Λατινική Αμερική: Επανέρχεται η αριστερά στην εξουσία;

Η περασμένη πενταετία δεν ευνόησε ιδιαίτερα την αριστερά στη Λατινική Αμερική. Το 2015 έχασε τις εκλογές/εξουσία στην Αργεντινή, το 2016 στη Βραζιλία, στο Εκουαντόρ το 2017, στη Βολιβία το 2019 και στην Ουρουγουάη το 2020. Ακόμα και σε χώρες της «σκληρής αριστεράς» όπως η Νικαράγουα και η Βενεζουέλα το ξεσήκωμα μεγάλου τμήματος των πολιτών δημιουργούσε την εντύπωση ότι τα αυταρχικά καθεστώτα είχαν εξασθενήσει και ότι η πτώση τους ήταν θέμα χρόνου. Όμως το τελευταίο εξάμηνο αυτού του έτους η αριστερά φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί και να ατενίζει με νέα αισιοδοξία το μέλλον.

Στη Βενεζουέλα οι βουλευτικές εκλογές της 6 Δεκεμβρίου, στις οπoίες δεν έλαβε μέρος η αντιπολίτευση, επέτρεψαν στον Nicolas Maduro να εδραιώσει την εξουσία του με το κυβερνών κόμμα να έχει σήμερα το θεσμικό μονοπώλιο ελέγχοντας την εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία. Στη Νικαράγουα πάλι μόλις την περασμένη εβδομάδα ψηφίσθηκε στη Βουλή ένα νομοσχέδιο που επιτρέπει στον Daniel Ortega να αποκλείσει από τις επερχόμενες εκλογές όποιον πολιτικό αντίπαλο αυτός κρίνει ότι έχει «προδώσει» τη χώρα. Με αυτό τον τρόπο και το καθεστώς της Νικαράγουας σταθεροποιείται διασφαλίζοντας ότι στο μέλλον οποιαδήποτε αντιπολίτευση θα είναι «πιστή» σε αυτό.

Στις 8 Νοεμβρίου η αριστερά επανήλθε στην εξουσία κερδίζοντας τις εκλογές στη Βολιβία και εκτοπίζοντας την κεντροδεξιά που κυβερνούσε τη χώρα από το 2019 μετά από ένα μίνι-πραξικόπημα εναντίον του προηγούμενου σοσιαλιστή προέδρου Evo Morales. Επίσης σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να αναφερθεί η ήττα του Jair Bolsonaro σε δημοτικές εκλογές στις 15 Νοεμβρίου καθώς και η αστάθεια των δεξιών κυβερνήσεων στο Περού με τη μια να αντικαθιστά την άλλη.

Η διαδικασία σταδιακής επιστροφής της αριστεράς στο προσκήνιο των πολιτικών εξελίξεων σφραγίζεται από δύο επίσης άλλα πολύ σημαντικά γεγονότα:

• Tη νίκη στις προεδρικές εκλογές το 2018 στο Μεξικό του χαρισματικού Andres Manuel Lopez Obrador-η πρώτη φορά που η αριστερά κερδίζει την εξουσία σε μια χώρα που αντιπροσωπεύει την 14η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.
• Η άνοδος στην εξουσία τον Δεκέμβριο του 2019 στην Αργεντινή του αριστερού πραγματιστή Albero Fernandez που νίκησε στις εκλογές τον πρώην πρόεδρο της χώρας τον κεντροδεξιό Mauricio Macri.

Όμως η σταδιακή επανεμφάνιση της αριστεράς σε πρωταγωνιστικό ρόλο σε πολλές χώρες στη Λατινική Αμερική παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες:

• H άνοδος αυτή δεν αντιπροσωπεύει την οικοδόμηση ενός ενιαίου μεγάλου λαϊκού κινήματος αλλά μάλλον κινήσεις εκκρεμούς ενός τμήματος του εκλογικού σώματος που μετακινείται από αριστερά στα δεξιά και αντίστροφα.
• Είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς κάποια βαθύτερη κοινή ιδεολογική ενότητα στην αριστερά-πέρα από τις τελετουργικές καταδίκες του «νεοφιλελευθερισμού». Ο Manuel Obrador του Μεξικού π.χ. τοποθετείται με τέτοια θέρμη υπέρ της μείωσης των κρατικών δαπανών (μείωση μισθών βουλευτών, δημοσίων υπαλλήλων κλπ, κατάργηση δημοσίων οργανισμών) που θυμίζει περισσότερο Thatcher η Reagan παρά έναν κλασικό αριστερό πολιτικό. Στη Νικαράγουα η εξέγερση του λαού εναντίον του καθεστώτος ξεκίνησε το 2018 όταν ο μαρξιστής Daniel Ortega προσπάθησε να επιβάλλει ένα «μνημόνιο» περικοπής των συντάξεων που είχε συμφωνηθεί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή το «μνημόνιο» αποσύρθηκε). Και τι να πει κανείς για το σχέδιο δολαροποίησης της οικονομίας που προωθεί ο Maduro στη Βενεζουέλα; Είναι «αριστερό»; Είναι «δεξιό»;

Στην ιδεολογική αυτή ανομοιογένεια συμβάλει ασφαλώς και το γεγονός ότι στις χώρες της Λατινικής Αμερικής τα συντάγματα στις περισσότερες περιπτώσεις ευνοούν την εμφάνιση «ισχυρών ανδρών» και την πολιτισμική παράδοση του «caudillismo» (ηγεμονισμό). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι οι ιδεολογίες μάλλον προσαρμόζονται στο προφίλ της προσωπικότητας και των αξιών του ηγέτη παρά το αντίστροφο.