Σκωτία: Η αβέβαιη πορεία της προς την ανεξαρτησία

Το 2014, οι Σκωτσέζοι καταψήφισαν την ανεξαρτητοποίηση της χώρας τους από το Ηνωμένο Βασίλειο, με την παράλληλη παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στο αποτέλεσμα. Όμως, λίγα μόλις χρόνια αργότερα, η Ιστορία –ειρωνικά– τους πρόδωσε καθώς οι Σκωτσέζοι ακολούθησαν τους Βρετανούς γείτονες τους εκτός ΕΕ, παρότι ψήφισαν εναντίον του Brexit σε ποσοστό 62%. Αναπόφευκτα, η συζήτηση γύρω από τη Σκωτσέζικη ανεξαρτησία φούντωσε ξανά μετά το Βρετανικό δημοψήφισμα, χωρίς όμως να μετατραπεί σε πλειοψηφικό ρεύμα. 

Όμως, τους τελευταίους μήνες η δυναμική της ανεξαρτησίας αυξάνεται συνεχώς. Με το Brexit να έχει πλέον πραγματοποιηθεί—αλλά τις επιπτώσεις του να παραμένουν εξωφρενικά αβέβαιες—οι περισσότεροι Σκωτσέζοι δείχνουν για πρώτη φορά πως πλέον καλοβλέπουν το σενάριο μιας ανεξάρτητης, ευρωπαϊκής Σκωτίας.

O δρόμος ωστόσο μέχρι τη διακήρυξη της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας θα είναι δύσκολος.

Η αλλαγή των αριθμών και οι σκωτσέζικες εκλογές του 2021

Η απότομη αύξηση του σκωτσέζικου αποσχιστικού ρεύματος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου. Με την παντοδυναμία του Τζόνσον να διαφαίνεται σε όλους εκτός των οπαδών του Κόρμπιν, οι δημοσκόποι είδαν τη διαφορά ανάμεσα στο «υπέρ» και το «κατά» της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας να μηδενίζεται. Μάλιστα, στο μεσοδιάστημα μέχρι και την επισημοποίηση του Brexit τον Ιανουάριο, η πλευρά υπέρ της ανεξαρτησίας άνοιξε τη διαφορά πάνω από το όριο του στατιστικού λάθους, ενώ η τελευταία δημοσκόπηση της δίνει το –ιστορικά υψηλό– +7%. Αναμφίβολα, η καταστροφική αντιμετώπιση της πανδημίας από τον Τζόνσον αποτελεί έναν επιπρόσθετο παράγοντα, καθώς η sκωτσέζικη κυβέρνηση λειτούργησε πολύ πιο αποφασιστικά από την κεντρική.

Παράλληλα, σε ό,τι αφορά τις σκωτσέζικες εκλογές του 2021, το Εθνικό Σκωτσέζικο Κόμμα (SNP) εξακολουθεί να εμφανίζεται κυρίαρχο με ποσοστά πάνω από 50%, τη στιγμή που οι σκωτσέζοι Συντηρητικοί και οι σκωτσέζοι Εργατικοί παραμένουν σταθερά κάτω από το 20%. Η δημοσκοπική κυριαρχία του SNP έρχεται σε συνέχεια της συντριπτικής επικράτησής του στη Σκωτία στις εθνικές εκλογές του Δεκεμβρίου, επιβεβαιώνοντας τόσο το μομέντουμ του κόμματος, όσο και της ανεξαρτησίας – θέτοντας την, ουσιαστικά, ως το κύριο ζήτημα των επόμενων σκωτσέζικων εκλογών. 

Η στάση του Μπόρις Τζόνσον

Από το δημοψήφισμα του Brexit το 2016 και μετά, η πρωθυπουργός της Σκωτίας, Νίκολα Στάρτζεον, ζητά τη διεξαγωγή ενός δεύτερου δημοψηφίσματος για τη σκωτσέζικη ανεξαρτησία. Το κύριο επιχείρημα της είναι πως η Σκωτία επέλεξε μαζικά την παραμονή της στην ΕΕ, από την οποία όμως θα αποχωρούσε χωρίς τη θέλησή της. Αν συνυπολογίσουμε πως η προοπτική ενός Brexit χωρίς συμφωνία συγκεντρώνει μεγάλες πιθανότητες αυτή τη στιγμή, η Στάρτζεον έχει κάθε δίκιο να διαμαρτύρεται πως ο πολιτικός χρόνος έχει αλλάξει ραγδαία, αναιρώντας πλήρως την ερμηνεία του αποτελέσματος του 2014 – από τη στιγμή μάλιστα που οι περισσότεροι Σκωτσέζοι αποδεδειγμένα καταψήφισαν την τωρινή βρετανική κυβέρνηση και εναντιώνονται στην εξωτερική πολιτική της.

