Η εγκατάλειψη των Αφγανών: Φεύγουν οι Αμερικανοί στρατιώτες

«Η απόφαση του Προέδρου Joe Biden να αποσύρει τη στρατιωτική αμερικανική δύναμη από το Αφγανιστάν έως την 11η Σεπτεμβρίου 2021, επέτειο της καταστροφής των Δίδυμων Πύργων, μου φαίνεται ότι αποτελεί γεωπολιτικό και ηθικό ολίσθημα και δεν ανταποκρίνεται στις αξίες της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αξιέπαινα τιμά ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος. Η εγκατάλειψη των Αφγανών για μια ακόμα φορά στον φανατικό σκοταδισμό των Ταλιμπάν και στην πιθανότατη αναβίωση της Αλ Κάιντα θα πλήξει το κύρος των ΗΠΑ, με προφανείς γεωστρατηγικές επιπτώσεις στην περιοχή σε σχέση με την Κίνα, θα γαλουχήσει σχήματα διεθνούς ισλαμικής τρομοκρατίας και θα υπονομεύσει την αξιοπιστία των δυτικών δημοκρατιών. Το Αφγανιστάν ήταν και παραμένει μια μαρτυρική χώρα: τα τελευταία 40 χρόνια οι κάτοικοί της έγιναν όργανα ξένων μεγάλων δυνάμεων και ταυτοχρόνως γειτονικών κρατών που προωθούσαν τα δικά τους συμφέροντα, ενώ στη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου βρέθηκαν στη δίνη της αμερικανοσοβιετικής διαμάχης. Σήμερα η εγκατάλειψή τους έχει ηθικές προεκτάσεις. Απροκάλυπτα η αποχώρηση των Αμερικανών στηρίζεται στην παραδοχή ότι οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα δεν αποτελούν πλέον απειλή για τη «Homeland», τις ΗΠΑ. Και οι Ταλιμπάν ήδη πανηγυρίζουν: "Κερδίσαμε τον πόλεμο. Η Αμερική έχασε". Στην πραγματικότητα έχασε, ξανά, το Αφγανιστάν.»

Αυτό ήταν το μήνυμα που έστειλα προχθές σε φίλους και σε συναδέλφους στον ΟΗΕ. Τα ερωτήματα σήμερα είναι 1) τι ώθησε τον Biden, που σε πολλούς θυμίζει τον Roosevelt, να πάρει αυτή την απόφαση και πώς βλέπει τη μελλοντική σχέση με το Αφγανιστάν, 2) ποιες θα είναι οι εξελίξεις στην περιοχή και τι μέλλον θα αντιμετωπίσουν οι Αφγανοί και οι Αφγανές στην περίπτωση κατάληψης της εξουσίας στην Καμπούλ από τους Ταλιμπάν.

Καθώς η εμφάνιση των Ταλιμπάν το 1994 υπήρξε μια από τις αιτίες της παραίτησής μου από τον ΟΗΕ ύστερα από δυόμισι χρόνια στην περιοχή ως απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν θα επιχειρήσω να δώσω μερικές απαντήσεις. Ο Joe Biden και ως γερουσιαστής και ως αντιπρόεδρος, ίσως λόγω αντιμιλιταριστικής ιδεολογίας αλλά και εμπειρίας του Βιετνάμ, ήταν πάντοτε εναντίον των μακροχρόνιων στρατιωτικών  επιχειρήσεων χωρίς ορίζοντα κατάληξης. Ανακοινώνοντας την απόφασή του στις 14 Απριλίου δήλωσε ότι η Αμερική δεν μπορεί να συνεχίσει επ’ άπειρον την στρατιωτική της παρουσία στο Αφγανιστάν με την ελπίδα να δημιουργήσει ιδανικές συνθήκες για την αποχώρηση. Υπάρχουν και άλλες επικίνδυνες εστίες στον κόσμο στις οποίες οι ΗΠΑ καλούνται να επικεντρωθούν. «Θα εντυπωσιάσουμε τους αντιπάλους μας αν εμπλακούμε στις μάχες των μελλοντικών 20 χρόνων και όχι των 20 παρελθόντων», είπε χαρακτηριστικά ο Αμερικανός πρόεδρος. Και όπως τόνισε ο Αμερικανός εκπρόσωπος σε συνέντευξη τύπου στην Καμπούλ στις 13 Απριλίου, ο σκοπός της στρατιωτικής επέμβασης το 2001 έχει πλέον επιτευχθεί. Τιμωρήθηκαν οι οργανωτές της 9-11, το Αφγανιστάν έπαυσε να αποτελεί ορμητήριο τρομοκρατικών επιθέσεων και η χώρα του (Ηomeland) δεν κινδυνεύει από την Αλ Κάιντα. Συμπλήρωσε ότι οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν στην επίτευξη συμφωνίας για ειρήνη μεταξύ της αφγανικής κυβέρνησης και των Ταλιμπάν αλλά δεν θα χρησιμοποιήσουν στρατεύματα ως διαπραγματευτικό όπλο. Απαντώντας σε ερωτήσεις πρόσθεσε ότι με μέτρα διπλωματικά, ανθρωπιστικά και οικονομικά  η χώρα του θα προστατεύσει τις κατακτήσεις των γυναικών στο Αφγανιστάν στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Joe Biden αναμφίβολα συνυπολόγισε τη συμφωνία του Τrump με τους Ταλιμπάν για ολοκληρωτική αποχώρηση την 1η Μαΐου 2021.  Aλλά, τόσο το Πεντάγωνο όσο και η CIA, διατηρούν επιφυλάξεις για το θα προκύψει μετά την αποχώρηση των 2.500 Αμερικανών οπλιτών που έχουν απομείνει. Ο επικεφαλής της CIA τόνισε ότι θα εξασθενήσει η δυνατότητα εντοπισμού απειλών από το Ισλαμικό Κράτος καθώς θ δυσκολευτεί πολύ η πρόσβαση στις πληροφορίες γύρω από τις κινήσεις των ισλαμιστών. Στρατιωτικοί και ειδικοί παρατηρητές στην περιοχή υπογράμμισαν ότι η αποχώρηση θα επιτρέψει στην Αλ Κάιντα να ανασυνταχθεί. 

