H «παραοικονομία» σώζει ζωές

«Η άτυπη οικονομία αντιπροσωπεύει αυτή την στιγμή τον μοναδικό τρόπο επιβίωσης εκατομμύρια εργαζομένων» - El Universal (κεντροδεξιά εφημερίδα, Μεξικό)

Η 35χρονη Χουανίτα είναι μητέρα δυο παιδιών και ζει στην εικονική συνοικία Roma της πόλης του Μεξικού. Μέχρι πρότινος δούλευε σε ένα εστιατόριο το οποίο όμως έκλεισε-όπως συνέβη με εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις στη Λατινική Αμερική λόγω των κυβερνητικών μέτρων εναντίον του κορωνοϊού.

«Είναι αλήθεια» με ρωτάει «ότι εσείς στην Ευρώπη πληρωνόσαστε από το κράτος για να καθόσαστε σπίτι και να βλέπετε τηλεόραση ή να διαβάζετε βιβλία; Τι ωραία!» Η ίδια δεν πρόκειται να έχει ποτέ αυτή τη δυνατότητα. Μία χώρα όπου το 70% του πληθυσμού ζει στο επίπεδο της φτώχειας ή ακραίας φτώχειας δεν έχει τη δυνατότητα να παρέχει αυτές τις ευρωπαϊκές «πολυτέλειες». Όμως η Χουανίτα πρέπει να επιζήσει. Ανέτρεξε λοιπόν σε αυτό που οι γκουρού του μάνατζμεντ αποκαλούν «προσωπικό χαρτοφυλάκιο δεξιοτήτων» και θυμήθηκε ότι από μικρή έφτιαχνε ωραίες tamales (παραδοσιακό φαγητό, πίτες γεμιστές ψημένες σε φύλλο μπανάνας ή καλαμποκιού). Από αύριο λοιπόν θα άρχισει να τις φτιάχνει στο σπίτι και να τις πουλάει πρώτα σε συγγενείς, μετά στους φίλους, στη γειτονιά κλπ.

Η περίπτωση της Χουανίτα δεν αντιπροσωπεύει απλά μια αλλαγή επαγγέλματος κάποιου που έχασε τη δουλειά του. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο αντιπροσωπεύει κάτι το πολύ πιο σημαντικό. Τη μετάβαση των εργαζομένων από την «τυπική» στην «άτυπη» ή «παράλληλη» οικονομία. Πρόκειται για μια διαδικασία πού λαμβάνει χώρα σε τεράστια κλίμακα σε όλη τη Λατινική Αμερική λόγω των οικονομικών δυσχερειών που προκαλούν τα μέτρα εναντίον της πανδημίας.

Στο Μεξικό από τα 12 εκατομμύρια εργαζομένων που είχαν εγκαταλείψει την αγορά εργασίας τον περσμένο Απρίλιο λόγω του κλεισίματος των επιχειρήσεων που είχαν προκαλέσει τα lockdowns μέχρι τον Νοέμβριο είχαν επανενταχθεί 9.936.000 από τους οποίους το 95% στην «άτυπη οικονομία»! Να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος των εργαζομένων που κάνουν αυτή την επανένταξη ανήκουν στη μεσαία τάξη:  «Πολλές οικογένειες της μεσαίας τάξης αναγκάσθηκαν να μάθουν να ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες: Nα κάνουν μαθήματα στο ίντερνετ να μαγειρεύουν και να πουλούν φαγητό κλπ» δηλώνει στέλεχος της Banco Bas Gabriela Siller.

Φυσικά η «άτυπη» οικονομία ήταν ήδη ένα πολύ σημαντικό τμήμα της οικονομίας των χωρών της Λατινικής Αμερικής απασχολώντας περίπου το ήμισυ του εργαζόμενου πληθυσμού (μικροπωλητές, περιπλανώμενοι, εργαζόμενοι του τομέα τουριστικών και ξενοδοχειακών επαγγελμάτων κλπ). Σήμερα στο Μεξικό η «άτυπη οικονομία» απασχολεί το 56.3% του εργαζόμενου πληθυσμού, δηλαδή 30 εκατομμύρια εργαζομένους! Και αυτός ήταν ένας από τους κυριότερους λόγους που σε χώρες όπως η Βραζιλία ή το Μεξικό δεν εφάρμοσαν ποτέ τά σκληρά μέτρα «lockdown» που εφαρμόσθηκαν σε ευρωπαϊκές χώρες. Διότι οι εργαζόμενοι σε αυτό τον τομέα ζούνε από ημέρα σε ημέρα και αν μείνουν σπίτι θα πεινάσουν.

H Ελλάδα δεν διαφέρει και τόσο πολύ απο τις χώρες της Λατινικής Αμερικής στον βαθμό που έχει ένα μεγάλο τμήμα «άτυπης οικονομίας» που υπολογίζεται ότι φτάνει το 30% του εργαζόμενου πληθυσμού: στις οικοδομές, στα κέντρα διασκέδασης, στα εστιατόρια και καφενεία. Ολοι αυτοί οι τομείς δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς την παρουσία των «άτυπων».

Όμως η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των οικονομιών της Λατινικής Αμερικής και των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι η αντιμετώπιση των «άτυπων».

Στην Ελλάδα (και σε μεγάλο μέρος της ΕΕ) οι πολιτικοί βλέπουν  στην «άτυπη οικονομία» έναν θανάσιμο εχθρό τον οποίο πρέπει να εξοντώσουν με κάθε τρόπο στέλνοντας όμως έτσι την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη. Αντίθετα στη Λατινική Αμερική παρ’ όλο που αναγνωρίζονται τα προβλήματα που ενέχει αυτή η μορφή απασχόλησης, η «άτυπη εργασία» αντιμετωπίζεται εν τούτοις ως αναγκαίο κακό, ως το μέρος όπου παράγονται οι περισσότερες θέσεις εργασίας σήμερα για ένα νεανικό και συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο αριστερός πρόεδρος του Μεξικού Andres Manuel Lopez Obrador αποκαλεί τον τομέα αυτόν «λαϊκή οικονομία» (economia popular).

«Στην Ελλάδα» μας λέει ο τριαντάχρονος Γιώργος που δούλευε σαν γκαρσόνι στο Μοναστηράκι και σήμερα είναι άνεργος «αν κανεις προσπαθούσε να μαγειρεύει φαΐ σπίτι του και να το πουλάει οπως κάνουν στην Λατινική Αμερική θα τον είχαν τσουβαλιάσει αμέσως επειδή δεν είχε τις άδειες, επειδή δεν πληρώνει ΦΠΑ, επειδή δεν πέρασε το υγειονομικό κλπ κλπ»