Βραζιλία: Υποχρεωτικός ο εμβολιασμός

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας αποφάσισε την περασμένη εβδομάδα ότι ο εμβολιασμός εναντίον της νόσου Covid-19 θα είναι υποχρεωτικός στη χώρα. Με 10 ψήφους εναντίον 1, οι δικαστές αποφάσισαν ότι αφενός οι πολίτες δεν θα πρέπει να εξαναγκασθούν δια της βίας να εμβολιασθούν, όμως αφετέρου ότι η ατομική απόφαση κάθε ατόμου δεν πρέπει να είναι υπεράνω της δημόσιας υγείας. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι όποιος αρνείται να εμβολιασθεί θα αντιμετωπίζει τις κυρώσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, της πολιτείας και του δήμου - όπως π.χ. να μην μπορεί να χρησιμοποιεί μέσα μαζικής συγκοινωνίας, να μην μπορεί να επισκεφθεί δημόσιους χώρους κλπ. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας οι δικαστές αναφέρθηκαν επανειλημμένα στην υποχρέωση της ψήφου. Παρ’ όλο που ο πολίτης δεν αναγκάζεται δια της βίας να ψηφίσει μπορεί να υποφέρει κυρώσεις αν δεν το κάνει.

Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου υπήρξε το αποτέλεσμα τριών αιτημάτων στα οποία έπρεπε να πάρει θέση. Στο πρώτο αίτημα ερωτήθηκαν οι δικαστές εάν οι πολιτείες και οι δήμοι είχαν το δικαίωμα να επιβάλλουν υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στο δεύτερο αίτημα ζητήθηκε από τους δικαστές να κηρύξουν αντισυνταγματικό τον υποχρεωτικό εμβολιασμό. Στο τρίτο αίτημα ζητήθηκε από το δικαστήριο να αποφασίσει αν η πολιτεία μπορεί να υποχρεώσει τους γονείς να εμβολιάσουν τα παιδιά τους ανεξάρτητα των όποιων αντιρρήσεων (θρησκευτικών, φιλοσοφικών, ηθικών ή πολιτικών) που μπορεί να έχουν.

Και στις τρεις περιπτώσεις το Ανώτατο Δικαστήριο επιβεβαίωσε την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού.  

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτελεί αναμφίβολα ήττα του προέδρου της χώρας Jair Bolsonaro που είχε ταχθεί εναντίον του υποχρεωτικού εμβολίου για λόγους ατομικής ελευθερίας. Αντιπροσωπεύει όμως και ήττα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που για ανάλογους λόγους είχε εκφράσει την προτίμησή του να μην είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός.   

Όμως είναι λάθος να συζητείται ο υποχρεωτικός εμβολιασμός με όρους ελευθερίας. Το θέμα αφορά περισσότερο την εγγενή αδυναμία των εθελοντικών διαδικασιών να παράγουν πολλές φορές  συλλογικά αγαθά όπως τη δημόσια υγεία. Ο λόγος είναι ότι το ορθολογικό κίνητρο καθε πολίτη  που συμμέτεχει στην κατανάλωση του δημόσιου αγαθού είναι να μην υποβληθεί στο κόστος της παραγωγής του και να αφήσει να το καλύψουν οι υπόλοιποι. Και αυτό αφορά κάθε συλλογικό αγαθό. Αν π.χ. ένα χωριό χρειάζεται μια γέφυρα η ορθολογική στρατηγική κάθε κάτοικου του χωριού είναι να μην πληρώσει  και να πληρώσουν οι αλλοι.

Το ίδιο και με το εμβόλιο. Η ορθολογική στρατηγική κάθε ενός από εμάς είναι να μην «ξεβολευτούμε» κάνοντας το εμβόλιο αλλά παράλληλα να οφεληθούμε από τη συλλογική ανοσία που θα δημιουργηθεί απο τον μαζικό εμβολιασμό.

Αυτό είναι ένα από τα γνωστά και πολυσυζητημένα παράδοξα στη δομή των συλλογικών δράσεων. Στρατηγικές που είναι ορθολογικές στο επίπεδο του ατόμου δεν καταλήγουν πάντοτε στο άριστο συλλογικό αποτέλεσμα. Για αυτό απαιτούνται κυρώσεις που θα μεταβάλλουν τη δομή των κινήτρων.

Απ’ αυτή τη σκοπιά η υποχρεωτικότητα του εμβολίου δεν σηματοδοτεί κατ’ ανάγκη περιορισμό ελευθερίας. Σηματοδοτεί περισσότερο μια προσπάθεια περιορισμού των «τζαμπατζήδων»( free riders) δηλαδή αυτών που προσπαθούν να οφεληθούν από τα πλεονεκτήματα του εμβολιασμού (δηλαδή τη συλλογική ανοσία) χωρίς να υποβληθούν στο κόστος (δηλαδή το «ξεβόλεμά» τους). Με άλλα λόγια η υποχρεώτικοτητα του εμβολίου ισοδυναμεί με την υποχρεωτικότητα της φορολογίας. Αν η φορολογία ήταν εθελοντική όλοι θα καταναλώναμε δημόσια αγαθα αλλά θα αποφεύγαμε να πληρώσουμε το κόστος δηλαδή τους φόρους που απαιτούνται για την παραγωγή τους.

Υ.Γ. To επιχείρημα της τελευταίας παραγράφου για τους φόρους δεν αφορά την Ελλάδα όπου η φορολογία είναι καθαρή κλοπή. Ο πολίτης -αν περιλάβει κανείς και την υποχρεωτική θητεία- πληρώνει σε χρήμα και χρόνο φόρους Σουηδίας για να έχει δημόσια αγαθά επιπέδου Ζιμπάμπουε.