Όμως, η διεξαγωγή ενός δεύτερου δημοψηφίσματος περνάει από το Βρετανικό Κοινοβούλιο – το οποίο ελέγχει πλήρως ο Τζόνσον, απολαμβάνοντας μία άνετη απόλυτη πλειοψηφία. Αμέσως μετά την εκλογή του στην πρωθυπουργία, ο Τζόνσον είπε πως το προηγούμενο σκωτσέζικο δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε «μία φορά τη γενιά», δηλώνοντας ξεκάθαρα πως θα αρνηθεί την επανάληψή του, εξαγριώνοντας τη Στάρτζεον. Άλλωστε, η ιστορικά άβολη πρώτη συνάντησή τους στη Σκωτία, μέσα σε μαζικές αποδοκιμασίες για τον Τζόνσον, αποτυπώνει πλήρως την απέχθεια που νιώθει ο ένας ηγέτης για τον άλλο καθώς και το χάσμα ανάμεσά τους. 

Με άλλα λόγια, αν ο Τζόνσον δε συμφωνήσει να της δώσει την ευκαιρία να αποφασίσει, η Σκωτία δεν θα μπορέσει να ανεξαρτητοποιηθεί άμεσα. Η Στάρτζεον έχει ερευνήσει κάθε πιθανή νομική δυνατότητα, όμως φαίνεται πως μπορεί μόνο να πραγματοποιήσει απλώς ένα συμβουλευτικό δημοψήφισμα, τα αποτελέσματα του οποίου ο Τζόνσον σίγουρα θα αμφισβητήσει – ενώ και η ίδια δεn δείχνει να συγκινείται με αυτή τη λύση. Όμως, πολλοί bρετανοί αναλυτές πιστεύουν πως άλλη μία μαζική εκλογική επικράτηση του SNP θα παγιώσει τη σκωτσέζικη κοινή γνώμη υπέρ της ανεξαρτησίας, με τον Τζόνσον να μη μπορεί πλέον να την αγνοήσει. Ο βρετανός πρωθυπουργός πάντως προσανατολίζεται ήδη σε μια επιθετική επικοινωνιακή εκστρατεία εναντίον της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας, κάτι που σίγουρα θα φέρει ακόμα πολλά επεισόδια στην κόντρα του με τη Στάρτζεον. 

Οι διεθνείς δυσκολίες

Πέρα από τα εγχώρια συνταγματικά και μη εμπόδια, μια ανεξάρτητη Σκωτία θα έρθει αντιμέτωπη με τιτάνιες διεθνείς προκλήσεις. Από τη μία, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορεί πλέον να μπλοκάρει την ένταξή της στην ΕΕ –όπως ίσως να έκανε το 2014– όμως αυτό δεν σημαίνει πως η Σκωτία θα γινόταν αυτομάτως μέλος της Ένωσης. Αν υποθέσουμε πως η Σκωτία κερδίζει την ανεξαρτησία της, η ενταξιακή διαδικασία θα ξεκινήσει από το μηδέν. Η Σκωτία βέβαια πληροί όλα τα κριτήρια της Ένωσης, άρα η διαδικασία δε θα κρατούσε όσο καιρό συνήθως χρειάζεται. 

Όμως, η τελική ένταξη της ίσως σκοντάψει στην αντίθεση άλλων κρατών-μελών. Η αποδοχή μιας ανεξαρτητοποιημένης Σκωτίας στην ΕΕ θα αποτελούσε το μεγαλύτερο πάτημα των αυτονομιστών ανά την Ευρώπη, οι οποίοι θα μπορούσαν πλέον να υποστηρίξουν πως παρά την απόσχισή τους από το κράτος τους, θα επέστρεφαν δυνητικά στην Ένωση, φέρνοντας κυβερνήσεις όπως η ισπανική, η ιταλική και η βέλγικη σε πρωτοφανή αμηχανία. Άρα, η ένταξη της Σκωτίας στην ΕΕ περνάει μέσα από την εσωτερική πολιτική σκηνή των υπόλοιπων κρατών, κάτι που ίσως δυσκολέψει το επιχείρημα υπέρ της ανεξαρτησίας. Πάντως, ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, είχε δηλώσει «ιδιαίτερα ενθουσιασμένος» με την προοπτική της σκωτσέζικης ένταξης στην ΕΕ, υποδεικνύοντας πως στις Βρυξέλλες θα ήθελαν τη Σκωτία, για πρακτικούς –και όχι μόνο– λόγους. Για την ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί από απόσταση, αλλά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, μια ανεξάρτητη Σκωτία θα πρέπει παράλληλα να καθορίσει τη σχέση της με ό,τι θα έχει απομείνει από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στα τεράστια ανοιχτά ζητήματα θα συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων η νομισματική τους σχέση –ή ο τερματισμός της– τα δικαιώματα αλιείας και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων στη Βόρεια Θάλασσα, η άμυνα, το εμπόριο, οι κοινωνικές παροχές και οι τελωνειακοί έλεγχοι. Στην περίπτωση μάλιστα που η Σκωτία ενταχθεί στην ΕΕ, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αποχωρήσει από αυτή χωρίς συμφωνία, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της μαζί του βλέποντάς το αρχικά ως τρίτο κράτος, ανοίγοντας δηλαδή έναν ατέρμονο κύκλο συζητήσεων περί ειδικών σχέσεων και μερικών εξαιρέσεων, περίπου σαν την Ιρλανδία. Το απόλυτο χάος, δηλαδή.

