Υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι και πανδημία

Κάποιοι τους ήξεραν από πριν, κάποιοι τους έμαθαν από την επιτυχία του «Unorthodox». Οι πιο μελετηροί τους γνώρισαν και από τη σειρά «Shtisel» του Netflix αλλά και από το ντοκιμαντέρ «One of us». Πρόκειται για τους λεγόμενους υπερ-ορθόδοξους Εβραίους που ζουν σε κλειστές κοινότητες στο Ισραήλ, τις ΗΠΑ ή και αλλού με μία καθημερινότητα που φαντάζει χιλιόμετρα μακριά από αυτήν του μέσου δυτικού ανθρώπου.

Σε αυτές τις απομονωμένες και αυστηρές κοινωνίες η πανδημία άφησε το δικό της στίγμα με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Δεν κλονίστηκε μόνο η υγεία, αλλά και η πίστη κάποιων, ενώ συχνά το ζήτημα των περιοριστικών μέτρων πολιτικοποιήθηκε και προκάλεσε ανυπακοή και μαζικές αντιδράσεις.

Ο ιός ως ευκαιρία ελευθερίας

Μπορεί τα γκέτο και η θρησκεία να λειτουργούσαν σαν αλεξικέραυνο στο παρελθόν απέναντι σε ό,τι συνέβαινε στον υπόλοιπο κόσμο, όταν όμως ο ιός έφερε τα πάνω κάτω στον πλανήτη, ανέτρεψε και τις ισορροπίες των υπερ-ορθόδοξων Εβραίων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αυξηθούν όσοι βρήκαν ευκαιρία να αμφισβητήσουν όσα ήξεραν και να δραπετεύσουν από την παλιά τους ζωή.

Η πανδημία έκανε κάποιους να νιώσουν ότι τίποτα δεν ήταν όπως πριν και ξαφνικά βρίσκονταν στο κενό. «Ξαφνικά οι ραβίνοι δεν ήξεραν τι να κάνουν. Δεν είναι γιατροί» λέει στους New York Times μία νεαρή κοπέλα που αποφάσισε να φύγει από την κοινότητα στο Ισραήλ και να ξεκινήσει εκτός αυτής μία νέα ζωή. Επίσημα στοιχεία για το πόσοι ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο δεν μπορούν να υπάρξουν για πολλούς λόγους. Υπάρχουν όμως πολλές μαρτυρίες φυγάδων που βγαίνουν στα μέσα ενημέρωσης και υπάρχουν και οι μαρτυρίες όσων τους βοήθησαν. Πρόκειται για τους εθελοντές και υπαλλήλους των οργανώσεων που στηρίζουν τους υπερ-ορθόδοξους Εβραίους να ξεφύγουν από τη ζωή που έμαθαν. Οι τελευταίοι επιμένουν ότι τους τελευταίους μήνες υπάρχει μία ξεκάθαρη αύξηση όσων ζητούν την βοήθεια και την καθοδήγησή τους.

Τέτοιες μαρτυρίες επικαλείται το ίδιο άρθρο των New York Times που αναφέρουν ότι οι βασικοί λόγοι φυγής ήταν η αυξημένη χρήση του ίντερνετ στη διάρκεια της πανδημίας και ο αυξημένος ελεύθερος χρόνος που φέρνει και περισσότερες σκέψεις και αναθεωρήσεις. Μαζί με αυτά έρχεται και η εξάντληση της υπομονής κάποιων που δεν άντεξαν άλλο να υπακούουν στους ίδιους αυστηρούς κανόνες και να κρίνονται από μία ολόκληρη κοινότητα για ό,τι κάνουν στη ζωή τους.

Την αύξηση αυτή επιβεβαιώνουν και οι κυβερνητικές αρχές του Ισραήλ και συγκεκριμένα το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων που συνεργάζεται και χρηματοδοτεί τις παραπάνω οργανώσεις. Εκεί μιλούν για αύξηση της τάξης του 50% σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια και περιγράφουν λίστες αναμονής στους χώρους φιλοξενίας όσων φεύγουν από τις κοινότητες και χρειάζονται κάπου να μείνουν μέχρι να βρουν τον δρόμο τους.

Το γεγονός των μαζικών αποχωρήσεων με αφορμή την κρίση του Covid-19 δεν ήταν έκπληξη, αφού ήδη από πριν είχαν καταγραφεί τάσης φυγής, όπως περιγράφει μελέτη του Israel Democracy Institute που σημειώνει τα τελευταία χρόνια περίπου 35.000 άτομα ηλικίας 20-39 έχουν ήδη αποχωρήσει και ζουν εκτός κοινότητας.

Θρησκεία και ανυπακοή

Κάποιοι ίσως το είχαν προβλέψει όλο αυτό και προσπάθησαν έγκαιρα να το αποφύγουν, επιχειρώντας όμως να αποφύγουν μαζί και τους νόμους. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του lockdown σε ΗΠΑ και Ισραήλ υπήρξαν κινήματα με επικεφαλής ραβίνους που αντιτάχθηκαν στους περιορισμούς και ζητούσαν να παραμείνουν ανοιχτά τα θρησκευτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της κοινότητας. Για τους ραβίνους αυτούς ο πνευματικός κίνδυνος που θα έφερνε η παύση της κατήχησης ήταν μεγαλύτερος από τον υγειονομικό κίνδυνο της πανδημίας. Γεγονός που έφερε πολλές αντιδράσεις, παράνομες λειτουργίες και συναθροίσεις και, φυσικά, αύξηση των κρουσμάτων και μαζί και των θυμάτων.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία 1 στους 73 υπερ-ορθόδοξους Εβραίους άνω των 65 στο Ισραήλ έχασε μέχρι τον Ιανουάριο 2021 τη ζωή του εξαιτίας του Covid. Πιο συγκεκριμένα και με βάση ανεξάρτητη έρευνα, θύμα της πανδημίας έπεσε το 1,3% του συγκεκριμένου πληθυσμού όταν ο μέσος όρος στον γενικό πληθυσμό ήταν μόλις 0,2%. Το ίδιο το Υπουργείο Υγείας της χώρας δηλώνει ότι ενώ αποτελούν το 12% του πληθυσμού, οι υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ¼ των κρουσμάτων.

