Μεγάλος ουρανός στο τηλεσκόπιο νέων μικρών αστρονόμων

Διανύουμε τον νέο αιώνα της Αστρονομίας; Είναι η Ελλάδα ένα φυτώριο από νέους «Αρχιμήδηδες» που θα δώσουν απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα της εποχής; Τα μυστήρια του σύμπαντος σαγηνεύουν συνεχώς και τα τελευταία έξι χρόνια οι νέοι στην Ελλάδα έχουν καταφέρει να επιστρέψουν από τις Ολυμπιάδες Αστρονομίας μετρώντας συνολικά έντεκα μετάλλια και δεκαέξι εύφημες μνείες. Με ποιο τρόπο όμως μαθαίνουν τα μυστικά του ουρανού στη χώρας μας; Τις απαντήσεις δίνει ο Πρόεδρος της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος, αρχηγός της Ολυμπιακής Ομάδας Αστρονομίας-Αστροφυσικής, εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή Αστρονομίας-Αστροφυσικής και Αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικής Φυσικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Λουκάς Ζαχείλας. Όπως εξηγεί, στην Αρχαία Ελλάδα «άνθρωποι διορατικοί και ιδιαίτερα έξυπνοι −χωρίς καν τηλεσκόπιο, που εφευρέθηκε πολλούς αιώνες αργότερα− κατάφεραν να διατυπώσουν νόμους και να καταγράψουν κινήσεις: Από τον Φιλόλαο −περί το 500 π.Χ.− που υποστήριξε ότι η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του σφαιρικού Κόσμου, τον Εύδοξο που ανέπτυξε μοντέλα για να εξηγήσει τις κινήσεις του Ήλιου και των πλανητών, μέχρι τον Αρίσταρχο τον Σαμιο τον δημιουργό και εμπνευστή του ηλιοκεντρικού συστήματος, τον Αρχιμήδη – εφευρέτη πολλών αστρονομικών οργάνων και μελετητή των ηλιοστασίων μέχρι τον Ίππαρχο που θεωρείται ο Πατέρας της Αστρονομίας».

Όσον αφορά στη σύγχρονη Ελλάδα και τις Ολυμπιάδες Αστρονομίας, όπως σημειώνει ο κ. Ζαχείλας, «για να συμμετάσχει ένας μαθητής σε κάποια Ολυμπιάδα απαιτούνται πολλές γνώσεις και προσωπική υπερπροσπάθεια, συνήθως εις βάρος της μελέτης για το σχολείο. Ειδικά δε για την Αστρονομία, που δεν υφίσταται ως μάθημα στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα της Α' βάθμιας και Β' βάθμιας εκπαίδευσης, η ενασχόληση κάποιου μαθητή με την Αστρονομία θεωρείται προσωπικός άθλος. Για να μπορέσουν βέβαια οι μαθητές μας να διακριθούν στις Ολυμπιάδες απαιτείται συντονισμός εκπαιδευτών εκ μέρους της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος με έδρα το Βόλο, που διοργανώνει τον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Αστρονομίας και που έχει την ευθύνη της προπόνησης των μαθητών. Έτσι, οι μαθητές μας καταφέρνουν και διακρίνονται».

Πώς μπορεί κάποιος να συμμετάσχει στην Ολυμπιάδα Αστρονομίας-Αστροφυσικής;
Για να μπορέσει να συμμετάσχει, θα πρέπει να λάβει πρώτα μέρος στον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Αστρονομίας που διοργανώνεται από την Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος τα τελευταία 25 χρόνια. Μετά από τρεις φάσεις, με κλιμακούμενης δυσκολίας θέματα ανά φάση, οι πέντε πρώτοι της τελευταίας φάσης απαρτίζουν την Ολυμπιακή Ομάδα.

Σε ποια πεδία εξετάζονται οι μαθητές;
Τα πεδία που εξετάζονται οι μαθητές είναι: το Θεωρητικό Μέρος, όπου καλούνται να επιλύσουν περί τα δεκαπέντε πολύ δύσκολα προβλήματα Αστρονομίας και Αστροφυσικής, η Ανάλυση Δεδομένων, όπου καλούνται να μελετήσουν κάποια αστρονομικά δεδομένα και με βάση τα οποία πρέπει να υπολογίσουν διάφορα μεγέθη και το Παρατηρησιακό Μέρος όπου καλούνται να βρουν, να υποδείξουν και να αναγνωρίσουν διάφορα αντικείμενα του ουρανού με τη χρήση ή και χωρίς τη χρήση τηλεσκοπίου.

