Γάζα 2009: Το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων;

Όλοι οι λαοί στηρίζονται στις μεγάλες, ήτοι στις κυρίαρχες, αφηγήσεις τους. Κάποιοι τις συντηρούν για να διασωθούν και κάποιοι για να κυριαρχήσουν. Οι αφηγήσεις αυτές, όντας παλιές, μιλούν είτε για τη φυλή αυτή καθαυτή (για την ανωτερότητά της) είτε για τον ηρωισμό των τέκνων της ή για τα μύρια βάσανά τους· διαδίδονται από στόμα σε στόμα, από φυλή σε φυλή, από πολιτισμό σε πολιτισμό.  Στην Ελλάδα οι αφηγήσεις περί Εβραίων έχουν λάβει ποικίλες αποχρώσεις: από τη θρησκόληπτη «συκοφαντία του αίματος» που έστρεψε τους κατοίκους κάποιων περιοχών σε πογκρόμ κατά των απογόνων των δολοφόνων του Χριστού ή τις ακροδεξιές κορόνες περί παγκόσμιας σιωνιστικής συνωμοσίας, μέχρι την ανθρωπιστική αρωγή σε κάποιες περιοχές στα χρόνια της κατοχής, την αριστερή αλληλεγγύη στους Εβραίους συνδικαλιστές στην απεργία του ’36 στη Θεσσαλονίκη, τη σύμπλευση αρκετών μελών της εβραϊκής κοινότητας με τους αντάρτες.  Στο τραγούδι οι Εβραίοι συχνά εμφανίζονται ως κατατρεγμένοι (...ο ένας ήταν Ιρλανδός ο άλλος ήταν Ιουδαίος...), στη λογοτεχνία κυριαρχεί ο μύθος του περιπλανώμενου Ιουδαίου και, σχετικά πρόσφατα, ένας πρόεδρος της Δημοκρατίας ανακηρύσσει και εμάς «έθνος ανάδελφον» προσομοιάζοντάς μας με τους Ισραηλινούς.

Η αραβική μεγάλη αφήγηση έχει κάποιες κοινές συνισταμένες με την εβραϊκή.  Κι εδώ ο λαός είναι «περιούσιος», αφού διαφυλάσσει κι αυτός τας γραφάς.  Ο απόηχος όμως που φτάνει στις άλλες χώρες είναι διαφορετικός. Ένας λαός επίσης αρχαίος, άθυρμα των ηγητόρων του, περνά μετά από αιώνες στα χέρια των κατακτητών. Όποτε προσπαθεί να αντιδράσει καταπνίγεται από τη δύναμη πολεμικών μηχανών ανώτερων της δικής του. Αυτές όμως του «χαρίζουν» την ανεξαρτησία του γιατί πλέον μπορούν να κινούν τα νήματα εκ του μακρόθεν. Η επί σειρά αιώνων άρνηση της ενοχής για τα πεπραγμένα των σταυροφοριών, δεν μπορεί να επισκιάσει την πιο πρόσφατη ενοχή του ολοκαυτώματος. Οι ηγέτες αποφασίζουν να στεγάσουν τους επί αιώνες καταδιωκόμενους σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, στη συγκεκριμένη περιοχή. Οι αυτόχθονες αντιδρούν. Το μέλλον φαντάζει προδιαγεγραμμένο και πολλοί βλέπουν «...στην έρημο μια πύλη/που ’γραφε τέλος και αρχή» (Ν. Γκάτσος).

Ο κατατρεγμένος αναπτύσσει πάντα κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες.  Παλεύοντας να επιζήσει αποκτά κάποια χαρακτηριστικά αντίστοιχα με αυτά που εξέλιξε διά μέσου των αιώνων ο περιπλανώμενος Ιουδαίος: εφευρετικότητα, επιστημοσύνη, εμπορικό δαιμόνιο, καπατσοσύνη.  Έχοντας ο ίδιος υποφέρει, κατά τη δική του αφήγηση υπέρμετρα, επιχειρεί  να υιοθετηθεί και από όλους τους άλλους η δική του οπτική γωνία.  

Η φυλή που έμεινε στα πάτρια εδάφη και δεν πρόκοψε είτε λόγω των δικών της διεφθαρμένων ηγεμόνων είτε λόγω των αποικιοκρατών, προσελκύει το βλέμμα  της παγκόσμιας κοινής γνώμης –μεγάλο  μέρος της οποίας διατηρεί μνήμες της δικής της εκμετάλλευσης– με τα συνεχή δεινά που υφίσταται και το δίκαιο αίτημά της για «ένα δικό της δωμάτιο». Την ίδια κοινή γνώμη που ενώ είχε χαρεί για το γκρέμισμα του τείχους του Βερολίνου, παρατηρούσε απαθής το νέο τείχος που υψώθηκε στη Δυτική Όχθη. Η φρίκη του νέου ολοκαυτώματος γεννά ένα παγκοσμιοποιημένο αίσθημα ανημπόριας ενώπιον κυβερνήσεων που αδρανούν επωάζοντας το αυγό του φιδιού.

Η Γάζα φλέγεται και η Δύση χτενίζεται. Ο άλλος μεγάλος μύθος, αυτός της υπεράσπισης των αδικημένων, καταρρέει: η Αφροαμερικανίδα ΥΠΕΞ, που προ διετίας συγχάρηκε τη Χαμάς για τη νίκη της στις εκλογές, τώρα την κατηγορεί για ολοκληρωτισμό. Μετά τον αμυντικό πόλεμο, τις παράπλευρες απώλειες, τις έξυπνες βόμβες και τους άλλους νεολογισμούς, ήρθε η ώρα του ολοκληρωτισμού.  Ο Τσέχος πρόεδρος δικαιολογεί την εισβολή και ο Γάλλος ομόλογός του περιμένει την ισοπέδωση πριν τη μετάβαση στην περιοχή. Ο πρώην περιπλανώμενος που εδώ και 60 χρόνια έχει οδηγήσει άλλους στην περιπλάνηση και την προσφυγιά (όπως τα κακοποιημένα παιδιά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν κακοποιοί), επιζητά την έξωθεν δικαίωση, μια και στο εσωτερικό συναντά προβλήματα: ακροδεξιοί (πιο) φανατικοί αλλά και φιλειρηνικά κινήματα και αντιρρησίες συνείδησης. Οι υπόλοιπες χώρες ρίχνουν χημικά έξω από τις κατά τόπους ισραηλινές αποστολές επιχειρώντας να συγκρατήσουν μια ακόμη οργή που τις βρήκε ανέτοιμες. Οι απανταχού ανέστιοι, οι νέοι, οι εργαζόμενοι, οι μετανάστες, οι περιθωριοποιημένοι, προετοιμάζονται κι αυτοί. Διαλύουν τις κυρίαρχες αφηγήσεις, συγκροτούν τα δικά τους «προάστια», τα δικά τους «Εξάρχεια». Κατασκευάζουν και αυτοί την αφήγησή τους...