Γιατί δεν ισχύουν όλα όσα φέρεται να είπε ο Αΐνστάιν για τον μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή
Εδώ και πολλά χρόνια κυκλοφορεί, κυρίως στο διαδίκτυο, ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο ο Καραθεοδωρή ήταν δάσκαλος του Αϊνστάιν. Μάλιστα σε κάποιες «παραλλαγές» του μύθου υπονοείται ότι ο δεύτερος υπέκλεψε τη θεωρία της σχετικότητας από τον πρώτο.
Υποτίθεται ότι o Αϊνστάιν στην τελευταία συνέντευξη της ζωής του (μάλιστα χωρίς να ρωτηθεί…) είπε τα παρακάτω:
Κύριοι ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δύο πράγματα, κανείς όμως δεν θέλησε να ρωτήσει ποιος ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας λέω απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, στον οποίο, εγώ προσωπικά αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική, η σοφία του αιώνα μας χρωστάμε τα πάντα (Άλμπερτ Αϊνστάιν στην τελευταία συνέντευξη τύπου το 1955).
Φυσικά κάτι τέτοιο είναι αναληθές.
Ο Αϊνστάιν θεωρείται κατά γενική ομολογία ότι είναι, αν όχι ο μεγαλύτερος, τουλάχιστον από τους μεγαλύτερους επιστήμονες του προηγούμενου αιώνα. Όσα έχει γράψει ή έχει πει, έχουν δει άπλετα το φως της δημοσιότητας. Για τα συγκεκριμένα όμως λόγια δεν υπάρχει καμία αναφορά, ούτε στην τελευταία, ούτε σε κάποια άλλη συνέντευξή του.
Πού βασίζεται όλη αυτή η παραφιλολογία;
Ας ξεκινήσουμε αναφέροντας μερικές ημερομηνίες σταθμούς για τους δύο σημαντικούς επιστήμονες που θα διευκολύνουν την έρευνά και θα βοηθήσουν στα συμπεράσματά μας.
Ο Καραθεοδωρή γεννήθηκε το 1873 στο Βερολίνο. Αν και είχε κλίση στα μαθηματικά από μικρός, τελικά σπούδασε πρώτα πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες και την τελείωσε το 1895.
Στη συνέχεια, και μετά από πρόσκληση ενός θείου του, δούλεψε αρχικά στη Λέσβο και μετά στην Αίγυπτο (από το 1898). Το 1900 (27 ετών) όμως αποφάσισε να μεταβεί στη Γερμανία για να σπουδάσει τα αγαπημένα του μαθηματικά. Πράγματι παρακολούθησε (για 2 χρόνια) μαθήματα Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (όταν τελείωσε, το 1902, ήταν πλέον 29 ετών). Κατόπιν πηγαίνει για διδακτορικό στο Γκέτινγκεν, όπου τελειώνει το 1904. Με το πέρας των σπουδών του θέλησε να γυρίσει στην Ελλάδα, αλλά δεν προέκυψε κάτι ενδιαφέρον και παρέμεινε για λίγο άνεργος, μέχρι το 1905 όπου προσλήφθηκε στο πανεπιστήμιο που έκανε το διδακτορικό του.
Ο Αϊνστάιν αντίστοιχα, γεννήθηκε 6 χρόνια αργότερα, το 1879. Το 1900 που ο Καραθεοδωρή ήταν πρωτοετής, αυτός βρισκόταν ήδη στο 3ο έτος των σπουδών του. Το 1905 που ο Καραθεοδωρή έψαχνε για δουλειά, ο Αϊνστάιν (26 χρονών) ήταν ήδη διάσημος αφού διατύπωσε τη θεωρία της σχετικότητας (Η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας παρουσιάστηκε το 1905 και η Γενική το 1916)
Η γνωριμία, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία τους, έγινε το 1915, δέκα χρόνια μετά τη διατύπωση της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας. Εκεί βλέπουμε ότι ο Αϊνστάιν (φυσικός) να αναφέρεται με θαυμασμό στο έργο του Καραθεοδωρή (μαθηματικός) και να ζητά για κάποια μαθηματικά θέματα την άποψή του σαν πιο ειδικού.
