Κοσμος

Όψεις του γαλλικού Μάη

Πώς τον έζησαν οι Έλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενοι που βρέθηκαν στο Παρίσι
Μίμης Χρυσομάλλης
4’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ενώ στα καθ΄ημάς η χούντα των συνταγματαρχών είχε μόλις κλείσει τον πρώτο της χρόνο, ο Μάης του ’68 βρίσκει διάφορους Έλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενους στο Παρίσι, όπου παρακολουθούν και -σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας- επηρεάζονται αλλά και συμμετέχουν στις εξελίξεις. Ακολουθεί μια αναφορά στην πρόσληψη των σημαδιακών εκείνων γεγονότων μέσα από μια συνοπτική επιλογή από το έργο (φιλοσοφικό-μουσικό-κινηματογραφικό) γνωστών Ελλήνων στοχαστών και δημιουργών που τα έζησαν από κοντά.

Η προδρομική επανάσταση

Κάτοικος Παρισιού για περισσότερα από 20 χρόνια (όπου είχε μεταβεί με συνεπιβάτες διανοούμενους όπως ο Κώστας Αξελός και ο Εμμανουήλ Κριαράς στο θρυλικό πλέον ταξίδι του πλοίου «Ματαρόα» από τον Πειραιά στην γαλλική πρωτεύουσα τον Δεκέμβριο του 1945), ο Κορνήλιος Καστοριάδης αποτελούσε ήδη εξέχουσα μορφή στον χώρο της γαλλικής αριστερής διανόησης όταν ξέσπασαν τα γεγονότα του πολυτάραχου Μάη του 1968. Ιδρυτής μαζί με τον με τον φιλόσοφο Κλωντ Λεφόρ της ομάδας Socialisme ou Barbarie («Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα») και του ομώνυμου περιοδικού ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’40, οι ιδέες και τα γραπτά του Καστοριάδη αποτέλεσαν σημαντική πηγή έμπνευσης και αναφοράς για πολλούς από αυτούς που ξεχύθηκαν στους δρόμους του Παρισιού κατά την διάρκεια των φοιτητικών εξεγέρσεων.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ, ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΚΙΟΛΑΣ ΣΤΙΓΜΗ ΞΕΚΑΘΑΡΟ ΠΩΣ ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΧΩΡΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΕΚΕΙΝΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΗΤΑΝ ΠΡΩΤΟΦΑΝΕΙΣ.

Όπως αναφέρει στο κείμενό του «Η Προδρομική Επανάσταση» (γραμμένο ενώ οι εξελίξεις ήταν ακόμη σε διάρκεια και ο επαναστατικός οίστρος διάχυτος): «Τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων ξεπερνούν σε σημασία, σε βάθος, και -είναι βέβαιο- σε επιπτώσεις όλους τους περασμένους αγώνες, στη Γαλλία ή αλλού. [...] Για πρώτη φορά σε μια σύγχρονη γραφειοκρατική καπιταλιστική κοινωνία φανερώνεται στα μάτια όλων και διαδίδεται σ’ όλον τον κόσμο όχι πια μια διεκδίκηση αλλά μια ριζοσπαστικότατη επαναστατική κατάφαση. Πρέπει σιγά σιγά να το πάρουμε απόφαση: ό,τι κι αν επακολουθήσει, ο Μάης του ’68 εγκαινίασε μια νέα περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας». 

Ειδικά μνεία γίνεται στον επαναστατικό ρόλο της νεολαίας, ιδίως της φοιτητικής, η οποία σύμφωνα με τον Καστοριάδη είναι «καθεαυτήν μια κοινωνική κατηγορία που εδράζεται σε μια κοινωνική διαίρεση πολύ σημαντικότερη, από πολλές απόψεις, απ’ την ταξική της διαίρεση». Κατά τον Καστοριάδη, τον Μάη του ’68 οι φοιτητές εκπροσώπησαν μια προδρομική επανάσταση τόσο γιατί «παλεύοντας εναντίον της τωρινής τους κατάστασης, πάλευαν και επίσης προπάντων εναντίον της μελλοντικής τους κατάστασης» όσο και με μια άλλη, βαθύτερη έννοια, στο βαθμό που η επανάσταση εκείνη «εκφράζει και προεικάζει το πως θα μπορεί να είναι, το πως θα πρέπει να είναι, το πως θα είναι αναμφίβολα μια μέρα η επανάσταση εναντίον της σύγχρονης κοινωνίας».

