Μάθημα ευτυχίας στο Πανεπιστήμιο του Yale

Διδάσκεται η ευτυχία; Μαθαίνει κανείς πως να είναι ευτυχισμένος; Και αν μπορεί, φτάνει ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο για να το καταφέρει; Η Laurie Santos λέει «ναι» σε όλα.

Υπάρχει ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι ένα εξάμηνο είναι αρκετό για να διδαχτεί κάποιος την ευτυχία. Και δεν είναι οποιοσδήποτε άνθρωπος αλλά μία καθηγήτρια γνωστικών επιστημών και ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Yale. Η Laurie Santos υπόσχεται στους φοιτητές της να ανακαλύψουν με την επιστήμη πώς μπορούν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι και μάλιστα μέσα ένα απλό αμφιθέατρο.

Η ιδέα δεν προέκυψε ξαφνικά. Η Laurie Santos συνήθιζε να συζητάει πολύ με τους φοιτητές έξω από τις αίθουσες όσο ήταν υπεύθυνη μίας εκ των 14 εστιών του Πανεπιστημίου. «Εκεί συνειδητοποίησα πόσο μελαγχολικοί και αγχωμένοι ήταν οι φοιτητές και ότι είχαν φτάσει να μην μπορούν να κοιμηθούν» θυμάται. Κάπως έτσι αποφάσισε να προτείνει στη διοίκηση ένα νέο μάθημα με το όνομα «Ψυχολογία και καλή ζωή».

Μαθήματα στην αίθουσα συναυλιών

Το μάθημα είχε τεράστια επιτυχία από την αρχή και η επιτυχία αυτή συνέχεια μεγάλωνε. Το νέο κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα με απίστευτη ταχύτητα και τον προηγούμενο Ιανουάριο οι εγγραφές τριπλασιάστηκαν. Από τους 300, η καθηγήτρια έφτασε να έχει 1200 φοιτητές και η Σχολή αναγκάστηκε να ανοίξει την αίθουσα συναυλιών του Πανεπιστημίου για να φιλοξενήσει το μάθημα.

Εκείνη την εποχή, όπως περιγράφουν αρκετοί φοιτητές, δεν έβρισκες άνθρωπο στους διαδρόμους ή στην αυλή που να μην έχει ακούσει για το συγκεκριμένο μάθημα. Και όπως ήταν αναμενόμενο, αφού η είδηση δημοσιεύθηκε στην Πανεπιστημιακή εφημερίδα, προσέλκυσε το ενδιαφέρον πολλών άλλων μέσων εντός και εκτός ΗΠΑ.

Δόξα δεν κέρδισε μόνο το μάθημα αλλά κι η ίδια η Laurie Santos που έβλεπε το τηλέφωνό της να μην σταματάει να χτυπάει και τις προσκλήσεις από άλλα Πανεπιστήμια να πέφτουν βροχή. Στα μέσα Οκτωβρίου το Πανεπιστήμιο του Bristol στη Μεγάλη Βρετανία πρόσθεσε στο πρόγραμμά του ένα μάθημα εμπνευσμένο από το δικό της και αποκλειστικά επικεντρωμένο στην ευτυχία.

Στο Yale πάλι αυτό το εξάμηνο δεν διδάσκεται το μάθημα «Ψυχολογία και καλή ζωή» αλλά από την άνοιξη, υπάρχει on line  στο Coursera μία κινηματογραφημένη συνοπτική εκδοχή του στα αγγλικά.

Η υπερ-κουλάτη καθηγήτρια

Για τους φοιτητές η προσωπικότητα της καθηγήτριας Laurie Santos είναι αυτή που δίνει μία προστιθέμενη αξία στο μάθημα. Την περιγράφουν ως αστεία, χαρισματική, δραστήρια, υπέρ-κουλάτη και κυρίως εξηγούν ότι δεν έχει καμία σχέση με το αρχέτυπο του καθηγητή του Yale που είναι ένας ηλικιωμένος λευκός άντρας. Η ίδια πήρε το πτυχίο της το 1997 από το Harvard όπου σπούδασε ψυχολογία και βιολογία και όπως παραδέχεται δεν είχε καταλάβει τότε ακόμα ότι η γενιά της ήταν τόσο στρεσαρισμένη και τόσο καταθλιπτική.

Τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία

Κύριο κομμάτι του μαθήματός της αποτελούν οι λάθος ιδέες που έχουμε συχνά για την ευτυχία. Μήπως τα λεφτά φέρνουν την ευτυχία; Το σώμα των ονείρων μας; Ένα νέο αυτοκίνητο ή ο ιδανικός σύντροφος; Κι όμως, τίποτε από όλα αυτά. «Οι άνθρωποι τρέχουν και κοπιάζουν για έναν καλό μισθό, καλούς βαθμούς, υλικά αγαθά, αλλά κανείς τελικά δεν κερδίζει από όλα αυτά τα οφέλη που θα ήθελε για τη ζωή του και την ευτυχία του» εξηγεί η καθηγήτρια.

