Καραμπάχ (Αρτσάχ): Γιατί οι Αρμένιοι θα πολεμήσουν μέχρις εσχάτων

Ο Ραμίλ Σαφάροφ γεννήθηκε το 1977 στο Τζεμπραΐλ, πόλη του Αζερμπαϊτζάν που πέρασε, το 1993, στον έλεγχο των Αρμενίων αυτονομιστών του Καραμπάχ. Ο αζερικός πληθυσμός της –ανάμεσά τους και η οικογένεια του Σαφάροφ– διέφυγε στο Αζερμπαϊτζάν.Ο Σαφάροφ φοίτησε σε στρατιωτικές σχολές στο Μπακού και την Τουρκία. Το 2004 έφθασε στην Βουδαπέστη ως υπολοχαγός του αζερικού στρατού, για να παρακολουθήσει τρίμηνο εκπαιδευτικό σεμινάριο στα πλαίσια του νατοϊκού προγράμματος «Σύμπραξη για την Ειρήνη».

Στο σεμινάριο συμμετείχαν στρατιωτικοί πολλών χωρών. Ανάμεσά τους, δύο Αρμένιοι, ο υπολοχαγός Γκουργκέν Μαρκαριάν και ο Χαΐκ Μακουτσιάν, και δύο Αζέροι – ένας εκ των οποίων ο 26χρονος τότε Σαφάροφ. Οι Αρμένιοι και Αζέροι στρατιωτικοί δεν είχαν ανταλλάξει κουβέντα από την αρχή του πρόγράμματος. Ο Σαφάροφ μπήκε, στις πέντε τα ξημερώματα, στο δωμάτιο του Μαρκαριάν και, ενώ ο τελευταίος κοιμόταν, του κατέφερε 16 χτυπήματα στο κεφάλι με τσεκούρι. Ο Ούγγρος συγκάτοικος του θύματος ειδοποίησε πανικόβλητος την αστυνομία, ενώ ο Σαφάροφ προσπάθησε να δολοφονήσει και τον Μακουτσιάν (του οποίου η πόρτα ήταν, ευτυχώς, κλειδωμένη).

Η προμελετημένη δολοφονία του Μαρκαριάν και η πρόθεση δολοφονίας του Μακουτσιάν αποτελούσαν προφανώς εγκλήματα μίσους: ο δράστης δεν γνώριζε τους δύο στρατιωτικούς και επιθυμούσε να τους δολοφονήσει ακριβώς επειδή ήταν Αρμένιοι. Απόφαση ουγγρικού δικαστηρίου, το 2006, τον καταδίκασε σε ισόβια, με ελάχιστη ποινή φυλάκισης τριάντα ετών. Ύστερα από οκτώ χρόνια παραμονής του στην φυλακή, ο Σαφάροφ υπέβαλε αίτηση έκδοσής του στο Αζερμπαϊτζάν, ώστε να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής του στην γενέτειρά του (δυνατότητα που του έδινε η Συνθήκη του Στρασβούργου). Η Ουγγαρία πράγματι τον εξέδωσε, αφού ο Αζέρος ηγέτης Ιλχάμ Αλίγεφ δεσμεύθηκε στον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν πως ο εγκληματίας θα παρέμενε στην φυλακή.

Όσα ακολούθησαν γελοιοποίησαν το Αζερμπαϊτζάν διεθνώς, ενώ εξόργισαν τους απανταχού Αρμενίους. Με το που πάτησε ο Σαφάροφ στο αεροδρόμιο, έτυχε υποδοχής εθνικού ήρωα και δη από τις κρατικές αρχές. Ο Αλίγεφ του απένειμε χάρη. Προήχθη αμέσως σε ταγματάρχη, οι αρχές του δώρισαν ένα διαμέρισμα στο Μπακού, του απέδωσαν αναδρομικά τον μισθό του για τα οκτώ έτη που έμεινε φυλακή στην Ουγγαρία, ενώ δημοσιογράφοι και αναλυτές έσπευσαν να τον ανακηρύξουν «εθνικό ήρωα», που «έσωσε την τιμή της σημαίας του Αζερμπαϊτζάν».