Τις μελλοντικές εξελίξεις προδιαγράφουν οι αντιδράσεις των Ταλιμπάν την τελευταία εβδομάδα οι οποίες αποτελούν συνέχεια της συμπεριφοράς τους τα τελευταία 27 χρόνια. Καθώς πιστεύουν ότι «έδιωξαν» τους Αμερικανούς, ηγέτες όπως ο Μοχάμαντ Ναήμ, επιμένουν ότι δεν χρειάζονται εκλογές στο Αφγανιστάν γιατί δεν ταιριάζουν με τα έθιμα και την παράδοση της χώρας. Και προσθέτει ότι έως ότου αποσυρθούν τελείως όλες οι ξένες δυνάμεις  οι ισλαμιστές δεν θα συμμετάσχουν σε διάσκεψη που θα πάρει αποφάσεις για το Αφγανιστάν. Έτσι, οι ισλαμιστές αρνούνται να πάρουν μέρος στο συνέδριο της Κωνσταντινούπολης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ που αναβλήθηκε για την 24η Απριλίου με την ελπίδα ότι θα πεισθούν να προσέλθουν οι Ταλιμπάν. Δεν είναι ακόμη γνωστό αν οι εκκλήσεις και παρακλήσεις του ΟΗΕ, της Τουρκίας ακόμη και του Πακιστάν, θα καταφέρουν να πείσουν τους Ταλιμπάν να διαπραγματευτούν. Προφανώς περιμένουν την στιγμή που η Καμπούλ θα πέσει σαν ώριμο φρούτο στα χέρια τους μερικούς μήνες ―αν όχι εβδομάδες― μετά τον Σεπτέμβριο. Εξάλλου, έχουν αναγγείλει ότι θα εγκαθιδρύσουν ξανά το «Ισλαμικό Εμιράτο» και φυσικά είναι άγνωστο τι θα απομείνει από την κοινωνική και οικονομική πρόοδο που επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον στα αστικά κέντρα του Αφγανιστάν καθώς και σε ό,τι αφορά την θέση και μεταχείριση των γυναικών. Δεν είναι όμως άγνωστο τι θα συμβεί με πολλούς Αφγανούς που μετείχαν στην κυβέρνηση ή εργάζονταν για τους Αμερικανούς ή άλλους ξένους. Ο Μάρκος Πολυμερόπουλος, συνταξιούχος της CIA, θυμάται τις δεκάδες Αφγανών συνεργατών των δυτικών δυνάμεων που απαγχονίστηκαν στο στάδιο του Κανταχάρ το 2002.

Πριν από 27 χρόνια όταν εμφανίστηκαν οι Ταλιμπάν στην περιοχή του Κανταχάρ είχα συλλέξει πληροφορίες από διάφορες πηγές, κυρίως από τον Υπουργό Εσωτερικών του Πακιστάν, που τους αποκαλούσε «τα παιδιά μας»: τα στελέχη του ΟΗΕ στο Κανταχάρ είχαν σοκαριστεί τότε από τον φανατισμό και τις βάρβαρες ενέργειές τους ήδη από την πρώτη μέρα. Ύστερα από δύο χρόνια εμφύλιων συγκρούσεων μετά την πτώση του κομμουνιστή προέδρου Μοχαμάντ Νατζιμπουλάχ το 1992, στρατιωτικά εκπαιδευμένοι ―σε κέντρα εκπαίδευσης στο Πακιστάν― μαθητές ισλαμικών θεολογικών σχολών (talib) κατέλαβαν το Κανταχάρ, τη δεύτερη σε πληθυσμό πόλη του Αφγανιστάν, με την υπόσχεση επιβολής τάξης, ασφάλειας, ειρήνης και αυστηρής τήρησης των επιταγών του κορανίου.