Για να καταρρίψει όλους τους σχετικούς με τα χρήματα και τα πλούτη μύθους, η Santos επιλέγει να προβάλει στον πίνακα της τάξης ένα διάγραμμα που απεικονίζει με μία καμπύλη τη σχέση ευτυχίας και περιουσίας. Τα στοιχεία προέρχονται, όπως διευκρινίζει, από μία έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2010 από τους Daniel Kahneman και Angus Deaton. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία λοιπόν, ο δείκτης ευτυχίας μένει σταθερός ακόμα και εάν τα έσοδα ξεπερνούν τα 75.000 δολάρια τον χρόνο - που λίγα δεν τα λες. «Μετά από αυτό, καταλαβαίνουν όλοι ότι ακόμα και αν καταφέρουν μία μέρα να διπλασιάσουν τον μισθό τους, δεν θα γίνουν πιο ευτυχισμένοι» ξεκαθαρίζει η Santos.

Οι φοιτητές της συχνά δυσκολεύονται να πιστέψουν τα στοιχεία που ανατρέπουν ουσιαστικά όλη τη λογική του american dream. Δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι ο βασικός στόχος που έχουν εκπαιδευτεί να πετύχουν, το να κερδίσουν όλο και περισσότερα χρήματα, δεν είναι το μέσο για να γίνουν πιο ευτυχισμένοι. Η ρήση «τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία» δεν βγήκε άλλωστε τυχαία και ισχύει και εντός και εκτός ΗΠΑ.

Θέμα γονιδίων

Ένα άλλο τέχνασμα που χρησιμοποιεί η καθηγήτρια για να πείσει τους φοιτητές να προσπαθούν για τα ουσιώδη και όσα φέρνουν πραγματικά την ευτυχία και όχι για όσα έχουν μάθει να βάζουν στόχο και να προσπαθούν να τον πετύχουν, είναι οι βαθμοί. Κατά καιρούς επέλεγε να βάζει στο μάθημά της χαμηλές βαθμολογίες στους φοιτητές, μικρότερες από αυτές που ενδεχομένως άξιζαν, ακριβώς για να τους αποδείξει ότι δεν είναι σημαντικός παράγοντας ευτυχίας και ότι δεν συμβολίζουν τίποτε άλλο παρά έναν αριθμό, έναν απλό βαθμό σε ένα εξάμηνο.

Με αυτό το τέχνασμα δεν σοκαρίστηκαν όμως μόνο οι φοιτητές αλλά και οι γονείς τους. Κι αυτό ήταν το μεγάλο πρόβλημα καθώς άρχισαν να τηλεφωνούν στο Πανεπιστήμιο και να κάνουν παράπονα. Η καθηγήτρια θυμάται τον εαυτό της να προσπαθεί – μάταια - να πείσει τους γονείς ότι όλο αυτό ήταν ένα πείραμα, μία πλάκα και ότι έγινε στα πλαίσια της διδασκαλίας και όχι της αξιολόγησης των φοιτητών.

Η ατυχία δεν διώχνει την ευτυχία

Η Santos επιμένει εκτός των άλλων ότι η ευτυχία δεν σχετίζεται ούτε με την ατυχία. «Τα τυχαία γεγονότα που δημιουργούν αναπόφευκτες συνέπειες, όπως για παράδειγμα να μείνει κάποιος ανάπηρος από ένα ατύχημα ή ακόμα και να κερδίσει το μεγαλύτερο λαχείο, δεν επηρεάζουν στην πραγματικότητα παρά ένα πολύ μικρό κομμάτι της ευτυχίας μας, συγκεκριμένα το 10%» ξεκαθαρίζει και παραπέμπει στα στοιχεία της έρευνας μίας ψυχολόγου και συγγραφέα του «Πώς να γίνετε ευτυχισμένοι και να παραμείνετε», της Sonja Lyubomirsky. Με βάση την έρευνα αυτή υπάρχουν τρεις τύποι παραγόντων που καθορίζουν την ευτυχία: η γενετική που επηρεάζει κατά 50%, οι συνθήκες ζωής που επηρεάζουν κατά 10% και «όλες οι άλλες πράξεις, οι συνήθειες, οι προθέσεις» που καθορίζουν το υπόλοιπο κρίσιμο 40%. Συμπληρώνοντας τα παραπάνω, η Santos προσθέτει χαμογελώντας ότι «το καλό νέο είναι ότι, αντίθετα με το υπόλοιπο 60%, αυτό το 40% είναι πραγματικά υπό τον έλεγχό μας».