Και πριν την υπόθεση Σαφάροφ, η διεθνής εικόνα του Αζερμπαϊτζάν δεν ήταν καλή. Ήταν αυτή μιας οικογενειακής δικτατορίας, ενός καθεστώτος αυταρχικού και διεφθαρμένου. Ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγεφ κληρονόμησε, ουσιαστικά, το αξίωμα από τον αποθανόντα πατέρα του Χαϊντάρ, στέλεχος της ΚαΓκεΜπε στο Αζερμπαϊτζάν και αργότερα ηγέτη της αντίστοιχης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, το 2003. Παραμένει έκτοτε στην εξουσία διοικώντας την χώρα ως φέουδο και ιδιοκτησία του. Η σύζυγός του Μιχριμπάν, γόνος επιφανούς οικογενείας του Μπακού, είναι αντιπρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι κόρες του Λεϊλά και Αρζού έχουν περίοπτη θέση στην οικονομία και τα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας. Εκλογές διενεργούνται για τους τύπους μονάχα, ο τύπος λογοκρίνεται, εκατό και και πλέον πολιτικοί κρατούμενοι βρίσκονται στην φυλακή.

«Μέχρι το σόου που στήθηκε για την υποδοχή του Σαφάροφ, το Αζερμπαϊτζάν είχε την συνήθη εικόνα μιας δικτατορίας του αναπτυσσόμενου κόσμου» επισημαίνει στην Athens Voice δυτικός διπλωμάτης που θήτευσε στο Μπακού. «Το σκάνδαλο Σαφάροφ το έκανε να μοιάζει με κράτος που ανταμείβει δολοφόνους και προωθεί την ατιμωρησία και το τυφλό μίσος. Η υπόθεση διατράνωσε την πεποίθηση των Αρμενίων πως, αν ποτέ το Καραμπάχ επανέλθει υπό αζερική εξουσία, οι εκεί Αρμένιοι θα αφανισθούν». Το Αζερμπαϊτζάν καταδικάσθηκε επανειλημμένως από διεθνείς οργανώσεις, δυτικές κυβερνήσεις και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην πράξη, οι διπλωματικές αυτές πιέσεις δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα και ο δολοφόνος παραμένει ελεύθερος και μέλος του αζερικών ενόπλων δυνάμεων.

Η υπόθεση Σαφάροφ, όμως, είναι ένα μόνο από τα αμέτρητα κεφάλαια της πρόσφατης ιστορίας της περιοχής, ιστορίας γεμάτης βία, με σφαγές, πογκρόμ και εθνικές εκκαθαρίσεις. Οι Αρμένιοι είναι έτοιμοι να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων για το Ναγκόρνο (ή Ναγκόρνι) Καραμπάχ, περιοχή ορεινή, δασώδη και φτωχή, με μόλις 150.000 κατοίκους. Η απώλεια του Αρτσάχ, όπως είναι γνωστή η περιοχή στα αρμενικά, γίνεται αντιληπτή ως υπαρξιακός κίνδυνος για την ίδια την Αρμενία. Η καθοριστική συμμετοχή της Τουρκίας στον παρόντα κύκλο συγκρούσεων ενδυναμώνει την πεποίθηση αυτή των Αρμενίων, είτε αυτοί ζουν στο Αρτσάχ, είτε στην Αρμενία είτε στην Διασπορά.

