Η «ροζ» μεθοριακή γραμμή: Τα LGBTQ+ κινήματα στο παγκόσμιο χωριό

Μία απόφαση σταθμό για το L.G.B.T κίνημα στις ΗΠΑ πήρε πριν λίγες μέρες, 15 Ιουνίου, το Ανώτατο Δικαστήριο κρίνοντας πως το να απολυθεί κάποιος «επειδή είναι ομοφυλόφιλος ή διεμφυλικός» είναι αντισυνταγματικό. Η απόφαση αποτελεί την πρώτη μεγάλη υπόθεση που αφορούσε τα δικαιώματα των διεμφυλικών και συζητήθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο. Έως χθες, σε πάνω από τις μισές πολιτείες των ΗΠΑ ήταν νόμιμο να απολυθεί κάποιος εργαζόμενος με την αιτιολογία πως είναι ομοφυλόφιλος, bisexual ή διεμφυλικός. 

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, που πάρθηκε με πλειοψηφία 6-3, φαίνεται αυτονόητη αν τη δει κανείς με όρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως είναι ενδεικτική πως ακόμα σε χώρες της Δύσης πολλά πράγματα δεν είναι δεδομένα. Την ίδια στιγμή που τουλάχιστον σε επίπεδο Ε.Ε. και Βόρειας Αμερικής οι κοινωνικές κατακτήσεις μεγαλώνουν, σε άλλα μέρη του κόσμου η συντηρητική νομοθεσία γίνεται συντηρητικότερη και αυστηρότερη. 

Στις χώρες αυτές μάλιστα, η αυστηροποίηση της νομοθεσίας συνυπάρχει με την όλο και μεγαλύτερη ιδιωτική ελευθερία που δίνει η τεχνολογία και συγκεκριμένα το Διαδίκτυο.

Αυτό είναι το θέμα του βιβλίου του Μαρκ Γκέβισερ, συγγραφέα και ερευνητή σε LGBTQ+ ζητήματα το οποίο έχει τίτλο «The Pink Line, The World’s Queer Frontiers». Θα κυκλοφορήσει στις 3 Ιουλίου και έχει σαν βασικό θέμα το πώς ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος, πέρα από τις οικονομικές και πολιτικές αλλαγές που προκαλεί, είναι και μία πρόκληση για το LGBTQ+ κίνημα.

Ο συγγραφέας εστιάζει σε ένα περιστατικό που συνέβη μετά από μία άλλη κρίσιμη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. 

Το 2013 ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα επισκέφτηκε τη Σενεγάλη. Στη συνέντευξη Τύπου με τον ομόλογο του, Μάκι Σαλ, δέχθηκε μία ερώτηση από Αμερικανό δημοσιογράφο: «Κύριε πρόεδρε, ασκήσατε πιέσεις στον πρόεδρο Σαλ ώστε να αποποινικοποιηθεί η ομοφυλοφιλία στη Σενεγάλη» ρώτησε ο δημοσιογράφος και απευθυνόμενος στον Αφρικανό ηγέτη συνέχισε: «Πρόεδρε Σαλ, ως ο νέος πρόεδρος αυτής της χώρας θα κινηθείτε προς την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας;»

«Η ερώτηση ήταν αναπόφευκτη», γράφει ο Γκέβισερ. Την προηγούμενη μέρα το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ είχε ανοίξει τον δρόμο για τη νομιμοποίηση και αναγνώριση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ. Ο Ομπάμα χαιρέτισε την απόφαση του με μια γραπτή δήλωση μέσα από το Air Force One ταξιδεύοντας για τη Σενεγάλη. Όμως, ο Ομπάμα επισκεπτόταν μία χώρα όπου η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικό αδίκημα. Μάλιστα εκείνη την εποχή οι κυρώσεις του νόμου εφαρμόζονταν με αυστηρότητα, ενώ για πολλά χρόνια ουσιαστικά ήταν ανενεργές. Λίγους μήνες πριν την επίσκεψη του Ομπάμα, ο Μαρκ Γκέβισερ βρέθηκε στο Ντακάρ και είχε την ευκαιρία να μιλήσει με ηγέτες του LGBTQ+ κινήματος στη χώρα, οι οποίοι ζούσαν κρυπτόμενοι υπό τον φόβο της σύλληψης. Ένας γνωστός άνδρας δημοσιογράφος ήταν ήδη φυλακισμένος, το ίδιο ίσχυε και για πολλές γυναίκες.