Ο ρόλος του Κιρ Στάρμερ

Ο καινούργιος παράγοντας στην υπόθεση της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας είναι ο νέος ηγέτης των Εργατικών, Κιρ Στάρμερ. Έχοντας ήδη ξεθεώσει αρκετές φορές τον Τζόνσον στο Κοινοβούλιο, ο μετριοπαθής Στάρμερ ήδη θεωρείται ένας δυνητικά εξαιρετικός πρωθυπουργός. Όμως, η επιστροφή των Εργατικών στην κυβέρνηση περνάει από τη Σκωτία, όπου, άλλωστε, το Εργατικό κόμμα σάρωνε συστηματικά κάθε φορά που κέρδιζε τις εκλογές. Το πρόβλημα για τον Στάρμερ είναι πως παρότι οι ψηφοφόροι του κεντροαριστερού SNP είναι κοντά του ιδεολογικά, δύσκολα θα επιλέξουν τους Εργατικούς αν εκείνος δεν τους υποσχεθεί ένα νέο δημοψήφισμα, στο οποίο εμφανίζεται κάθετα αντίθετος.

Μέχρι τώρα, ο Στάρμερ έχει δηλώσει πως το σκωτσέζικο Εργατικό κόμμα πρέπει να ενδυναμωθεί περισσότερο, ενώ έχει φωτογραφίσει ένα καθεστώς περισσότερης αυτονομίας για τη Σκωτία. Μένει να φανεί αν το αποτέλεσμα των σκωτσέζικων εκλογών του 2021 θα τον αναγκάσει να αλλάξει τη στάση του ενόψει ενός νέου σκωτσέζικου δημοψηφίσματος ή των βρετανικών εκλογών του 2024.

Η ηθική υπόσταση της ανεξαρτησίας 

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το επιχείρημα υπέρ της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας έχει λογική και ηθική βάση. Όπως μας έδειξε η περασμένη πενταετία, το σκωτσέζικο εκλογικό σώμα διαφοροποιείται συνεχώς, καθώς τόσο στο δημοψήφισμα για το Brexit, όσο και στις εκλογές του 2017 και του 2019, οι Σκωτσέζοι ψήφισαν αντίθετα από τους υπόλοιπους Βρετανούς, στηρίζοντας πλειοψηφικά μια ανεξάρτητη και ευρωπαϊκή προοπτική για τη χώρα τους.

Δεν είναι τυχαίο πως, παρά το Brexit, η Στάρτζεον κατάφερε να κρατήσει τη σημαία της ΕΕ δίπλα στη σκωτσέζικη και τη βρετανική, έξω από το σκωτσέζικο κοινοβούλιο, στέλνοντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα τόσο στη βρετανική κυβέρνηση όσο και στην Ευρώπη. Ηθικά μιλώντας, η Σκωτία δικαιούται να ζητάει την ανεξαρτησία της – ειδικά αν σκεφτούμε πως το SNP δίκαια φωνάζει πως η Σκωτία έφυγε από την ΕΕ ενάντια στη θέληση της. Όμως, το διεθνές περιβάλλον δεν καθορίζεται από την ηθική αλλά –κυρίως– από το δόγμα του ρεαλισμού, με αποτέλεσμα η προοπτική της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας να έχει μπροστά της σημαντικά εμπόδια. Το μόνο βέβαιο είναι πως η Στάρτζεον θα δώσει τα πάντα για να θερίσει τις εκλογές του 2021, αναγκάζοντας τον Τζόνσον να αλλάξει στάση – ή να γίνει ξεκάθαρο πως αρνείται πεισματικά μια ενοχλητική πραγματικότητα για την ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου. Μέχρι τότε, τόσο ο Τζόνσον όσο και ο Στάρμερ μάλλον θα συνεχίσουν να εναντιώνονται σε ακόμα ένα σκωτσέζικο δημοψήφισμα, ακριβώς γιατί το αποτέλεσμά του δείχνει να γίνεται όλο και πιο αβέβαιο.