Αμμόχωστος, η πόλη που χάνεται

Η τελευταία φορά που πέρασα έξω από το Βαρώσι, τη λεγόμενη «πόλη φάντασμα», δηλαδή την κλειστή από το 1974 συνοικία της Αμμοχώστου όπου κατοικούσαν οι Ελληνοκύπριοι, ήταν ακριβώς πέρσι τέτοιο καιρό, με μια φίλη δημοσιογράφο σε γερμανικό ραδιόφωνο, που είχε έρθει Κύπρο για ένα αφιέρωμα στις ακόμα μοιρασμένες χώρες, με αφορμή τα 30 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Θυμάμαι την απορία της σε ένα μικρό δρόμο που στη μια μεριά του έμεναν άνθρωποι κι απέναντι τα σπίτια ήταν στην απαγορευμένη ζώνη, κλειστά με συρματόπλεγμα, αφημένα στο χρόνο’ «πώς ζουν βλέποντας κάθε μέρα αυτό το θέαμα;».

Το ίδιο ερώτημα επανήλθε επιτακτικά όταν, προτού καν εκλεγεί νέος ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ο Ερσίν Τατάρ, ο αναμφίβολα άνθρωπος του Ερντογάν στο νησί, ανακοίνωσε πως ένα μέρος του Βαρωσιού θα ανοίξει για τον κόσμο, με στόχο να αναπτυχθεί εκ νέου τουριστικά και εμπορικά. Το θέμα επανερχόταν κάθε τόσο στη δημοσιότητα ως πρόσφατα, με λίγους να πιστεύουν πως το άνοιγμα θα γίνει στα αλήθεια.

Μα να που οι κάτοικοι της Αμμοχώστου μπόρεσαν να περπατήσουν ξανά στην πόλη τους, όχι πια μόνο στο μικρό κομμάτι της παραλίας που είπαν αρχικά να ανοίξουν, αλλά μέρα με τη μέρα σε ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης που ανοίγει, καθαρίζεται από τα αγριόχορτα και τα μπάζα, στρώνεται υποτυπωδώς με νέα άσφαλτο, και δίνεται στο κοινό για να σουλατσάρει δίπλα ακριβώς στα ερείπια μιας πόλης που άλλοτε, σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, βούιζε από ζωή.

Για όποιον δεν ξέρει περί τίνος πρόκειται, ας φανταστεί το εξής: στις παρυφές της ακτογραμμής, πλάι σε κτήρια – κουφάρια, ετοιμόρροπα, που μια κορδέλα και κάμποσοι ένστολοι αποτρέπουν τους επισκέπτες να εισέλθουν σε αυτά, έχουν στηθεί ξύλινοι πάγκοι για να αγναντεύεις μια από τις ομορφότερες παραλίες της Μεσογείου. Η θέα προς τη θάλασσα δεν έχει χάσει τη μαγεία της, αλλά το υπόλοιπο τοπίο το στοιχειώνει η εγκατάλειψη 46 χρόνων. Ξεχαρβαλωμένα φανάρια, παραθυρόφυλλα έτοιμα να πέσουν, εμβληματικά κτήρια της πόλης παραμένουν άδεια από έμψυχα και άψυχα αντικείμενα και απρόσιτα, με γιγάντια φυτά να εμποδίζουν και πρακτικά την είσοδο σε αυτά – πέρα από την αυστηρή αστυνόμευση του καθεστώτος. Κι η αντίφαση της νέας ασφάλτου και των νέων, κάποτε, πινακίδων με το ετοιμόρροπο φόντο, εκκωφαντική.