Αρκετά χρόνια πριν, ο κύριος Αλέξης Χαλκίδης, ερεύνησε τη σχετική βιβλιογραφία κι έγραψε ένα πολύ καλό άρθρο απ’ όπου σταχυολογήσαμε τα κυριότερα σημεία του (οι μεταφράσεις κι οι εικόνες δικές μας):
[…] Είναι σχετικά εύκολο να βρούμε ότι δεν ειπώθηκε κάτι τέτοιο σε συνέντευξη τύπου. Αυτά είναι δημόσια αρχεία, εύκολα προσβάσιμα. Ο Einstein δεν τον έχει αναφέρει σε καμία συνέντευξη τύπου. Ο Einstein δεν έδινε συνεντεύξεις τύπου προς τα τέλος της ζωής του. Πόσο μάλλον κάποια δραματική «τελευταία».
Αλλά όσο κι αν ψάξαμε στην βιβλιογραφία γινόταν όλο και πιο προφανές ότι δεν είχε καν κάποιο ιδιαίτερα παρεμφερές αντικείμενο με τον Einstein: «Caratheodory made important contributions to various branches of mathematics. In the calculus of variations, besides a comprehensive study of discontinuous solutions, which was contained in his PhD thesis, he also added important results linking the theory with first order partial differential equations.» (Ο Καραθεοδωρή είχε σημαντική συνεισφορά σε διάφορους κλάδους των μαθηματικών. Εκτός από μια περιεκτική μελέτη στο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών», η οποία περιέχεται στη διδακτορική διατριβή του, πρόσθεσε επίσης σημαντικά αποτελέσματα που συνδέουν τη θεωρία με μερικές διαφορικές εξισώσεις πρώτης τάξης) Encyclopedia of Optimization, Volume 1, edited by Christodoulos A. Floudas, Panos M. Pardalos.
[…] O Καραθεοδωρή βέβαια υπήρξε σπουδαίο μυαλό. Οπότε σίγουρα θα υπήρχαν βιβλία σχετικά με το έργο του. Αλλά πχ στο «Constantin Carathéodory: Mathematics and Politics in Turbulent Time» της Μαρίας Γεωργιάδου, το θέμα φαίνεται να είναι περισσότερο η πολιτική του ικανότητα. Ο άνθρωπος, και όχι τόσο πολύ ο επιστήμονας. Συγκεκριμένα για την σχέση τους:
Einstein went on to request from Caratheodory an exposition of the canonical transformations and particularly of the solution of the problem of closed timelines : ”I find your derivation wonderful”, he wrote to Caratheodory, probably referring to the derivation of the Hamilton-Jacobi relation, and he recommended its publication in the Annalen der Physik, since physicists usually know nothing of this subject, as was the case with me as well. With my letter. I must have appeared to you like a Berliner who had just discovered the Grunewald [a pine forest in Berlin] and asked whether people have ever been to it yet. If you would like to make the effort to explain to me the canonical transformations, you will find a grateful and conscientious listener. But if you solve the problem of the closed time-lines. I shall place myself before you with hands folded (in reverence. … Behind this is something worthy of the sweat of the best of us.”
(Ο Αϊνστάιν συνέχισε να ζητά από Καραθεοδωρή μια έκθεση των κανονικών μετασχηματισμών και ειδικότερα της επίλυσης του προβλήματος των κλειστών χρονικών ορίων: «Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη.», έγραψε στον Καραθεοδωρή, πιθανότατα αναφερόμενος στην εξίσωση Hamilton-Jacobi, και συνέστησε τη δημοσίευσή της "Στα χρονικά της Φυσικής”, διότι οι φυσικοί, όπως εγώ, δεν γνωρίζουν τίποτε από αυτό το αντικείμενο. Με την επιστολή μου αυτή θα πρέπει να σας θύμισα Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Γκρούνβαλντ, (Πολυτελές προάστειο του Βερολίνου) και διερωτιόταν αν ζούσαν ήδη άνθρωποι εκεί. Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα έχετε βρει έναν ευγνώμονα και ενσυνείδητο ακροατή. Αν μάλιστα λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών τροχιών του χρόνου, θα υποκλιθώ ενώπιόν σας. Η αλήθεια που κρύβεται πίσω τους αξίζει πραγματικά λίγο ιδρώτα».)
Ο Καραθεοδωρή του απάντησε, δίνοντάς του τη λύση στο ερώτημα που με τόση ευγένεια και καλά λόγια είχε τεθεί. Το μόνο… προβληματάκι είναι ότι αυτή η συζήτηση έγινε πολύ μετά την παρουσίαση της θεωρίας της σχετικότητας! Βέβαια μετά και ο Καραθεοδωρή αναφερόταν συχνά στον Einstein, όπως σε μια ιδιαίτερα όμορφη διάλεξη στο Μόναχο το 1926.