Τούρκοι και Αζέροι εναντίον Αρμενίων: το παρελθόν των σφαγών

Η Αρμενία, το Καραμπάχ, και οι δυτικές περιοχές του Αζερμπαϊτζάν είναι ιστορικά γνωστές ως Ανατολική Αρμενία. Οι Αρμένιοι είναι αυτόχθονες στην περιοχή από την αρχαιότητα. Οι Αζέροι, τουρκικό φύλο συγγενές των Σελτζούκων και των Οθωμανών (από με τους οποίους ενώνει τους Αζέρους η κοινή γλώσσα αλλά χωρίζει το σιϊτικό δόγμα), την εποίκισε τον 11ο αιώνα. Η περιοχή αποτέλεσε για αιώνες τμήμα της Περσίας, αλλά πέρασε στην εξουσία της Ρωσίας με τον ρωσοπερσικό πόλεμο του 1804-1813.

Η άνοδος των εθνικισμών τον ύστερο 19ο αιώνα ξεκίνησε έναν κύκλο συγκρούσεων στις αρχές του 20ού, καθώς Αρμένιοι και Αζέροι διεκδικούσαν τις ίδιες περιοχές. Οι πρώτες σφαγές σημειώθηκαν το 1905, μέσα στο γενικό χάος που η επανάσταση της χρονιάς εκείνης προκάλεσε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Τα έτη 1905-1907 και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν τις σφαγές ως μέσο τρομοκράτησης της άλλης πλευράς και εκκαθάρισης περιοχών. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου το κυρίαρχο έθνος των Τούρκων είναι συγγενές των Αζέρων, είχαν σημειωθεί μαζικές σφαγές των Αρμενίων το 1894-1896 και πάλι το 1908. Έτσι, οι Αρμένιοι αισθάνθηκαν πως πιέζονται από τους Τούρκους πανταχόθεν (οι Αζέροι αποκαλούντο «Τάταροι» και «Τούρκοι» επισήμως από τις ρωσικές αρχές μέχρι την επιβολή του σοβιετικού καθεστώτος).

Κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου, οι γενοκτόνες σφαγές των Αρμενίων έδωσαν τραγικό τέλος στην παρουσία Αρμενίων στην ιστορική Δυτική Αρμενία (ανατολική Τουρκία). Οι Αρμένιοι της Ανατολικής (ρωσικής) Αρμενίας απέμεναν οι μόνοι  στην ιστορική τους κοιτίδα. Ο χαμός της γης της Δυτικής Αρμενίας, του αρμενικού πληθυσμού της και των περισσότερων ιστορικών μνημείων του, έκανε την παραμονή των Αρμενίων στην Ανατολική Αρμενία ζήτημα επιβίωσης ολόκληρου του αρμενικού έθνους. Τρομερές σφαγές ξέσπασαν σε όλες τις περιοχές που διεκδικούσαν ταυτόχρονα Αρμένιοι και Αζέροι μετά την Επανάσταση του 1917. Η τσαρική εξουσία κατέρρευσε, όπως και το μέτωπο με τους Οθωμανούς, και η περιοχή βυθίστηκε στο χάος. Αρμένιοι και Αζέροι προσπαθούσαν να εκκαθαρίσουν εθνικά τις περιοχές που φιλοδοξούσαν να εντάξουν στα υπό δημιουργία έθνη-κράτη.

Οι Αζέροι ζήτησαν την βοήθεια των Οθωμανών για να πετύχουν την ανεξαρτησία τους από την σοβιετοποιούμενη Ρωσία. Συστήθηκε οθωμανικός «Ισλαμικός Στρατός του Καυκάσου», που προήλασε και κατέλαβε το Μπακού, αφανίζοντας τους αρμενικούς πληθυσμούς απ’ όπου περνούσε. Τα ίδια στρατεύματα που είχαν αφανίσει τους Αρμενίους της Μικράς Ασίας είχαν τώρα βάλει στόχο τους Αρμενίους του Καυκάσου: οι απανταχού Αρμένιοι θεωρούν τα γεγονότα της περιόδου συνέχεια της Γενοκτονίας. Η σύμπραξη Οθωμανών και Αζέρων μένει ανεξίτηλη στην μνήμη των Αρμενίων ως σήμερα. Η επέμβαση της Τουρκίας σήμερα υπέρ του Αζερμπαϊτζάν ερμηνεύεται υπό το φως του παρελθόντος και προκαλεί εύλογο πανικό στους Αρμενίους.

