Το 2013 η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να καταβάλει αποζημίωση εκατομμυρίων λιρών ως αποζημίωση σε Κενυάτες που είχαν βασανιστεί στα χέρια των Βρετανών αποικιοκρατών στη διάρκεια της εξέγερσης των Μάου-Μάου, έξι δεκαετίες πριν. Ήταν ένας εξωδικαστικός συμβιβασμός που αφορούσε περισσότερους από 5.200 Κενυάτες που είχαν καταγγείλει τη βρετανική κυβέρνηση για χρήση ακραίας βίας από τους στρατιώτες της – ανάμεσα σε άλλα, ξυλοδαρμούς και σεξουαλική κακοποίηση.
Η απόφαση εκείνη είχε ανοίξει τον δρόμο για διεκδίκηση αποζημιώσεων και από άλλους άλλοτε υπηκόους του Βρετανικού Στέμματος, ανάμεσά τους και αρκετοί Κύπριοι που υπέστησαν άγρια βασανιστήρια –ορισμένοι μέχρι θανάτου– από Βρετανούς στρατιώτες τα χρόνια που προηγήθηκαν της ανεξαρτησίας της Κύπρου, το 1960.
Ο ίδιος ο βρετανικός Τύπος έχει αναφερθεί κατά καιρούς, με αφορμή το άνοιγμα αποχαρακτηρισθέντων αρχείων του Foreign Office, στη γενικευμένη βία που χρησιμοποίησαν οι Βρετανοί προκειμένου να καταστείλουν τη δράση της ΕΟΚΑ, άλλοτε με απολογητική διάθεση και άλλοτε με έμφαση σε επιμέρους ιστορίες, όπως ήταν η δολοφονία ενός νεαρού τυφλού άντρα ή ενός 17χρονου. Σε ένα συγκεκριμένο έγγραφο του 1958 μάλιστα, η αποικιακή διοίκηση της Κύπρου εμφανίζεται να παρεμποδίζει συστηματικά τις ανεξάρτητες έρευνες και τις επισκέψεις βουλευτών και δημοσιογράφων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κύπρο, κάτι που μαρτυρά και η δήλωση του τελευταίου Βρετανού κυβερνήτη της Κύπρου, Σερ Χιου Φουτ, το 1958: «Νομίζω πως το καλύτερο θα ήταν να αρνούμαστε κάθε πρόσβαση για όσο μπορούμε».
Μετά τη δικαίωση των Μάου Μάου και την προσθήκη νέων αποχαρακτηρισθέντων αρχείων στη φαρέτρα τους, 33 Κύπριοι που υπήρξαν μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) το 1955-’59, προσέφυγαν στα βρετανικά δικαστήρια καταγγέλλοντας τα βασανιστήρια που υπέστησαν από τα αποικιακά σώματα ασφαλείας στην Κύπρο και στις αγγλικές φυλακές και διεκδικώντας αποζημιώσεις.
Η διαδικασία κράτησε μερικά χρόνια και τελικά, την περασμένη εβδομάδα, ανακοινώθηκε πως μεταξύ των 33 Κυπρίων και της βρετανικής κυβέρνησης επήλθε εξωδικαστικός συμβιβασμός, σύμφωνα με τον οποίο η Βρετανία θα καταβάλει αποζημίωση 1 εκατ. λιρών στους ενάγοντες, με τη διευκρίνιση ότι «ο διακανονισμός δεν αποτελεί οποιαδήποτε αναγνώριση ευθύνης, ούτε και προηγούμενο σχετικά με οποιεσδήποτε μελλοντικές απαιτήσεις κατά της βρετανικής κυβέρνησης».
Η ανακοίνωση του βρετανικού ΥΠΕΞ επισημαίνει ότι το διάστημα πέραν του μισού αιώνα που μεσολάβησε δυσχεραίνει την πλήρη επιβεβαίωση των γεγονότων και πως η βρετανική κυβέρνηση δέχθηκε να καταβάλει το ποσό του ενός εκατομμυρίου λιρών στους ενάγοντες, προκειμένου να κλείσει η υπόθεση, να αποφύγει την αύξηση του κόστους για τον βρετανό φορολογούμενο και για «να επικεντρωθεί πλήρως στο μέλλον των σχέσεών της με την Κύπρο». Εξάλλου, η βρετανική κυβέρνηση εξέφρασε τον μέγιστο σεβασμό της «στη μνήμη και τη θυσία Βρετανών και Κυπρίων μελών των ενόπλων δυνάμεων και υπαλλήλων του Στέμματος που σκοτώθηκαν στην Κύπρο το 1955-1959», εκφράζοντας λύπη επειδή «κατά τη μετάβαση της Κύπρου από τη βρετανική διοίκηση στην ανεξαρτησία προηγήθηκαν πέντε χρόνια βιαιοπραγιών και απώλειας ζωών, με συνέπειες για όλους τους κατοίκους του νησιού».
Η εξέλιξη έγινε δεκτή ως δικαίωση από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, που έκαναν λόγο για αναγνώριση των βασανιστηρίων που υπέστησαν, αν και στο μεταξύ ένας εξ αυτών, ο 76χρονος Ανδρέας Βουσδάκας, ο οποίος είχε συλληφθεί σε ηλικία 15 ετών και κακοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να έχει διαρκή προβλήματα υγείας, απεβίωσε λίγες ημέρες πριν από την επισημοποίηση του συμβιβασμού. Από την πλευρά της, η Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας χαρακτήρισε την απόφαση των Βρετανών «θαρραλέα πράξη στο πλαίσιο της αμοιβαίας ειλικρίνειας και της αλληλοκατανόησης με την οποία πρέπει να αντιμετωπίζονται ιστορικά γεγονότα».
Ήταν ένας μάλλον αναίμακτος επίλογος σε μια αναμφίβολα αιματηρή περίοδο, που έχει τεκμηριωθεί πολλαπλώς, αν και με το πέρασμα του χρόνου, αρκετοί σημερινοί ιστορικοί και στην Κύπρο εκφράζουν –στον αντίποδα– προβληματισμό και για την αναγκαιότητα της βίαιης δράσης της ΕΟΚΑ σε πολλές περιπτώσεις.
5°