Την περασμένη Κυριακή, με αφορμή την επέτειο ανακήρυξης του ψευδοκράτους, παρέστη στην πόλη ο ίδιος ο Ερντογάν, σε ένα ιδιότυπο «πικνίκ», όπως το αποκάλεσε, στην περίφημη παραλία της πόλης. Στα κτήρια της άλλοτε πολύβουης λεωφόρου Κένεντι, είχαν κρεμαστεί για να τον υποδεχθούν σημαίες της Τουρκίας, της λεγόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου», της Κρατικής Υπηρεσίας Οικιστικής Ανάπτυξης της Τουρκίας (ΤΟΚΙ) και του Δήμου Ικονίου, που υποστηρίζει φανατικά τον Τούρκο ηγέτη. Η έντονη βροχή –για την οποία επί μέρες παρακαλούσαν οι Βαρωσιώτες, σε μια ύστατη, μεταφυσική, επίκληση να αποτραπεί η ιλαροτραγωδία- άμβλυνε μεν το εορταστικό κλίμα και το περίφημο πικνίκ κατέστη τελικά μια σύντομη στάση, σε ένα στεγασμένο κιόσκι στην παραλία.

Όμως ο Τούρκος Πρόεδρος δεν απέφυγε τις δηλώσεις περί λύσης δύο κρατών, δύο διαφορετικών λαών και ανάγκης για συνέχιση των θαλάσσιων ερευνών για υδρογονάνθρακες «μέχρι να βρεθεί μια δίκαιη συμφωνία». Πρωτίστως, κάλεσε τους Ελληνοκύπριους ιδιοκτήτες των περιουσιών της Αμμοχώστου να προσφύγουν για διεκδίκησή τους στην Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας – ένα ένδικο μέσο της Τουρκίας, αναγνωρισμένο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), το οποίο εκδικάζει υποθέσεις αποζημιώσεων περιουσιών στα κατεχόμενα και από το οποίο πρέπει να περάσει κάποιος πρόσφυγας προτού προσφύγει στο ΕΔΑΔ.

Ο καλός γνώστης της διαδικασίας, νομικός Αχιλλέας Δημητριάδης, έχει καλέσει τους πρόσφυγες της Αμμοχώστου να προσφύγουν στην Επιτροπή, διότι διαφορετικά θα παραιτηθούν από τα δικαιώματά τους, δεδομένων των τετελεσμένων που δημιουργούνται στην πόλη. Στάση που βρίσκει αντίθετη την κυπριακή κυβέρνηση, η οποία δηλώνει πως η μαζική προσφυγή των Ελληνοκύπριων προσφύγων στην Επιτροπή θα ενθαρρύνει τους τουρκικούς σχεδιασμούς σε σχέση με την περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων και γενικότερα με την προοπτική επίλυσης του Κυπριακού.

Όσο για τους ίδιους τους πρόσφυγες; Όσοι επισκέφθηκαν την πόλη, επέστρεψαν άπαντες πίσω με άφατη θλίψη για την πόλη που έχασαν και την προοπτική της οριστικής της απώλειας – εφόσον η Αμμόχωστος ήταν ως τώρα η περιοχή που ήταν πιθανότερο να επιστρέψει σε ελληνοκυπριακή διοίκηση σε περίπτωση μιας ομοσπονδιακής λύσης (η περίφημη «Αμμοχωστοποίηση» του Κυπριακού). Ορισμένοι συνεχίζουν να επισκέπτονται κάθε τόσο την πόλη, καταγράφοντας την πρόοδο στο άνοιγμά της. «Στην απόγνωση σιωπάς, διαβάζεις, μετράς τις ώρες της ευτυχίας, αναπολείς… την πόλη. Θυμώνεις γιατί δεν χάνεται μόνο για σένα που την αγάπησες, την έζησες, τη χάρηκες, χάνεται για όλους, που φαίνεται δεν έχουν εκτιμήσει την αξία και τον ρόλο της. Ανώφελο πια να ικετεύουμε, ανώφελο πια να περιμένουμε από άλλους», έγραψε η αρχαιολόγος Άννα Μαραγκού, που διαδήλωσε την Κυριακή στη γειτονική Δερύνεια ενάντια στην επίσκεψη Ερντογάν, την ώρα που λίγα μέτρα απέναντι, αρκετοί τολμηροί Τουρκοκύπριοι διαδήλωναν για τον ίδιο λόγο, φωνάζοντας «Το Βαρώσι είναι πατρίδα, δεν είναι για πικ νικ!».