Γλωσσικός πλουραλισμός: Κίνδυνος ή ευλογία;

Αναμφίβολα οι διαφορές μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Ελλάδος (καθώς και των άλλων βαλκανικών χωρών) είναι τεράστιες. Μία από τις διαφορές που εκπλήσσουν τον έλληνα μελετητή της περιοχής είναι η αντιμετώπιση του θέματος της γλωσσικής ποικιλομορφίας.

Στη Λατινική Αμερική πολλές χώρες σήμερα αντιμετωπίζουν τη γλωσσική ποικιλομορφία θετικά, ως σημαντικό μέρος της πολιτιστικής τους παράδοσης. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, ακόμα και σήμερα η ύπαρξη μιας διαχρονικής γλωσσικής ποικιλομορφίας εντός της επικράτειας θεωρείται κάτι το δυνητικά αρνητικό, στον βαθμό που θέτει σε κίνδυνο το project της «εθνικής ολοκλήρωσης».

Έτσι στο Μεξικό πρόσφατα πέρασε ένας νόμος που στοχεύει στη συνταγματική αναγνώριση 68 ιθαγενών γλωσσών ως «εθνικές γλώσσες» ισότιμες με τα καστιλιάνικα. Πρόκειται για γλώσσες όπως Akateko, Huichol, Τarasco, Tepehua, Marlatzinca, Mazahua κ.λπ. Πρόκειται για μία μεταρρύθμιση που στοχεύει στην αναγνώριση της πολιτιστικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας της χώρας – παρόλο που πολλές από αυτές τις γλώσσες δεν μιλιούνται πέρα από μια φούχτα ανθρώπων 

Μια άλλη χώρα που έχει κάνει σημαντικά βήματα στην αναγνώριση της πολιτιστικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας είναι η Βολιβία. Έτσι το άρθρο 5 του Συντάγματος της χώρας αναγνωρίζει ως επίσημες γλώσσες της χώρας, παράλληλα με τα καστιλιάνικα, μερικές δεκάδες ιθαγενείς γλώσσες όπως Αyumara, Canichana, Guarayu, Chacobo, Movima, Toromona, Yukl, Zamucopa Cawara κ.λπ. Ανάλογη νομοθεσία βρίσκει κανείς και στο Εκουαδόρ.

Έτσι κανένα ελληνικό σύνταγμα δεν παρέχει προστασία στις διάφορες γλώσσες που μιλιούνται /μιλιούνταν εντός της Ελλάδας, αλλά επίσης οι πληθυσμιακές απογραφές από το 1952 μέχρι σήμερα έχουν πάψει να καταγράφουν τις γλώσσες που ομιλούνται στην επικράτεια. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρξαν συστηματικές προσπάθειες εκ μέρους του κράτους να πάψει να ομιλείται και, φυσικά, να διδάσκεται μια γλώσσα (βλ. Τάσος Κωστόπουλος «Η απαγορευμένη γλώσσα»).

Αντιθέτως, στις προαναφερθείσες χώρες της Λατινικής Αμερικής η γλωσσική συνταγματική μεταρρύθμιση σκοπεύει όχι απλώς να επαναφέρει στο προσκήνιο τις περιθωριοποιημένες γλώσσες του ιθαγενούς πληθυσμού και να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια των θυμάτων της ισπανικής Conquista, αλλά να κατοχυρώσει την ιδέα του πολυγλωσσικού κράτους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ στις προαναφερθείσες χώρες της Λατινικής Αμερικής οι π.χ. τουριστικοί οδηγοί κάνουν αναφορά στις γλώσσες των διαφόρων εθνοτήτων ως μέρος του πολιτισμικού πλούτου της χώρας, είναι αδιανόητο να βρεις τουριστικό οδηγό στην Ελλάδα που να προβάλλει τις γλώσσες που μιλιούνταν/μιλούνται στην νεότερη Ελλάδα ως μέρος του πολιτισμικού πλούτου της χώρας. Η εικόνα την οποία προβάλλουν οι κρατικής αποδοχής και έγκρισης τουριστικοί οδηγοί είναι σχεδόν πάντοτε μιας διαχρονικά και συγχρονικά μονογλωσσικής Ελλάδας.

Στη Λατινική Αμερική σήμερα, όπως γράφει ο Μεξικανός γερουσιαστής Marti Batres, «η εξαφάνιση μιας γλώσσας ισοδυναμεί με τον θάνατο ενός τρόπου να βλέπεις τον κόσμο» και θεωρείται κάτι θλιβερό.

Στην Ελλάδα, από την άλλη, η εξαφάνιση μιας γλώσσας θεωρείται στις περισσότερες περιπτώσεις ως κάτι θετικό, ως ένα ακόμη βήμα στον δρόμο προς την πολυπόθητη εθνική ολοκλήρωση.

Φυσικά, οι ιστορική εξέλιξη στα Βαλκάνια και στη Λατινική Αμερική υπήρξε πολύ διαφορετική και ως εκ τούτου και οι εμπειρίες/φοβίες των πληθυσμών. Πάντως η αναγνώριση και προβολή των διαφόρων μειονοτικών γλωσσών ως μέρος της εθνικής πολιτιστικής κληρονομίας στη Λ. Αμερική είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο και συνδέεται με την άνοδο, τις περισσότερες φορές, αριστερών κινημάτων.

Στην Ελλάδα, τουλάχιστον σε αυτά τα θέματα, η διαφορά αριστεράς/δεξιάς είναι ανύπαρκτη.