Αυτό συνέβη το 1994 και στην αρχή οι Ταλιμπάν έγιναν δεκτοί με ανακούφιση από τον πληθυσμό έως ότου η ανάλγητη, βάναυση και ακραία επιβολή της σαρία συμπεριλαμβανομένων των απαγορεύσεων δραστηριοτήτων και  εκπαίδευσης των γυναικών μείωσαν τη δημοτικότητά τους, εκτρέφοντας την αντίσταση και ματαιώνοντας την ολοκληρωτική κατάκτηση της χώρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι, καθώς, η ειρήνευση που ευαγγελίζονταν οι Ταλιμπάν θα διευκόλυνε επιχειρηματικά αμερικανικά και άλλα σχέδια, οι ΗΠΑ ήταν αρχικά αρκετά φιλικές ―μέχρις ότου η Αλ Κάιντα οργάνωσε την πρώτη επίθεση σε αμερικανικό έδαφος. Η τιμωρητική επέμβαση των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ που ακολούθησε το 2001 απομάκρυνε τους Ταλιμπάν από την εξουσία αλλά δεν συνοδεύτηκε από σχέδιο οργάνωσης κράτους (nation building) ίσως λόγω απόσπασης του αμερικανικού ενδιαφέροντος προς το πετρελαιοπαραγωγικό Ιράκ. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι κυβερνήσεις του Αφγανιστάν έπασχαν από πολλές αδυναμίες και δεν κατόρθωσαν να ασκήσουν αποτελεσματική, δίκαιη και πλήρη εξουσία παρά την αμερικανική οικονομική στήριξη.

Οι Ταλιμπάν που ελέγχουν τώρα τουλάχιστον το ¼ της χώρας, διαθέτουν 85.000 μαχητές, διεισδύουν στις πόλεις και επιδίδονται σε αιματηρές τρομοκρατικές ενέργειες, δολοφονώντας ιδιαίτερα διανοουμένους, δικαστές και δημοσιογράφους. Τρεις χιλιάδες πολίτες σκοτώθηκαν το 2020, από τότε που άρχισαν οι διαπραγματεύσεις στο Κατάρ μεταξύ των Ταλιμπάν και των Αμερικανών. Στους τρεις πρώτους μήνες του 2021 τα θύματα αυξήθηκαν κατά 30% από το 2020: ανάμεσα σε αυτά ήταν, σε πρόσφατη επίθεση σε μαιευτήριο, 16 μητέρες, γιατροί και βρέφη· 22 φοιτητές και καθηγητές έχασαν επίσης με παρόμοιο τρόπο τη ζωή τους.

Θα συμφωνήσουμε όλοι ότι οι Ταλιμπάν είναι τρομοκράτες και δεν πρέπει να καταλάβουν την εξουσία. Κι ότι δεν θα σταματήσουν να τρομοκρατούν αν δεν πάρουν την εξουσία. Η μόνη λύση είναι η διαπραγμάτευση στην οποία όμως πρέπει να συμμετάσχει και η κοινωνία των πολιτών. Όμως, η εγκατάλειψη των Αφγανών σε επισφαλή κατάσταση χωρίς την παρουσία έστω 3-4 χιλιάδων στρατιωτών Αμερικανών αθετεί την υπόσχεση που έδωσαν οι Αμερικανοί όταν εισέβαλαν στο Αφγανιστάν πριν από 20 χρόνια. Οι Αμερικανοί και η Δύση γενικότερα έχουν ηθικό χρέος έναντι των Αφγανών. Σε ένα πόλεμο-εκδίκηση για το Βιετνάμ οι Αμερικανοί ενεπλάκησαν σε σύγκρουση μέσω αντιπροσώπων εναντίον των Σοβιετικών που είχαν εισβάλει στο Αφγανιστάν το 1978: η σύγκρουση αυτή προκάλεσε 50.000 θύματα και τεράστιες υλικές απώλειες για τους Σοβιετικούς. Συγχρόνως, το Αφγανιστάν υπέστη αποτρόπαιες δοκιμασίες και συσσώρευσε ερείπια. Οι Αφγανοί εγκαταλείφθηκαν όταν αποχώρησαν οι Σοβιετικοί στα τέλη της δεκαετίας του 1980,  ξανά όταν επικράτησαν οι Ταλιμπάν και ξανά τώρα όταν η προσπάθειά τους, η έστω ατελής και αβέβαιη, να διαμορφώσουν σύγχρονο ισλαμικό μεν αλλά δημοκρατικό κράτος απειλείται από καινούργια κύματα εμφυλίων σπαραγμών.