Ο Γκέβισερ θεωρεί πως η ερώτηση που τέθηκε στους δύο προέδρους είναι ενδεικτική της «ροζ γραμμής» που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση

Ο Γκέβισερ θεωρεί πως η ερώτηση που τέθηκε στους δύο προέδρους είναι ενδεικτική της «ροζ γραμμής» που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση. Ενώ σε πολλά μέρη του πλανήτη η νομιμοποίηση των γάμων μεταξύ ομοφύλων και της αλλαγής φύλου θεωρείται σημάδι προόδου, σε άλλα μέρη η νομοθεσία αυστηροποιείται. Η αυστηροποίηση πολλές φορές έρχεται σαν αντίδραση στην «ξενόφερτη πρόοδο» και τα τοπικά LGBTQ+ κινήματα. 

Η διαχωριστική γραμμή αυτή δεν είναι στατική, επισημαίνει ο συγγραφέας. Πολλές φορές ο ίδιος άνθρωπος που ζει απολύτως ελεύθερα στη διαδικτυακή του δραστηριότητα, καταπιέζεται όταν βγαίνει έξω από το σπίτι του. Ή ο ίδιος άνθρωπος είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει στην πόλη όπου ζει και περιορισμένος όταν επισκέπτεται τον τόπο καταγωγής του.

Η «ροζ διαχωριστική γραμμή» εμφανίζεται και σε τηλεοπτικά στούντιο και κοινοβούλια, σε αίθουσες σύνταξης, δικαστήρια και κυβερνητικά γραφεία. Το 2018 ο Ντόναλντ Τραμπ προσπάθησε να απαγορεύσει στα διεμφυλικά άτομα να υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις. Την προηγούμενη εβδομάδα ο Τραμπ ολοκλήρωσε τη νομοθετική ρύθμιση που εξαφανίζει κάθε προστασία από τις διακρίσεις στα διευμφυλικά άτομα όσον αφορά την πρόσβαση στο  σύστημα υγείας. Ούτως ή άλλως θέλει να ακυρώσει κάθε προστατευτική ρύθμιση για τα transgender άτομα. Για εκείνον, το φύλο ορίζεται βιολογικά με τη γέννηση κάθε ανθρώπου. Αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι τελευταίες πληροφορίες λένε πως η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον τελικά δεν θα προχωρήσει στη νομοθετική ρύθμιση που θα επιτρέπει στους πολίτες να αλλάζουν το φύλο τους με μία δήλωση αυτοπροσδιορισμού.

Στη συνέντευξη Τύπου στο Ντακάρ ο Ομπάμα ξεγλίστρησε με επιδεξιότητα. Διαχώρισε τις προσωπικές απόψεις και τις παραδόσεις, «οι οποίες πρέπει να γίνουν σεβαστές», με την ευθύνη του κράτους που πρέπει να αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες του ως ίσους. Όταν ήρθε η σειρά του Σενεγαλέζου προέδρου να απαντήσει, ο Σαλ χρησιμοποίησε ένα συνηθισμένο επιχείρημα όσων υπερασπίζονται τις παραδοσιακές αξίες έναντι των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Δεν μπορούμε να έχουμε ένα αποδεκτό μοντέλο που να ισχύει σε όλα τα έθνη. Έχουμε διαφορετικές παραδόσεις».

Σημαντικό να ειπωθεί πως ο Σαλ ήταν ένας φιλελεύθερος πολιτικός με ιστορία στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πριν γίνει πρόεδρος είχε εκφραστεί υπέρ της αποποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας. Όμως αντιμετώπιζε πίεση από το ισλαμικό λόμπι στη χώρα του και κυρίως δεν ήθελε να φανεί πως ενδίδει στις απαιτήσεις της Δύσης.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωσή του λίγο καιρό μετά στη γερμανική εφημερίδα Zeit: «Δεν έχει περάσει μία μέρα από τότε που επιτρέπονται οι γάμοι μεταξύ ομοφύλων στην Ευρώπη και έχετε την ίδια απαίτηση σήμερα από τους Αφρικανούς; Όλα αυτά συμβαίνουν πάρα πολύ γρήγορα. Ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει αργά».

Ο Γκέβισερ επισημαίνει τα δύο βασικά επιχειρήματα του Σαλ. «Ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει αργά» και  «όσοι ζητούν τις αλλαγές είναι ξένοι, είναι “η Δύση”, όχι Σενεγαλέζοι πολίτες».

Το LGBT κίνημα ως «πιόνι της Δύσης»

Η νέα «ροζ διαχωριστική γραμμή» δεν υπάρχει μόνο στην Αφρική. Στην Ουκρανία το 2013 το μείζον θέμα ήταν αν η χώρα θα συνεχίσει την ενταξιακή της πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση ή θα συμμετάσχει στη νέα «Ευρασιατική» τελωνειακή ένωση που προωθούσε ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πουτιν.

Ο Πούτιν προσπάθησε να ανακόψει την διεύρυνση της Ε.Ε. προς τα ανατολικά ισχυριζόμενος και αυτός πως προστατεύει «παραδοσιακές αξίες» της σλαβικής ορθοδοξίας απέναντι στην παρακμιακή κοσμική δύση.