The first mathematical interpretation, with the help of a modified Maxwell theory, was given by the Dutch physicist H. A. Lorentz. but some years later, Einstein came and gave a much simpler solution to the problem, which, however, turned our traditional and biased opinions about space and time upside down. The theory of relativity, the purpose of this lecture, was bom.
(Η πρώτη μαθηματική ερμηνεία με την βοήθεια μίας τροποποιημένης θεωρίας του Maxwell δόθηκε από τον Ολλανδού φυσικό H. A. Lorentz, μετά από λίγα έτη, όμως, ήρθε ο Αϊνστάιν και έδωσε μία πολύ απλούστερη λύση στο πρόβλημα, η οποία ωστόσο ανέτρεψε τις παραδοσιακές και προκατειλημμένες απόψεις μας περί του χώρου και του χρόνου. Η θεωρία της σχετικότητας, ο σκοπός της παρούσης διαλέξεως, είχε γεννηθεί. ) (Διαλέξεις του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, χειμερινό εξάμηνο 1926 – ’27, 1η διάλεξη, 2 Νοεμβρίου 1926. «Teilnachlaß Caratheodory, σημείωση 74, κεφάλαιο 1.» )
By elaborating on his ideas, Einstein found that they were extremely suitable for tackling a problem which had resisted all previous attempts at a solution and for solving it: namely the gravitational problem. If one thinks over the matter, one has to admit that the idea of action at a distance, as postulated by Newton’s law, is much more difficult to bear for the human mind than the most daring combination of thoughts by Einstein. After all. the horror of action at a distance was the reason why Faraday and Maxwell liberated the theory of electricity from this concept. Einstein did not content himself with building up his theory mathematically, but he was able to draw (from it] some consequences that could be confirmed experimentally.”
(Εξετάζοντας τις ιδέες του, ο Αϊνστάιν διαπίστωσε ότι ήταν εξαιρετικά κατάλληλες για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος το οποίο είχε αντισταθεί σε όλες τις προηγούμενες προσπάθειες επίλυσης του: το πρόβλημα της βαρύτητας. Εάν κάποιος αναλογιστεί γύρω από αυτό το θέμα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ιδέα της δράσης από απόσταση, όπως υποδηλώνεται στο νόμο του Νεύτωνα, είναι πολύ πιο δύσκολη να την αντέξει το ανθρώπινο μυαλό από τον τολμηρότερο συνδυασμό σκέψεων του Αϊνστάιν. Μετά απ αυτά, ο τρόμος της δράσης από απόσταση ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Faraday κι ο Maxwell αποσύνδεσαν τη θεωρία του κλασικού ηλεκτρομαγνητισμού από αυτή την έννοια. Ο Αϊνστάιν δεν συμπεριέλαβε τον εαυτό του στην οικοδόμηση της θεωρίας του μαθηματικά, αλλά ήταν σε θέση να αντλήσει (από αυτά) κάποιες συνέπειες που θα μπορούσαν να επιβεβαιωθούν πειραματικά)
Αλλά πως μπορεί να ξεκίνησε αυτή η φήμη; Το «Constantin Carathéodory an International Tribute» του ακαδημαϊκού Θεμιστοκλή Ρασσιά είναι ένα εντυπωσιακό έργο, μια εμφανώς μεθοδική και αναλυτική εργασία πολλών ετών. Στείλαμε email στο συγγραφέα και μας απάντησε:
Ποτέ δεν είπε κάτι τέτοιο ο Einstein για τον Καραθεοδωρή.
Δεν θα μπορούσε να το έχει πει αφού η θεωρία της σχετικότητας προηγήθηκε των επαφών τους.
Ο Καραθεοδωρή ήταν ακόμα διδακτορικός φοιτητής σε θέμα άσχετο ότι ο Einstein πρωτοεξέφρασε την σχετικότητα.
Ο Καραθεοδωρή ήταν σημαίνουσα προσωπικότητα, καταπληκτικός σε πολιτικό επίπεδο, προσέφερε πολλά σε πολλούς τομείς αλλά δεν ήταν αυτό που προσπαθούν να τον παρουσιάσουν σαν μαθηματικός.
Οι Έλληνες έχουν προσφέρει τόσα πολλά στις επιστήμες ώστε είναι κρίμα να απλώνουμε τέτοιες λάθος πληροφορίες […].
5°
