Γιατί τα αγγλικά ΑΕΙ είναι κλειστά από τις 24 Φεβρουαρίου;

Τις τελευταίες μέρες πολλοί φίλοι και γνωστοί που συναντώ στην Αθήνα μού κάνουν την εξής ερώτηση: «μα καλά, έχετε απεργίες στην Αγγλία;» Έχουμε, και δε λένε να τελειώσουν, είναι η απάντηση. Από τις 24 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 20 Μαρτίου, η πλειοψηφία του διδακτικού προσωπικού σε πάνω από 70 αγγλικά ΑΕΙ προχώρησε σε μια απεργιακή κινητοποίηση άνευ προηγουμένου —από άποψη μεγέθους και διάρκειας— ανατρέποντας πλήρως τη ροή της τρέχουσας ακαδημαϊκής χρονιάς.

Η πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό των περισσοτέρων είναι πως η όλη ιστορία έχει να κάνει με το Brexit και τις αλλαγές που πιθανότατα θα φέρει η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Κι όμως όχι, ο «αγώνας των τεσσάρων μαχών», όπως λατρεύουν ορισμένοι ν’ αποκαλούν την απεργία, αφορά ζητήματα που απασχολούν εδώ και αρκετά χρόνια τη βρετανική τριτοβάθμια εκπαίδευση—και που μάλλον δε θα λυθούν σύντομα.

Ας το δούμε λίγο πιο αναλυτικά.

Ηνωμένο Βασίλειο: ένας πανεπιστημιακός παράδεισος υπό απειλή

Για ν’ αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της κινητοποίησης πρέπει να γνωρίζει τους «αριθμούς» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το «νησί» μπορεί να περηφανεύεται για τα 106 Πανεπιστήμια του, πολλά εκ των οποίων βρίσκονται ανάμεσα στα καλύτερα του κόσμου. Μερικά από τα ονόματα που ξεχωρίζουν είναι τα Oxford και Cambridge —γνωστά και ως Oxbridge— όπως και τα University College London (UCL), London School of Economics (LSE) και Imperial, μεταξύ αρκετών άλλων. Αναπόφευκτα λοιπόν, η πραγματικότητα μιας μακροσκελούς απεργίας σε ξακουστά ακαδημαϊκά ιδρύματα χτυπάει κάπως παράδοξα στο μάτι ενός τρίτου, που θα περίμενε τα εργασιακά ζητήματα να λύνονται περισσότερο αναίμακτα στο υψηλότερο ακαδημαϊκό επίπεδο, κυρίως λόγω του διεθνούς ανταγωνιστικού επιπέδου στο οποίο λειτουργούν.

Αυτό όμως δε συμβαίνει, και οι επιπτώσεις είναι σοβαρές. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις πλήττουν τις σπουδές και την έρευνα σχεδόν ενός εκατομμυρίου φοιτητών, Βρετανών και μη, ενώ την ίδια στιγμή πολλά από τα ιδρύματα —όπως τα παραπάνω— που ανταγωνίζονται τους αμερικάνικους ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς κολοσσούς μένουν πίσω καθώς για έναν ολόκληρο μήνα δεν είναι σε θέση να διεξάγουν συνεπή ερευνητική δραστηριότητα. Κατά συνέπεια, η τρέχουσα απεργιακή κινητοποίηση έχει σημαντικές ακαδημαϊκές, οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις καθώς πλήττει μια χαοτικά μεγάλη αγορά, η οποία επηρεάζει τόσο τους φοιτητές που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και το επίπεδο της έρευνας που η χώρα παράγει, προκαλώντας σημαντικότατο ακαδημαϊκό πλήγμα.

