Παιδεία χωρίς παρουσία; Τι συμβαίνει στη Λατινική Αμερική

Ένα πράγμα που μαθαίνει κανείς ζώντας σε φτωχές περιοχές του κόσμου όπως η Λατινική Αμερική είναι ότι μπορεί μεν όλοι μας να ταξιδεύουμε στην ίδια θάλασσα αλλά ταξιδεύουμε σε διαφορετικά σκάφη.

Όλοι ταξιδεύουμε στην «θάλασσα» του Covid όμως τα σκάφη στα οποία ταξιδεύουμε είναι διαφορετικά. «Σκάφη» εδώ σημαίνει το προφίλ φτώχειας/ανισότητας της χώρας στην οποία ζούμε. Και οι επιπτώσεις των μέτρων που λαμβάνονται για ένα «σκάφος» μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικές για ένα άλλο.

Πάρτε π.χ. το θέμα της ψηφιακής ή on line εκπαίδευσης κατ’ οίκον που υιοθετούν πολλά κράτη προκειμένου να αντιμετωπίσουν το σοβαρό υγειονομικό πρόβλημα... Ενώ πράγματι αυτού του είδους η εκπαίδευση μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα σε χώρες με χαμηλά επίπεδα φτώχειας/ανισοτήτων, σε χώρες αντίθετα με υψηλά τα προαναφερθέντα επίπεδα όπως στη Λατινική Αμερική, η ψηφιακή κατ’ οίκον εκπαίδευση ισοδυναμεί μάλλον με «μηδέν εκπαίδευση».

Ο λόγοι είναι πολλοί.

Η απουσία τεχνικών υποδομών είναι ένας. Αν πάρουμε π.χ. το Μεξικό, αυτό τον γίγαντα των 130 εκατομμυρίων κατοίκων, τα 9 στα 10 πλούσια νοικοκυριά έχουν υπολογιστή και ίντερνετ, ποσοστό που μειώνεται στα 2 από τα 10 νοικοκυριά στις λιγότερο προνομιούχες-αλλα πληθυσμιακά μεγαλύτερες- τάξεις.

Εξ ίσου σημαντικό είναι φυσικά και το οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών. Ζώντας σε υπερσυνωστισμένα σπίτια, χωρίς πρόσβαση σε ίντερνετ και ατομικούς υπολογιστές, όπου 6 αδέλφια διαφορετικών ηλικιών πρέπει να μοιρασθούν μια τηλεόραση για να κάνουν το μάθημά τους, με γονείς ανέργους που πρέπει να αναζητούν κάθε ημέρα τον επιούσιο και που δεν έχουν ούτε τις πνευματικές ικανότητες ούτε τις ψυχικές αντοχές να βοηθήσουν τα παιδιά τους... κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες το μόνο αποτέλεσμα θα ειναι η απουσία μάθησης.

Όπως αναφέρει πρόσφατη εκθεση του ΟΟΣΑ σχετικά με τις επιπτώσεις της on line κατ’ οίκον εκπαίδευσης:

«Οι μαθητές που προερχονται απο φτωχά οικονομικά στρώματα θα υποφέρουν περισσότερο και θα εχουν περισσότερες πιθανότητες να υποστουν τις μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στα μαθησιακά τους επιτεύγματα και σε τελική ανάλυση στις ευκαιρίες τους στη ζωη».

Αν η παιδεία είναι ο μοναδικός τρόπος που έχει ένα παιδί από τις οικονομικά ευάλωτες τάξεις να μειώσει την εισοδηματική ανισότητα με τους πλούσιους η on line εκπαίδευση δεν πρόκειται να τον βοηθήσει ιδιαίτερα. Το αντίθετο είναι πιο πιθανό:

Σύμφωνα με την εκπαιδευτική σύμβουλο Κaren Lopez: «Το χάσμα των ανισοτήτων ήταν ήδη μεγάλο στη Λατινική Αμερική  πρίν απο την πανδημία αλλα τώρα θα διευρυνθεί ακόμα περισσότερο. Αυτοί που δεν έχουν πρόσβαση σε τηλεόραση, υπολογιστή, ίντερνετ ή κατάλληλο οικιακό περιβάλλον θα χάσουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε ανώτερη εκπαίδευση.»

Όμως οι αρνητικές επιπτώσεις της on line παιδείας μεταξύ των φτωχών δεν περιορίζονται μόνο στο μαθησιακό επίπεδο. Η απουσία φυσικής παρουσίας στο σχολείο αυξάνει τους κινδύνους της εγκατάλειψης του σχολείου, την παιδική εργασία, τη συμμετοχή σε συμμορίες οργανωμένου εγκλήματος, την πρώιμη εγκυμοσύνη, τους αναγκαστικούς γάμους κλπ. Όπως αναφέρει η ειδήμων σε θέματα παιδείας νέων της UNICEF Lind Bender:

«Οι επιστημονικές ερευνες είναι κατηγορηματικές οσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις στη μάθηση, την ασφάλεια, την υγεία και την ευημερία των παιδιών που δεν εχουν φυσική παρουσία  στο σχολείο. Όσο περισσότερο χρόνο μένουν τα παιδιά χωρίς σχολείο, τόσο περισσότερο εκτίθενται στη βία, την εκμετάλλευση και στην φυσική, συναισθηματική και σεξουαλική θυματοποίησή τους. Επίσης όσο αυξάνεται ο χρόνος χωρίς εκπαίδευση τόσο κάνει τα παιδιά πιο ευάλωτα στην παιδική εργασία και τις αρνητικές συνέπειες στην ψυχική τους υγεία.»  

Τον Μάρτιο του 2020 όλες σχεδόν οι χώρες της περιοχής έκλεισαν τα σχολεία και υιοθέτησαν την on line εκπαίδευση. Σήμερα περιμένουν με αγωνία την εκπαιδευτική περίοδο που έρχεται υιοθετώντας διάφορα μοντέλα. Αλλού on line στο σπίτι (π.χ. Μεξικό, Ελ Σαλβαδόρ, Περού), αλλού φυσική παρουσία στο σχολείο (Νικαράγουα), αλλού με σταδιακή επάνοδο στο σχολείο με αυστηρές ρυθμίσεις (Αργεντινή, Εκουαδόρ, Βολιβία, Κόστα Ρίκα, Ουρουγουάη).