Το ταξίδι του τσαγιού: Από την Κίνα στον Τζορτζ Όργουελ και στο φλιτζάνι μας

Αν και συνηθίζουμε να λέμε ότι ο «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου», πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι και το ταπεινό φυτό του τσαγιού έχει τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα.

Μια έκθεση με τίτλο «Το ταξίδι του τσαγιού. Από τα βουνά στο φλιτζάνι μας» που εγκαινιάστηκε στις αρχές Ιουλίου στην γκαλερί Compton Verney, στην κομητεία Γουόρικ, μιάμιση ώρα δυτικά του Λονδίνου, μας παρακινεί να ακολουθήσουμε την περιπετειώδη διαδρομή του τσαγιού από τους πρώτους χρόνους και την αυτοκρατορική Κίνα μέχρι τις μέρες μας. Μάλιστα, για κάποιες χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία η ιστορία τους ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ιστορία του τσαγιού.

Η Αγγλία γνώρισε το τσάι από μία βασίλισσα του δέκατου έβδομου αιώνα, έγινε μόδα στα σαλόνια των ευγενών της εποχής, για να εξελιχθεί στο δημοφιλέστερο ρόφημα της αυτοκρατορίας, τη διακίνηση του οποίου είχε η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών −η πανίσχυρη εταιρία που άλλαξε τον κόσμο και λειτουργούσε με όρους σημερινής πολυεθνικής, παγκοσμιοποιημένης οικονομικής οργάνωσης − αφού είχε στον αποκλειστικό και μονοπωλιακό της έλεγχο το εμπόριο του τσαγιού, των μπαχαρικών και της ζάχαρης.

Η έκθεση για το «Ταξίδι του Τσαγιού» συνδυάζει την ιστορική παρουσίαση αυτής της καταπληκτικής πορείας μέσα στους αιώνες με εκθέματα από δείγματα σπάνιων ποικιλιών, πολύτιμων τσαγερών και σερβίτσιων από την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία, καθώς και έργα σύγχρονων καλλιτεχνών όπου συχνά ακολουθούν εργαστήρια συζητήσεων και δοκιμές γευσιγνωσίας – με καλύτερη την ιαπωνική ιεροτελεστία του τσαγιού, ένα τελετουργικό που αποβλέπει στην αρμονία του ανθρώπου με τη φύση, την εσωτερική αρμονία και τη σωματική/ ψυχική ευεξία.

Ωστόσο, η έκθεση δεν αναλώνεται στον εξωτισμό και το μυστήριο της Άπω Ανατολής. Το τσάι είναι και βρετανική συνήθεια. Και οι κεραμικές τσαγιέρες, οι πίνακες και οι καλαίσθητες θήκες τσαγιού στην Αγγλία του 18ου και 19ου αιώνα που εκτίθενται εδώ θέλουν να μας θυμίσουν και τον κάπως πεζό, «βρετανικό» τρόπο» που όμως κι αυτός δεν στερείται κανόνων. Και αυστηρών μάλιστα, όπως αυτοί έχουν ορισθεί από τον Τζορτζ Όργουελ, τον συγγραφέα του «1984» και της «Φάρμας των Ζώων».

Ο Όργουελ, όπως αναφέρει στο δοκίμιό του που κυκλοφόρησε το 1946 με τίτλο «Πώς να φτιάξετε ένα ωραίο φλιτζάνι τσάι», πίστευε ότι το τσάι πρέπει να είναι δυνατό, να γίνεται με φύλλα κι όχι φακελάκια και να σερβίρεται πάντα σε φλιτζάνι με στρογγυλό πάτο. Να φτιάχνεται σε μικρές ποσότητες σε τσαγιέρα, πορσελάνινη ή πήλινη. Ίσως και από κασσίτερο. Κυρίως όμως πρέπει να τηρηθούν δύο βασικοί κανόνες: ο ένας, για τη σειρά που ρίχνουμε το γάλα και ο δεύτερος για το ζήτημα της ζάχαρης. «Πρέπει να ξεκινάτε βάζοντας το τσάι στο φλιτζάνι σας. Αυτό είναι το πιο αμφιλεγόμενο σημείο απ' όλα: πράγματι, σε κάθε οικογένεια στη Βρετανία υπάρχουν δύο ρεύματα σκέψης σχετικά με το ζήτημα. Όσοι υποστηρίζουν ότι το γάλα πρέπει να μπει πρώτο ίσως έχουν ισχυρά επιχειρήματα, αλλά επιμένω ότι το δικό μου επιχείρημα δεν έχει απαντηθεί. Κι εξηγούμαι: αν ξεκινήσεις βάζοντας το τσάι και μετά συνεχίσεις ανακατεύοντας, ξέρεις ακριβώς πόση ποσότητα γάλακτος θα χρειαστείς ενώ, αν το κάνεις αντίστροφα, κινδυνεύεις από υπερβολική δόση.

Και οπωσδήποτε το τσάι −εκτός κι αν κάποιος το πίνει με το ρώσικο στιλ− πρέπει να το πίνετε χωρίς ζάχαρη. Ξέρω ότι μειοψηφώ σε αυτό το σημείο. Όμως, πώς μπορείς να αποκαλείς τον εαυτό σου αληθινό εραστή του τσαγιού αν καταστρέφεις τη γεύση του προσθέτοντας ζάχαρη; Θα ήταν εξίσου λογικό να βάλει κανείς πιπέρι ή αλάτι. Το τσάι προορίζεται να είναι πικρό, όπως ακριβώς και η μπίρα. Αν το γλυκάνετε, πλέον δε θα πίνετε τσάι αλλά θα γεύεστε απλά τη ζάχαρη. Θα μπορούσατε να φτιάξετε ένα παρόμοιο ποτό, απλά ανακατεύοντας ζάχαρη σε σκέτο ζεστό νερό. Κάποιοι θα απαντήσουν ότι δεν τους αρέσει το ίδιο το τσάι, αλλά ότι το πίνουν προκειμένου να ζεσταθούν και να επωφεληθούν από τις ευεργετικές του ιδιότητες και ότι χρειάζονται τη ζάχαρη για να απαλύνουν τη γεύση του. Σε αυτούς τους παραπλανημένους ανθρώπους θα έλεγα: δοκιμάστε να πιείτε τσάι χωρίς ζάχαρη για ένα δεκαπενθήμερο, για παράδειγμα, και είναι μάλλον απίθανο ότι θα θελήσετε να το χαλάσετε ξανά γλυκαίνοντάς το».

Info: «Α Tea Journey» στην πινακοθήκη Compton Verney, Warwickshire, από 6 Ιουλίου έως 22 Σεπτεμβρίου 2019