Κανείς δεν μπορεί άλλωστε να ξεχάσει τις απίστευτες εικόνες χιλιάδων ατόμων στην Ιερουσαλήμ που συνωστίζονταν σε κηδεία του ραβίνου Γιτζάκ Σάινερ στις αρχές του έτους, την ώρα που οι επίσημες οδηγίες επέβαλαν μέχρι 20 άτομα σε τέτοιες τελετές. Οι εικόνες ταξίδεψαν σε όλο τον πλανήτη και έφεραν και αυστηροποίηση των ποινών όσων αψηφούν τους περιορισμούς. Είχαν προηγηθεί και άλλα αντίστοιχα περιστατικά εκτός Ισραήλ, όπως η κηδεία άλλου ραβίνου –θύμα μάλιστα του ιού– στη Νέα Υόρκη στην πρώτη φάση της πανδημίας, τον Απρίλιο του 2020, που δημιούργησε συνωστισμό εκατοντάδων υπερ-ορθόδοξων την ώρα που η πόλη έφτανε σε αριθμό ρεκόρ κρουσμάτων.

Με σύμμαχο τον Τραμπ

Την παντιέρα της αντίστασης όμως δεν σήκωσαν μόνο ραβίνοι αλλά και ομάδες νέων υπερ-ορθόδοξων στις ΗΠΑ που, αρνούμενοι να τηρήσουν τα μέτρα των «κοσμικών αρχών», εξαπέλυσαν επιθέσεις μέχρι και σε δημοσιογράφους που τόλμησαν να γράψουν περί ανυπακοής και παράνομων συναθροίσεων. Οργάνωναν ομάδες στα κοινωνικά δίκτυα και δημιουργούσαν φασαρίες όποτε έβρισκαν ευκαιρία, ξεσηκώνοντας τους υπολοίπους και καλώντας σε ανοιχτές συναγωγές. Σύμμαχός τους, όπως σχολιάζουν κάποιοι, ο ίδιος τότε πρόεδρος των ΗΠΑ που αντιμετώπισε με επιφυλακτικότητα τα μέτρα και την υπόθεση του lockdown. Δεν είναι τυχαίο ότι οι 500.000 περίπου υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι που βρίσκονται στη Νέα Υόρκη ψήφισαν μαζικά Τραμπ στις εκλογές και πείσθηκαν από τις θεωρίες συνομωσίας του και τα εύκολα λόγια του. Σε κάποιες μάλιστα από τις διαδηλώσεις κατά των περιοριστικών μέτρων, κάποιοι δεν δίστασαν να σηκώσουν όλο περηφάνια σημαίες υπέρ του πρώην προέδρου.

Ραβίνοι - γιατροί Vs Εμβόλια - Ναζί

Κοινό χαρακτηριστικό όλων των υπερ-ορθόδοξων εβραϊκών κοινοτήτων όλων των χωρών σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας ήταν η δυσπιστία απέναντι στην επιστήμη και η πίστη απέναντι στους ραβίνους και τις γραφές. Όταν ο θάνατος αντιμετωπίζεται σαν «θέλημα Θεού», η αλήθεια είναι ότι παρηγορεί αρκετά τις ψυχές όσων μένουν πίσω, αλλά το να προλαβαίνουμε το κακό με νοσηλεία και φροντίδα από ειδικούς θα μπορούσε να παρηγορήσει νεκρούς και ζωντανούς ακόμα περισσότερο.

Από την έναρξη της πανδημίας δεν ήταν λίγοι οι θρησκευτικοί ηγέτες των υπερ-ορθόδοξων Εβραίων που υπόσχονταν στον κόσμο ότι μόνο η τήρηση του εβραϊκού νόμου θα σώσει τους πιστούς από τον ιό, ενώ κάποιοι άλλοι παρομοίαζαν τον ιό με τιμωρία από τον Θεό για τη μη τήρηση των θρησκευτικών κανόνων. Την ίδια ώρα ραβίνοι παρότρυναν τους πιστούς να μην πηγαίνουν στο νοσοκομείο και να παραμένουν σπίτι, μολύνοντας έτσι βέβαια και την υπόλοιπη οικογένεια. Υπάρχουν μάλιστα μαρτυρίες από γιατρούς και νοσηλευτές που, ενώ προσπαθούσαν να μεταφέρουν τους ασθενείς στο νοσοκομείο, οι δικοί τους άνθρωποι αρνούνταν και επέμεναν απλώς να φωνάξουν τον ραβίνο για να σώσει όσους υπέφεραν.

Αντίστοιχα, μεγάλη είναι η δυσπιστία των φανατικών πιστών και απέναντι στα εμβόλια, κυρίως από τότε που κυκλοφόρησε η φήμη ότι αυτά προκαλούν στειρότητα στις γυναίκες. Αυτό οδήγησε όχι μόνο σε άρνηση εμβολιασμού αλλά και σε ακραίες καταγγελίες που τον παρομοίαζαν με πρακτικές των Ναζί με στόχο τη σταδιακή εξόντωση των Εβραίων.