εισαγωγές, η παιδεία ― ούτε η Χαμάς, ούτε η Παλαιστινιακή Αρχή, ούτε βεβαίως οι έξαλλες τζιχαντιστικές συμμορίες μπορούν να οργανώσουν κράτος.