Στο Κίεβο, με πρωτοβουλία εγκάθετων του Κρεμλίνου τοποθετήθηκαν πινακίδες με καρικατούρες ομόφυλων ζευγαριών και την επιγραφή «Ένταξη στην Ε.Ε. σημαίνει γάμος μεταξύ ομοφύλων». Υπήρχε ακόμα και ένα δημοφιλές σύνθημα στα ρωσόφωνα κανάλια τα οποία παρακολουθούν πολλοί Ουκρανοί. V Evropu cherez zhopu. «Ο δρόμος για την Ευρώπη περνάει από τον κ...λο».

Ο Γκέβισερ συνάντησε την Ολένα Σεβτσενκο, μία από τις κορυφαίες ακτιβίστριες στα LGBTQ+ κινήματα της Ουκρανίας. Όπως του εξήγησε, ο στόχος του κινήματος ήταν κάτι αρκετά πιο μετριοπαθές από το να νομιμοποιηθεί ο γάμος μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών. Να εμποδίσουν την ψήφιση ενός ομοφοβικού νομοσχεδίου που προωθούσαν ρωσόφιλοι πολιτικοί και Ουκρανοί εθνικιστές και να προστατευτούν από την αυξανόμενη βία κατά των ομοφυλοφίλων, βία που είχε να κάνει και με το ό,τι επιτέλους το κίνημα διεκδικούσε τα δικαιώματα του. 

Όμως η Σεβτσένκο είδε πολλούς από τους συμμάχους της στην κοινωνία των πολιτών να αποστασιοποιούνται. Τα επιχειρήματά τους ήταν πως η ουκρανική κοινωνία δεν ήταν έτοιμη και πως η προσπάθειά τους θα έδινε πάτημα σε όσους τους θεωρούσαν «πιόνια των Ευρωπαίων».

Η Σεβτσένκο καταλαβαίνει τα επιχειρήματα τους. «Ναι έχουν δίκιο. Η ουκρανική κοινωνία δεν είναι έτοιμη να δώσει στην LGBT κοινότητα τα δικαιώματα της. Αλλά και οι Ουκρανοί LGTBT δεν μπορούν άλλο να αυτοπεριορίζονται. Μπαίνουν στο Διαδίκτυο, βλέπουν τηλεόραση, ταξιδεύουν. 

Βλέπουν πώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα, πώς είναι αλλού. Γιατί να πρέπει να κρύβονται; Ο κόσμος προχωράει πολύ γρήγορα, μας ξεπερνά. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να προσπαθήσουμε να προλάβουμε το τρένο».

Ποιος έχει δίκιο, αναρωτιέται ο Γκέβισερ. Ο Σενεγαλέζος πρόεδρος που πιστεύει πως ο κόσμος προχωράει αργά ή η Σεβσένκο που πιστεύει πως κινείται γρήγορα;

Ο συγγραφέας δίνει τη δική του απάντηση. «Και οι δύο. Στον 21ο αιώνα η ροζ γραμμή δεν είναι τόσο ένας διαχωρισμός όσο μια μεθόριος περιοχή όπου οι ομοφυλόφιλοι άνθρωποι προσπαθούν να συνδυάσουν την ελευθερία που ζουν στο Διαδίκτυο, την τηλεόραση και συγκεκριμένα μέρη, με τους περιορισμούς που ζουν στον δρόμο, τον εργασιακό χώρο και την οικογένεια. Ίσως η πιο χαρακτηριστική εικόνα είναι ένας ομοφυλόφιλος άνθρωπος που κάθεται και συζητάει στο οικογενειακό τραπέζι και μεταφέρεται σε έναν «άλλο κόσμο» κάθε φορά που κοιτάει το κινητό του τηλέφωνο. Μαζί με την πρόοδο συνυπάρχει και η οπισθοδρόμηση. Εκεί που δίνει δίκιο στη Σεβτσένκο είναι πως το αίτημα για δικαιώματα, παρότι μπορεί να το υποστηρίξει ο Ομπάμα ή η Ε.Ε, δεν είναι ξενόφερτο. Υπάρχουν LGBT πολίτες και στη Σενεγάλη και στην Ουκρανία και αλλού όπου υφίστανται καταπίεση.   

Για τον Γκέβισερ, συγγραφέα του «The Pink Line, The World’s Queer Frontiers», η «ροζ γραμμή» του 21ου αιώνα είναι πολύπλοκη. Περνάει μέσα από πλατφόρμες γνωριμιών όπως το Grindr, σειρές όπως το «Modern Family», τους ακτιβιστές τόσο σε «προοδευτικές» όσο και «οπιθοδρομικές χώρες» αλλά και αποφάσεις των τεχνοκρατών του Κρεμλίνου, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του ΟΗΕ. 

Με πληροφορίες από Guardian και New York Times