Ο «Ισλαμικός στρατός του Καυκάσου» αποχώρησε μετά την ήττα των Οθωμανών στον πόλεμο. Οι σφαγές όμως συνεχίσθηκαν ως το 1920, όταν οι Αζέροι εισέβαλαν στο Καραμπάχ, περιοχή με αρμενική πλειονότητα, πυρόπολησαν τις αρμενικές συνοικίες της τότε πρωτεύουσας Σούσα (Σούσι στα αρμενικά) και έσφαξαν τους κατοίκους τους. Παρά τις σφαγές, οι Αρμένιοι διατήρησαν την συντριπτική πληθυσμιακή υπεροχή τους στα όρη του Καραμπάχ. Από «καπρίτσιο» του Στάλιν, όμως, η περιοχή υπήχθη όχι στην Αρμενία αλλά στο Αζερμπαϊτζάν, υπό καθεστώς αυτονομίας. Συγκροτήθηκε μάλιστα ως θύλακας, γεωγραφικά αποκομμένος από την Αρμενία, από την οποία το χώριζε στενός διάδρομος αζερικών εδαφών. Πιστεύεται πως ο Στάλιν, Καυκάσιος ο ίδιος και γνώστης των τοπικών προβλημάτων, έλαβε αυτήν την απόφαση προκειμένου να δελεάσει την Τουρκία ώστε να συμμαχήσει με την υπό σύσταση ΕΣΣΔ κατά των δυτικών δυνάμεων.

Ο αιματηρός πόλεμος, η αρμενική νίκη και η αζερική έξοδος

Την σοβιετική εποχή το πρόβλημα του Καραμπάχ, που παρέμενε αυτόνομη περιοχή του Αζερμπαϊτζάν, μπήκε στον πάγο. Οι εκατέρωθεν εθνικισμοί ουδέποτε έσβησαν, ωστόσο, όπως ανεξίτηλες παρέμεναν οι μνήμες των συγκρούσεων και η καχυποψία. Μόλις ξεκίνησε η πολιτική ανοιγμάτων (περεστρόικα) του Μιχαήλ Γκορμπατσιόφ και η λογοκρισία άρχισε να φθίνει, τα εθνικιστικά αισθήματα με νέο πάθος. Τον Φεβρουάριο του 1988, το σοβιέτ του Ναγκόρνο Καραμπάχ ψήφισε την ένωση του αρμενικού θύλακα με την ΣΣΔ της Αρμενίας. Προκλήθηκε πολιτικός σεισμός, καθώς μία τέτοια απόφαση αμφισβητούσε το σοβιετικό status quo.

Παρότι η αρμενική πλειονότητα πλησίαζε το 80% του πληθυσμού του θύλακα, το Αζερμπαϊτζάν απέκλεισε κάθε συζήτηση περί δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Μία αντιαρμενική υστερία ξέσπασε στην ΣΣΔ του Αζερμπαϊτζάν, όπου ο όχλος εξαπέλυσε πογρκόμ κατά των αρμενικών πληθυσμών στις πόλεις και την ύπαιθρο με δεκάδες νεκρούς. Στην Αρμενία ξέσπασαν μαζικές εκδηλώσεις υπέρ της ένωσης του Καραμπάχ και οι σοβιετικοί προσπάθησαν, μάταια, να τις καταστείλουν, αλλά και να σταματήσουν τα πογκρόμ επιβάλλοντας την τάξη στο Αζερμπαϊτζάν. Οι εθνικιστές ανέλαβαν τα ηνία και στις δύο χώρες. Γρήγορα οι ένοπλες συγκρούσεις, που είχαν ξεκινήσει ήδη το 1988, πήραν την μορφή γενικευμένου πολέμου καθώς Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους.