Τι ζητάνε τέλος πάντων οι καθηγητές;

Ο UCU (University and College Union) είναι ο συνδικαλιστικός οργανισμός που εκπροσωπεί τους καθηγητές και που πρωτοστατεί τόσο σε αυτή την απεργιακή κινητοποίηση όσο και στην οχταήμερη που προηγήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο. Τα αιτήματα του UCU είναι κυριολεκτικά αμέτρητα αλλά συνοψίζονται στους εξής τέσσερις πυλώνες: αύξηση μισθοδοσίας, μείωση ωραρίου στις 35 ώρες την εβδομάδα, ισότητα (όσον αφορά την εθνότητα και το φύλλο) καθώς και σύναψη νέων συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Προφανώς, κάθε πυλώνας κρύβει μέσα του εκατοντάδες υπό-αιτήματα, πολλά εκ των οποίων έχουν λογική βάση. Χαρακτηριστικό είναι το αίτημα των διδασκόντων στην πρόσληψη διδακτορικών και μεταπτυχιακών φοιτητών τους ως βοηθούς, κάτι που συμβαίνει κατά κόρον στις ΗΠΑ, όχι όμως τόσο συχνά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Άλλα αιτήματα βέβαια, όπως η κατάργηση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου για πρόσφατους διδάκτορες, αγγίζουν τη σφαίρα της φαντασίας με τα σημερινά δεδομένα, ενώ πολλά από τα «αριθμητικά δεδομένα» που χρησιμοποιούν όσον αφορά τη βιωσιμότητα του τομέα τους βρίσκονται υπό την ευθεία αμφισβήτηση ανεξαρτήτων ελεγκτών.

Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα της κινητοποίησης. Ο UCU έχει μπλέξει ρεαλιστικά και μη αιτήματα που απλώνονται σε όλο το φάσμα της ακαδημαϊκής εργασίας ώστε να δημιουργήσει έναν τεράστιο μοχλό πίεσης τόσο προς τα πανεπιστήμια όσο και προς την κυβέρνηση, μειώνοντας όμως τις πιθανότητες επιτυχίας της ακριβώς επειδή είναι μάλλον αδύνατο έστω και η πλειοψηφία των αιτημάτων να ικανοποιηθεί με τη μία. Ενδεικτικά, οι φετινές απεργιακές κινητοποιήσεις αποτελούν συνέχεια των κινητοποιήσεων του 2018, με τα αιτήματα να μην έχουν αλλάξει ιδιαίτερα. Μάλιστα, οι πρόσφατες εκλογές του Δεκεμβρίου δε συνέβαλαν ιδιαίτερα στο να πέσουν οι τόνοι, καθώς τα πανεπιστήμια γέμισαν με «ανεπίσημες» αφίσες του Εργατικού κόμματους που υπόσχονταν πως ο Τζέρεμι Κόρμπιν θα καταργούσε τα δίδακτρα σε όλα τα πανεπιστήμια, σε μια υπόσχεση που ξεπερνά τα όρια της ουτοπίας, αν αναλογιστεί κανείς πως τα βρετανικά πανεπιστήμια συμβάλλουν περίπου 95 δισεκατομμύρια λίρες στη βρετανική οικονομία, με τα δίδακτρα ν’ αποτελούν έναν από τους καθοριστικούς παράγοντες. Η πλήρης κατάργηση των διδάκτρων αποτελεί πάγια θέση του UCU και σε αυτή την απεργία, μια προοπτική όμως που το εκλογικό σώμα ούτως ή άλλως απέρριψε, καταψηφίζοντας μαζικά τους Εργατικούς.

Από την άλλη —και με τους συμβιβασμούς να αγνοούνται— οι διοικήσεις των πανεπιστημίων έχουν σκληρύνει τη στάση τους. Πολλές διοικήσεις μάλιστα έχουν απαιτήσει από τους καθηγητές ν’ αναπληρώσουν τις χαμένες διαλέξεις τους μετά το πέρας της απεργίας, κάτι το οποίο αποκλείεται να επιτρέψει ο UCU, καθώς θα ακύρωνε πλήρως το σκοπό της κινητοποίησης. Το πρόβλημα όμως για τις διοικήσεις είναι πως ένας —σταδιακά μειούμενος— αριθμός φοιτητών τάσσονται υπέρ της κινητοποίησης των καθηγητών τους, σε σημείο μάλιστα ορισμένοι φοιτητές να έχουν προχωρήσει σε ελληνικότατες πρωτοβουλίες όπως την κατάληψη της πρυτανειών. 

