Γιατί κάποτε τα Χριστούγεννα έγιναν παράνομα;

Το 1642, ο Πρώτος Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος ξεσπάει και το 1649 η Αγγλική Μοναρχία πέφτει με την εκτέλεση του βασιλιά Καρόλου Α’, για να αντικατασταθεί από την Κοινοπολιτεία της Αγγλίας. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1653, το κράτος με ένα Προτεκτοράτο περνά στην προσωπική διοίκηση του Όλιβερ Κρόμγουελ, μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ιστορικές προσωπικότητες της Βρετανίας, με κάποιους να τον χαρακτηρίζουν δικτάτορα και κάποιους άλλους ήρωα.

Ανεξάρτητα από τι από αυτά τα δύο ήταν, μπορούμε να πούμε με αρκετά μεγάλη σιγουριά ότι επρόκειτο για το ιστορικό ισοδύναμο του φανταστικού λογοτεχνικού και κινηματογραφικού χαρακτήρα Γκριντς. Γιατί; Μία από τις πρώτες κινήσεις του Κρόμγουελ και της Βουλής του από Πουριτανούς Προτεστάντες ήταν η απαγόρευση των Χριστουγέννων, τα οποία κρίθηκαν «αθέμιτα». Πώς μπορεί κάποιος να απαγορεύσει τα Χριστούγεννα; Κρίνοντας παράνομο για εκείνη την ημέρα οτιδήποτε θα μπορούσε έστω και να υπονοήσει ότι αντιμετωπίζεται ως γιορτή. Ο χορός, τα τραγούδια, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και η παραμικρή διακόσμηση με πράσινα φύλλα ήταν μόνο κάποια από τα πράγματα που απαγορεύτηκαν για τις 25 Δεκεμβρίου. Παράλληλα, το φαγητό, που θεωρούταν ότι ετοιμαζόταν για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, κατασχόταν και όλα τα μαγαζιά έμεναν υποχρεωτικά ανοιχτά.

Μπορεί ο τόσο μεγάλος ζήλος εναντίον των Χριστουγέννων να φαντάζει υπερβολικός και ως απλά ένα καπρίτσιο των τρελαμένων από την εξουσία Πουριτανών, αλλά στην πραγματικότητα η απόφασή τους είχε από πίσω αρκετή σκέψη. Έχοντας την πεποίθηση ότι η Βίβλος πρέπει να ερμηνεύεται κυριολεκτικά και κατά γράμμα, διαπίστωσαν ότι πουθενά μέσα της δεν αναφέρεται ότι ο Χριστός γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου. Η αλήθεια είναι, μάλιστα, ότι πράγματι όχι μόνο δεν αναφέρεται πουθενά αυτή η ημερομηνία, αλλά και ότι σύμφωνα με τους θεολόγους η εγκυρότητά της δεν είναι καθόλου πιθανή. Οι ημερομηνίες στις οποίες εκείνοι «ποντάρουν» είναι 17 Απριλίου, 29 Μαΐου ή 15 Σεπτεμβρίου, βάσει των στοιχείων που δίνονται μέσα στη Βίβλο.

Γιατί γιορτάζουμε τότε τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου; Η απάντηση βρίσκεται στο δεύτερο πρόβλημα των Πουριτανών με τη γιορτή: τα κοινά της με τους εορτασμούς των Ρωμαίων. Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Δεκέμβριος ήταν ένας αρκετά εορταστικός μήνας. Τα Σατουρνάλια, που διαρκούσαν από τις 17 μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου, ήταν αφιερωμένα στον θεό Σατούρνους –αντίστοιχος του αρχαιοελληνικού θεού Κρόνου- και περιλάμβαναν πολλά γλέντια και ανταλλαγή δώρων. Συγχρόνως, μόλις λίγες μέρες αργότερα, από την 1^η Ιανουαρίου, ξεκινούσαν οι Καλένδες του νέου έτους, επίσης με γιορτές και ανταλλαγή μικρών δώρων, ενώ οι Ρωμαίοι δημιουργούσαν στολισμούς με πράσινα φυτά.

Η 25^η Δεκεμβρίου, στη μέση των δύο εορτασμών, αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες γιορτές για τους Ρωμαίους. Τότε ήταν τα Μπρουμάλια ή, αλλιώς, η «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου», αφού ήταν η μέρα που ο ήλιος έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του, δηλαδή το χειμερινό ηλιοστάσιο. Στην πραγματικότητα, γιόρταζαν τη γέννηση του θεού Μίθρα, της οποίας η περιγραφή παρουσιάζει κοινά σημεία με εκείνη του Ιησού, αφού και οι δύο περιγράφεται ότι γεννήθηκαν σε μία σπηλιά και περιτριγυρισμένοι από βοσκούς.

Ο λόγος που η ίδια μέρα επιλέχτηκε για τον εορτασμό των Χριστουγέννων ήταν καθαρά πρακτικός. Η χριστιανική εκκλησία θεώρησε ότι θα ήταν ευκολότερο για τους πιστούς να μην αλλάξουν εορταστικές συνήθειες, μη τοποθετώντας τη μεγαλύτερη γιορτή της θρησκείας σε κάποια άλλη (πιο ακριβή ίσως) ημερομηνία. Έτσι, η 25^η Δεκεμβρίου διατηρήθηκε ως ημερομηνία και το τιμώμενο πρόσωπό της άλλαξε από τον «Αήττητο Ήλιο» στο «Ήλιο της Δικαιοσύνης», δηλαδή τον Χριστό.

Με άλλα λόγια, η απόφαση του Κρόμγουελ και των Πουριτανών δεν στερούταν λογικής ή βάσης. Η απαγόρευση έμεινε σε ισχύ στην Αγγλία για μόλις 17 χρόνια, αλλά αυτά ήταν αρκετά ώστε να επιδράσει καταλυτικά στον εορτασμό των Χριστουγέννων. Όχι, βέβαια, με τον τρόπο που οι Πουριτανοί θα ήθελαν. Η νομοθεσία έκανε τη γιορτή πιο δημοφιλή από ποτέ, αφού οι υπερασπιστές της φανατίστηκαν αρκετά, ώστε να ξεσπάσουν εξεγέρσεις για χάρη της. Παράλληλα, κρατώντας όλα τα μαγαζιά –ανάμεσά τους παμπ και ταβέρνες- υποχρεωτικά ανοιχτά την ημέρα των Χριστουγέννων, η νομοθεσία έδωσε μία νέα υπόσταση στη γιορτή, με τους ανθρώπους να βγαίνουν έξω και να περνάνε αυτή τη μέρα με τους φίλους ή όλη τους την κοινότητα.