Ο Πόλεμος του Καραμπάχ (1988-1994) χαρακτηρίσθηκε από μαζικές εθνικές εκκαθαρίσεις. Αν και δεν έλαβαν ποτέ τον μαζικό χαρακτήρα των αρχών του 20ού αιώνα, οι σφαγές αμάχων αποτέλεσαν «όπλο» αμφοτέρων πλευρών για την τρομοκράτηση του αντιπάλου. Ξένοι μαχητές έσπευσαν να πολεμήσουν και στα δύο στρατόπεδα – Αρμένιοι της Διασποράς και Σλάβοι, κυρίως, με τους Αρμενίους, τζιχαντιστές από την Τσετσενία και το Αφγανιστάν και Γκρίζοι Λύκοι από την Τουρκία για τους Αζέρους. Ο πόλεμος κατέληξε σε θρίαμβο για τα αρμενικά όπλα: οι Αρμένιοι κατέλαβαν το σύνολο σχεδόν του Καραμπάχ, αλλά και μέρος επτά νομών του Αζερμπαϊτζάν που περιβάλλουν τον θύλακα. Έτσι, εκείνος ενώθηκε de facto με την Αρμενία. Περίπου 700.000 Αζέροι και 300.000 Αρμένιοι ξεριζώθηκαν καθώς Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν προέβησαν, την πράξη, σεανταλλαγή πληθυσμών.

Στα υπό αρμενική διοίκηση αυτά εδάφη ιδρύθηκε η Δημοκρατία του Αρτσάχ, που πήρε το όνομά της από την αρχαία επαρχία του Βασιλείου της Αρμενίας στην περιοχή. Αυτή δεν χαίρει διεθνούς αναγνώρισης, ούτε από την Αρμενία. Σημειωτέον ότι παρά τις ρωσικές και διεθνείς προσπάθειες, ουδέποτε επήλθε ειρήνευση – μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν υφίστατο εκεχειρία και κατάσταση εμπολέμου, με σποραδικές συγκρούσεις μικρής, τοπικής κλίμακας. Για τους Αζέρους, βασικότερο ζήτημα υπήρξε επί μακρόν η ανάκτηση των περιοχών που περιβάλλουν το Καραμπάχ και η επιστροφή των προσφύγων. Οι περιοχές αυτές είχαν σχεδόν αμιγώς αζερικούς πληθυσμούς και παραμένουν έρημες και ακατοίκητες μετά την έξοδο των τελευταίων. Το καθεστώς Αλίγεφ, ωστόσο, κάνει συνεχώς λόγο, τα τελευταία χρόνια, για πλήρη αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας του Αζερμπαϊτζάν, εννοώντας την επιστροφή του ιδίου του Καραμπάχ.

Η Αρμενία δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί, με διπλωματικά μέσα, τέτοια επιστροφή, ιδίως όταν περιστατικά όπως η υπόθεση Σαφάροφ καταδεικνύουν τις προθέσεις της άλλης πλευράς. Σημειωτέον πως οι αρχές στον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν κατέστρεψαν μαζικά αρμενικά μνημεία, προσπαθώντας να «σβήσουν» τα ίχνη της εκεί παρουσίας των Αρμενίων (οι οποίοι εκτοπίσθηκαν κατά τον Πόλεμο του Καραμπάχ).

Η παρούσα σύγκρουση και ο ρόλος του Έρντογαν

Οι συγκρούσεις που ξέσπασαν στα τέλη Σεπτεμβρίου γρήγορα προσέλαβαν χαρακτήρα γενικευμένου πολέμου. Το Αζερμπαϊτζάν είναι που επιτέθηκε πρώτο στις αρμενικές θέσεις την 27η Σεπτεμβρίου, καθολική διαπίστωση των παρατηρητών την οποία το καθεστώς Αλίγεφ επιμένει να διαψεύδει. Είναι γνωστό πως εδώ και χρόνια αυτό επενδύει μέρος των εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο για να ενισχύσει το οπλοστάσιο της χώρας με νέα οπλικά συστήματα από την Ρωσία, την Τουρκία και το Ισραήλ. Έτσι, το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται σήμερα σε θέση υπεροπλίας έναντι της Αρμενίας. Οι συνεχείς δηλώσεις του Αλίγεφ για την ανάγκη «αποκατάστασης της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας» αποτελούσαν συνεχή υπενθύμιση πως το χτύπημα επίκειται.