Χαμένοι βγαίνουν οι φοιτητές.

Αδιαμφησβήτητα, εκείνοι που πλήττονται περισσότερο από τη διάρκεια της κινητοποίησης είναι οι φοιτητές — και κυρίως όσοι δεν είναι βρετανοί. Με ποσοστό ανώτερο του 30% των διδακτικών ωρών του έτους να έχει χαθεί, οι περισσότεροι φοιτητές εύλογα αμφισβητούν πλέον την απόδοση της τεράστιας για πολλούς οικονομικής επένδυσης τους. Υπενθυμίζεται πως τα δίδακτρα για τους βρετανούς και τους ευρωπαίους ανέρχονται περίπου στις 10.000 λίρες το χρόνο, με το ποσό όμως να διπλασιάζεται για τους πολίτες τρίτων χωρών. Αν προσθέσει κανείς τα έξοδα διαμονής και διαβίωσης, ειδικά σε πόλεις όπως το Λονδίνο, τότε η οργή πολλών φοιτητών με την απεργία γίνεται απόλυτα κατανοητή.

Σε αναγνώριση του προβλήματος, πολλά πανεπιστήμια έχουν προχωρήσει σε επίδοση χρηματικών ποσών προς «ερευνητικούς σκοπούς» τα οποία ανέρχονται περίπου στις 500 λίρες. Σύμφωνα με τον UCU αυτή η πρωτοβουλία είναι μια μασκαρεμένη προσπάθεια εξαγοράς των φοιτητών, με σκοπό να τους στρέψουν ενάντια στους καθηγητές τους. Όμως, σε μια εντελώς εξωφρενική —για τους περισσότερους φοιτητές— στάση οι απεργοί αρνούνται κατηγορηματικά να στηρίξουν κάθε προσπάθεια των φοιτητών ώστε να λάβουν πίσω ένα μέρος των διδάκτρων τους, καθώς σύμφωνα με τον UCU αυτή η στάση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον του συνδικαλιστικού οργάνου. Σα να μην έφτανε αυτό,  ο  UCU έφτασε στο σημείο να ζητήσει από τους φοιτητές —βρετανούς και μη— τη στήριξη τους στον «αγώνα» ζητώντας τους να ενισχύσουν τόσο τις πορείες που θα πραγματοποιηθούν όσο και τις απεργιακές περιφράξεις των πανεπιστημιακών κτηρίων που έχουν ως στόχο να αποτρέψουν την πρόσβαση σε αυτά. Απερίγραπτο.

Με λίγα λόγια, οι φοιτητές είναι εντελώς μόνοι τους, εξαπατημένοι απ’ όλες τις μεριές και συχνά εγκλωβισμένοι σε μια αφιλόξενη πόλη, χωρίς να έχουν τίποτα να κάνουν—με εξαίρεση βέβαια εκείνους που συντάσσονται με τους καθηγητές. Όμως, η πλειοψηφία των φοιτητών, συμπεριλαμβανομένων και πολλών που στήριξαν —ανοιχτά ή σιωπηρά τις προηγούμενες κινητοποιήσεις— έχει εξοργιστεί με τη στάση του UCU και πλέον κατηγορούν ανοιχτά τους καθηγητές, αντί για τα πανεπιστήμια. Η υπεροψία τιμωρεί, θα έλεγε κανείς.

Συνέπεια μιας διαρκούς ιδεολογικής ασυναρτησίας.

Η αλήθεια είναι πως η τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Ηνωμένο Βασίλειο δε χρηματοδοτείται όσο θα περίμενε κανείς. Το καλύτερο παράδειγμα αποτελούν οι διδακτορικοί φοιτητές, οι οποίοι σε αντίθεση με τους συναδέλφους τους στις ΗΠΑ δεν αμείβονται στη συντριπτική πλειοψηφία τους με ένα σταθερό ετήσιο ποσό, αλλά αρκούνται σε επιδόματα από το κράτος— ενώ ελάχιστοι εξ’ αυτών γίνονται αποδέκτες των ελάχιστων υποτροφιών που δίνουν τα ίδια τα πανεπιστήμια. Οι συνθήκες όμως δε βελτιώνονται απαραίτητα μετά την αποφοίτηση τους, καθώς όσοι κατορθώνουν να προσληφθούν από κάποιο πανεπιστήμιο, αμείβονται εξαιρετικά χαμηλά ενώ πολύ συχνά καλούνται να αναλάβουν γραφειοκρατικά καθήκοντα του τμήματος τους, τα οποία έχουν ελάχιστη σχέση με το αντικείμενο τους. 