Ποιες χώρες αυτή τη στιγμή ξεχωρίζουν στο τομέα της Αστρονομίας;
Ξεχωρίζουν γενικώς οι Η.Π.Α., η Αγγλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Γαλλία και άλλες ενώ περίπου οι ίδιες χώρες διακρίνονται και στην Ολυμπιάδα Αστρονομίας.

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται το ενδιαφέρον των νέων στην επιστήμη της Αστρονομίας; Τι είναι αυτό που μαγεύει όσον αφορά στα μυστικά του ουρανού;
Η Αστρονομία πάντα σαγήνευε τον άνθρωπο. Είναι το μακρινό, το άγνωστο, το άπιαστο, που προσπαθεί να κατανοήσει με το μυαλό του και με τα μάτια του. Δεν μπορεί να αναπαράγει το φαινόμενο στο Εργαστήριο της Φυσικής όπως θα έκανε με ένα πείραμα ηλεκτρισμού ή μηχανικής. Ανέκαθεν ο άνθρωπος αναζητούσε την καταγωγή του, και τον τρόπο που όλα αυτά γύρω μας έχουν τεθεί σε κίνηση. Εκεί πέρα μακριά, σε αποστάσεις που δεν χωρά το μυαλό μας, και που τις μετράμε σε «έτη φωτός» συντελούνται κατακλυσμιαία φαινόμενα που καλούμαστε να τα εξηγήσουμε με τις γνώσεις που έχουμε αποκτήσει εδώ στη Γη.

Στο 21ο αιώνα ποιες είναι οι μεγάλες συγκινήσεις που κρύβει η Αστρονομία για τον σύγχρονο μελετητή;
Στον 21ο αιώνα πιστεύω ότι θα καταφέρουμε να εξηγήσουμε αρκετά «μυστήρια» του Σύμπαντος, όπως τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή όσον αφορά την εξέλιξή του, τη διαστολή του, τη διαδρομή του. Επίσης θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που ονομάζουμε βαρύτητα και γιατί η ύλη είναι μόνο το 5% των συστατικών του σύμπαντος.

Θεωρείτε ότι υπάρχει μέλλον όσον αφορά στην ανάπτυξη της Αστρονομίας στην χώρα μας τα επόμενα χρόνια;
Για να πω ότι θα υπάρξει μέλλον στην ανάπτυξη της Αστρονομίας στη χώρα μας, θα πρέπει να παραδεχτώ ότι υπάρχει «παρόν». Το «παρόν» στην Ελλάδα περιορίζεται σε μερικά Τμήματα Φυσικής των Ελληνικών Πανεπιστημίων, τα οποία διδάσκουν Αστροφυσική, περιορίζεται στα δύο Αστεροσκοπεία της Αθήνας, και δυο- τρία ακόμη ανά την Ελλάδα −όπου πεισματάρηδες ερευνητές προσπαθούν να ανακαλύψουν κάτι νέο− και περιορίζεται σε μερικούς Συλλόγους Ερασιτεχνικής Αστρονομίας που κρατάνε «Θερμοπύλες» διαδίδοντας και εκλαϊκεύοντας τις αστρονομικές γνώσεις.

Όσο κι αν ακούγομαι απαισιόδοξος, εν τούτοις, είναι αδύνατον να μην αναφέρω ότι υπάρχει παρόν και θα υπάρξει μέλλον στην Ελληνική Αστρονομία, από την ώρα που συνεχίζουν να υπάρχουν μαθητές που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Αστρονομίας και να φέρνουν μετάλλια και διακρίσεις από τις Ολυμπιάδες.

* Φέτος η Ολυμπιάδα Αστρονομίας θα πραγματοποιηθεί στην πόλη Keszthely της Ουγγαρίας 2 - 10 Αύγουστου.