Βασική διαφορά από τον πόλεμο του 1988-1994 είναι η ενεργός συμμετοχή της Τουρκίας. Παρότι τόσο η Άγκυρα όσο και το Μπακού το αρνούνται πεισματικά, Τούρκοι στρατιωτικοί είναι βρίσκονται στο Μπακού αλλά και κοντά στις «θερμές ζώνες» των μαχών, ενώ μισθοφόροι που η Τουρκία μετέφερε από την Συρία πολεμούν στην πρώτη γραμμή. Τα πειστήρια της παρουσίας τους είναι πολλά και ποικίλα – κάποιοι έχουν δώσει μάλιστα συνεντεύξεις, ανώνυμα, σε δυτικά μέσα ενημέρωσης. Την μεταφορά Σύρων μαχητών επιβεβαίωσαν τόσο ο πρόεδρος Άσαντ όσο και το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων δικαιωμάτων που πρόσκειται στην αντιπολίτευση. Σύμφωνα με το δεύτερο, διακόσιοι σχεδόν Σύροι μισθοφόροι έχουν ήδη χάσει την ζωή τους, ενώ πολλοί έχουν κατ’ απαίτησή τους επαναπατρισθεί: δεν ανέμεναν την σφοδρότητα των μαχών. Σύμφωνα με όσα δήλωσαν κάποιοι εξ αυτών σε ανώνυμες συνεντεύξεις τους, δεν πρόκειται για τζιχαντιστές, αλλά για φτωχούς Σύρους που αναζητούν χρήματα για να ζήσουν τις οικογένειές τους.

Ο αυτοεξόριστος στην Ελλάδα Τούρκος πανεπιστημιακός Τζεγκίζ Ακτάρ θεωρεί πως ο Έρντογαν θα αποτελέσει μέγα εμπόδιο στην οποιαδήποτε προσπάθεια κατάπαυσης του πυρός. «Με τις εντυπωσιακές στρατιωτικές επεμβάσεις του στο εσωτερικό, στην Συρία, την Λιβύη και τώρα το Καραμπάχ, ο Έρντογαν θέλει να αποπροανατολίσει την τουρκική κοινή γνώμη από την οικονομική αποτυχία και την αυταρχικότητα του καθεστώτος του. Καθώς έχει σπάσει τα μούτρα του σε κάθε προσπάθεια να πετύχει μια εντυπωσιακή διπλωματική νίκη, είτε κατά της Ελλάδας στην ανατολική Μεσόγειο, είτε στην Λιβύη, ο Έρντογαν βρήκε στο Καραμπάχ μια πολύτιμη ευκαιρία. Έχει ανάγκη τον πόλεμο και θα ρίχνει λάδι στην φωτιά όσο μπορεί» εξηγεί ο Ακτάρ. Πράγματι, η «βοήθεια στους Αζέρους αδελφούς μας» βρίσκει συντριπτική στήριξη στην τουρκική κοινή γνώμη. Την επικρότησε πρόσφατα με δηλώσεις της η Μεράλ Άκσενερ, ηγέτις του εθνικιστικού κόμματος ΙΥΙ και σφοδρή πολέμιος του Τούρκου μονοκράτορα. Αντίστοιχα, τα περισσότερα κόμματα της αντιπολίτευσης στο Αζερμπαϊτζάν και πολλοί αντιπολιτευόμενοι δημοσιογράφοι δήλωσαν πλήρη στήριξη στον πρόεδρο Αλίγεφ, τον οποίον στηλίτευαν ως δικτάτορα μέχρι πριν λίγους μήνες...  