Όμως, αυτό που αγνοεί πλήρως η κινητοποίηση του UCU είναι η σταδιακή αλλαγή που έχει συντελεστεί στη δομή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης—της οποίας ο UCU είναι υπέρμαχος. Τα τελευταία χρόνια, η «επίθεση» ενός μεταμοντέρνου κύματος πολιτικής ορθότητας και ακαδημαϊκού καθωσπρεπισμού έχει οδηγήσει στη δημιουργία υπεράριθμων τμημάτων, ειδικοτήτων και μαθημάτων αμφιβόλου ακαδημαϊκής ποιότητας και επιστημονικής εγκυρότητας, με τους όρους “gender and sexuality studies”, “social justice” και “racial studies” να κυριαρχούν. Η σημασία της μελέτης των παραπάνω φαινομένων δε θα μπορούσε να τεθεί ποτέ σε αμφισβήτηση, αρκεί όμως αυτή να γίνεται με έγκυρα επιστημονικά κριτήρια—κάτι που δε συμβαίνει. Κατά συνέπεια, οι παραπάνω κατευθύνσεις έχουν οδηγήσει σε μια επικίνδυνη ιδεολογικοποίηση των σχολών και των τμημάτων που εστιάζουν στις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές σπουδές, καθιστώντας πλέον τις συχνά αυταρχικές θεωρίες του δικαιοματισμού αναπόσπαστο κομμάτι της ακαδημαϊκής κοινότητας, σε μια ακαδημαϊκή φούσκα πλήρως αποσυνδεδεμένη από την πραγματικότητα της αγοράς. Η διαμαρτυρία λοιπόν είναι περισσότερο επάγγελμα παρά εργασιακή ανάγκη για το εν λόγω μεταμοντέρνο πατιρντί, με αυτή την απεργιακή κινητοποίηση στο δόγμα «όλα ή τίποτα» να το αποδεικνύει περίτρανα.

Ως αποτέλεσμα, αυτή η κουλτούρα διαμαρτυρίας έχει γεννήσει μια απεργιακή κινητοποίηση που μπλέκει το δίκαιο με το παράλογο και τον πραγματισμό με τα ιδεολογήματα, δημιουργώντας σταδιακά περισσότερους αντιπάλους αντί για συμπαθούντες. Κυρίως όμως, τόσο ο UCU και τα μέλη του, όσο και τα πανεπιστήμια που εξέθρεψαν άθελα τους αυτή την μεταμοντέρνα ακαδημαϊκή κουλτούρα—καθώς σήμαινε περισσότερους φοιτητές—ξεχνάνε πως ο πραγματικός εργοδότης εδώ, είναι οι ίδιοι οι φοιτητές, ειδικά όσον αφορά τα «μικρότερα» τμήματα. Χωρίς εκείνους, οι απεργοί δε θα ήταν σε θέση να απεργήσουν ενώ τα πανεπιστήμια θα στερούνται ασύλληπτα ποσά ετησίως. Λίγος περισσότερος σεβασμός προς εκείνους που κρατάνε το μαγαζί ανοιχτό δε θα έβλαπτε.

Ενδεικτικά πάντως, η κυβέρνηση Τζόνσον, που έχει σημαντικότερα προβλήματα να διαχειριστεί προς το παρόν, δείχνει μια σχετική αδιαφορία προς την κινητοποίηση. Ίσως αυτή να είναι και η «τιμωρία» του UCU και ορισμένων μελών του — η συνειδητοποίηση πως δε βρίσκονται στο κέντρο του κόσμου, και μάλλον ούτε στο επίκεντρο της κυβερνητικής ημερήσιας διάταξης.