Κολομβία: Οι αλήθειες που μένουν

Το 2021 δεν άρχισε καθόλου καλά στην Κολομβία. Με μια σφαγή κάθε 5 ημέρες και τον συνολικό αριθμό να ανέρχεται σε 18 νεκρούς (μεταξύ των οποίων δύο ανήλικα παιδιά) τον πρώτο μήνα, φαίνεται ότι το έτος αυτό θα ξεπεράσει το προηγούμενο σε βιαιότητες. Το 2020 πραγματοποιήθηκαν 309 δολοφονίες τοπικών ηγετών και επιπλέον 91 σφαγές με σύνολο 381 νεκρούς.

Το Σύμφωνο της Ειρήνης που υπέγραψαν οι αντάρτες των FARC με την κυβέρνηση της Κολομβίας τον Νοέμβριο του 2016, το οποίο έθετε τέρμα στην πάνω από 50 έτη αιματηρή εμφύλια σύγκρουση, έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι η εποχή της βίας ανήκε στο παρελθόν. Και οι ελπίδες αυτές δεν διαψεύσθηκαν τελείως στον βαθμό που υπήρξε μια σημαντική μείωση των βίαιων συγκρούσεων. Όμως ο αριθμός έχει αρχίσει πάλι να σκαρφαλώνει προς τα πάνω.

Φυσικά αυτή τη φορά με νέους πρωταγωνιστές. Το κενό που άφησε η απόσυρση των FARC και του επίσημου κράτους έσπευσαν να το γεμίσουν άλλες ομάδες. Με κίνητρο αυτή τη φορά την εκμετάλλευση των ναρκοκαλλιεργιών (κοκαΐνης) και των πλούσιων μεταλλευμάτων χρυσού της χώρας.

Ενώ η σύγκρουση μεταξύ των FARC και της κυβέρνησης είχε -στην αρχή τουλάχιστον- κάποιο ιδεολογικό πρόσημο, σήμερα οι συγκρούσεις θυμίζουν περισσότερο έναν χομπεσιανό πόλεμο «όλων εναντίον όλων» για τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της χώρας, τις φυτείες κόκας και τα ορυχεία χρυσού. Ο δημοσιογράφος Jose Melendez δίνει μια εικόνα της κατάστασης: «Πάνω από τη ματωμένη θράκα συγκρούονται το οργανωμένο έγκλημα, η διακίνηση ναρκωτικών και συγγενή παράλληλα μαφιόζικα μορφώματα, παρεκκλίνουσες ομάδες των FARC που δεν υπέγραψαν την ειρηνευτική συμφωνία, εγκληματικές συμμορίες, άλλες ομάδες ανταρτών, κρατικές δυνάμεις και δεξιοί παραστρατιωτικοί».

Ένας στόχος των παρανόμων οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή είναι οι τοπικοί ηγέτες. Από την ημερομηνία της υπογραφής του Συμφώνου μέχρι σήμερα έχουν δολοφονηθεί 777 τοπικοί ηγέτες. Γι’ αυτό το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ στις 26 Ιανουαρίου επανέλαβε τη «βαθιά ανησυχία του για τις απειλές, τις επιθέσεις και τις δολοφονίες των τοπικών ηγετών».

Όλες οι δολοφονίες λαμβάνουν χώρα σε μέρη με μεγάλη παρουσία ενόπλων ομάδων και ανταγωνισμό για την εξεύρεση οδών μεταφοράς ναρκωτικών καθώς και σε περιοχές παράνομης μεταλλουργίας, Οι δολοφονημένοι είναι συνήθως τοπικές προσωπικότητες που αντιτίθενται στον έλεγχο της περιοχής από τις ένοπλες συμμορίες

H δυναμική των δολοφονιών μεταβάλλεται από περιοχή σε περιοχή. Σε πολλές ζώνες της χώρας οι ένοπλες ομάδες θέλουν να χρησιμοποιήσουν τους τοπικούς ηγέτες για να ελέγχουν τις τοπικές κοινωνίες και πολύ συχνά χρησιμοποιούν βία για να επιτύχουν τον στόχο τους. Σε άλλες περιοχές τα θύματα πολλές φορές έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη μετατροπή των φυτειών κοκαΐνης σε νόμιμες καλλιέργειες - κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ομάδων που διακινούν την πανάκριβη αυτή ουσία. 

«Η βία συνεχίζει να είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για την εγκαθίδρυση της ειρήνης στην Κολομβία» δήλωσε πρόσφατα ο ειδικός εκπρόσωπος του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών, Carlos Ruiz Massieu. Αυτή η βία, οι συγκρούσεις και η εγκληματικότητα ελάχιστα μπορούν να κατανοηθούν μέσα από το εννοιολογικό πρίσμα παραδοσιακών πολιτικών ιδεολογιών. Αντιθέτως, αναφορές σε ιδεολογικά σχήματα σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό αποπροσανατολίζουν την κατανόηση της κοινωνικής δυναμικής που κατευθύνει τις πρακτικές της μεγα-βίας στην Κολομβία και σε άλλες περιοχές της Λατινικής Αμερικής.

Στις ζούγκλες της Κολομβίας οι ιδεολογίες έρχονται και παρέρχονται όπως οι τροπικές καταιγίδες. Αυτό που μένει είναι η κόκα, ο χρυσός και πάνω απ’ όλα το AK-47.