Τις ένοπλες συγκρούσεις στο μέτωπο συμπλήρωσε, ευθύς εξαρχής, ο πόλεμος των εντυπώσεων στο διαδίκτυο, στον οποίο επιδίδονται με ζήλο και οι δύο πλευρές. Εντύπωση προκαλεί πως το Αζερμπαϊτζάν δεν ανακοινώνει τις στρατιωτικές του απώλειες, τις οποίες ειδήμονες τρίτων χωρών υπολογίζουν σε πολλές εκατοντάδες (η αρμενική πλευρά έχει επιβεβαιώσει τον θάνατο πάνω από χιλίων μαχητών της). Οι Αζέροι έχουν ανακτήσει τμήμα των περιοχών που είχαν απωλέσει στον πρώτο πόλεμο, γύρω από τον θύλακα του Καραμπάχ (γύρω στο 5% του εδάφους της Δημοκρατίας του Αρτσάχ). Στρατιωτικοί ειδήμονες τρίτων χωρών, βασιζόμενοι σε λεπτομερείς αεροφωτογραφίες, επιβεβαιώνουν την κατάληψη της μεθορίου ανάμεσα στον θύλακα και το Ιράν. Μεταξύ των περιοχών που επανήλθαν σε αζερικό έλεγχο είναι το και Τζεμπραΐλ, η γενέτειρα του «ήρωα» δολοφόνου με το τσεκούρι Ραμίλ Σαφάροφ, που παραμένει άδεια και ερειπωμένη.

Οι περιοχές που έχουν ανακαταλάβει τα αζερικά στρατεύματα,ωστόσο, είναι πεδινές και ακατοίκητες – καθώς κατοικούντο από Αζέρους πριν περάσουν στον έλεγχο των Αρμενίων. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως οι Αζέροι θα έχουν αντίστοιχη επιτυχία στις δύσβατες ορεινές περιοχές του Καραμπάχ, που κατοικούνται από Αρμενίους. Για εκείνους, πρόκειται για έναν αγώνα ζωής και θανάτου. Τους το υπενθύμισε ένα πρόσφατο περιστατικό, που εξέθεσε (για μία ακόμη φορά) το Αζερμπαϊτζάν διεθνώς. Οι αζερικές δυνάμεις, αφού συνέλαβαν δύο Αρμενίους μαχητές, τους τύλιξαν με αρμενικές σημαίες και τους εκτέλεσαν. Παρότι το Μπακού αρνείτο την γνησιότητα του σχετικού οπτικού υλικού, αυτή επιβεβαιώθηκε από πληθώρα ανεξαρτήτων εμπειρογνωμώνων.

Το μόνο βέβαιο είναι πως μία οριστική λύση του ζητήματος με πολιτικά μέσα δεν διαφαίνεται, προς το παρόν, στον ορίζοντα. Το Αζερμπαϊτζάν δεν υποχωρεί στην απαίτησή του για επιστροφή του θύλακα του Καραμπάχ στον έλεγχό του, παρότι ο πληθυσμός του δεν επιθυμεί με κανέναν τρόπο την εξέλιξη αυτή. Οι Αρμένιοι θα πολεμήσουν μέχρις εσχάτων ακριβώς για να μην πέσουν στα χέρια προσώπων όπως ο Σαφάροφ και οι εκτελεστές των δύο αιχμαλώτων στρατιωτών – πρόσωπα που το Αζερμπαϊτζάν εξυμνεί αντί να διώκει. Με τις ειδήσεις για νεκρούς και απώλεια εδαφών και τον τρόμο μιας γενικής σφαγής να έχουν βάλει φωτιά στην απανταχού αρμενική διασπορά, εθελοντές καταφθάνουν να συνδράμουν τους ομοεθνείς τους. Όπως όλα δείχνουν, βρισκόμαστε μόλις στην αρχή ενός πολέμου με απρόβλεπτες συνέπειες.