Ένα όνειρο μεγαλύτερο από τη νύχτα

Ανάμεσα στους Έλληνες που έτυχε να βρεθούν στο Παρίσι την περίοδο εκείνη ήταν και τρεις μουσικοί που σύντομα θα γίνονταν διεθνώς γνωστοί ως Aphrodite’s Child: Ο Λουκάς Σιδεράς, ο Ντέμης Ρούσσος και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. Ενώ αρχικός προορισμός τους ήταν το Λονδίνο, το συγκρότημα  κατέληξε τελικά στο Παρίσι λόγω γραφειοκρατικών κολλημάτων, εν μέσω των γενικότερων αναταραχών και απεργιών που λάμβαναν τότε χώρα στη Γαλλία.

Μέσα σε αυτό το κλίμα θα ηχογραφήσουν το πασίγνωστο «Rain and Tears», το οποίο θα γνωρίσει αμέσως τεράστια επιτυχία και θα πάρει έτσι την θέση του στη μουσική υπόκρουση του γαλλικού Μάη. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ντέμη Ρούσσο, ο τίτλος του κομματιού αποτελεί μια έμμεση αναφορά στο κλίμα των ημερών («rain» γιατην Παρισινή βροχή, «tears» εξαιτίας των δακρυγόνων που έπεφταν στους δρόμους). 

Λιγότερο γνωστός είναι ένας άλλος, πολύ ξεχωριστός, δίσκος του Βαγγέλη Παπαθανασίου που θα κυκλοφορήσει λίγα χρόνια αργότερα με τίτλο «Fais que ton rêve soit plus long que la nuit» («Κάνε το όνειρο να κρατήσει πιο πολύ από τη νύχτα») με θέμα τον ίδιο το Μάη του ’68. Εμπνευσμένο από τα γεγονότα του γαλλικού Μάη, το ιδιαίτερο αυτό άλμπουμ είναι μια πρωτότυπη συρραφή από τραγούδια, συνθήματα, συνομιλίες και διάφορους ήχους (όπως πυροβολισμοί και εκρήξεις) από τους δρόμους του Παρισιού εκείνων των ημερών, ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλονται ορχηστρικά θέματα γραμμένα από τον ίδιο τον Παπαθανασίου. Ένα πραγματικό μουσικό ντοκουμέντο – φόρος τιμής στο πνεύμα του γαλλικού Μάη, ο δίσκος αυτός (ή «συμφωνικό ποίημα», όπως περιγράφεται στο εξώφυλλο της πρωτότυπης έκδοσης του 1972) χαρακτηρίζεται από μια ιδιότυπη λυρική ατμόσφαιρα και στιγμές έντονης συγκινησιακής φόρτισης.

Η ποίηση των οδοφραγμάτων

Όχι απλά παρών αλλά και με ενεργό ρόλο στα γεγονότα του γαλλικού Μάη υπήρξε και ένας άλλος Έλληνας δημιουργός, ο σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης (o οποίος μάλιστα υπήρξε και συνεργάτης των Aphrodite´s Child ως στιχουργός στο περίφημο άλμπουμ τους 666). Εξόριστοςστο Παρίσι κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ο Φέρρης βρέθηκε γρήγορα μέσα στη δίνη των γεγονότων. Όπως το διατύπωσε o ίδιος σε συνέντευξη που έδωσε αρκετές δεκαετίες αργότερα: «Άφηνα πίσω μια ζωή-κόλαση, το ήξερα, αλλά αυτό που δεν ήξερα και δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ήταν αυτό που θα έβρισκα όταν το αεροπλάνο προσγειωνόταν στο Παρίσι».

Στην γαλλική πρωτεύουσα ο Φέρρης, μαζί και με άλλους Έλληνες κινηματογραφιστές, είχε στενές σχέσεις με τους Γάλλους συναδέλφους του και για να τα φέρει βόλτα εργαζόταν συχνά σε διάφορες γαλλικές παραγωγές, ενίοτε και ως κομπάρσος. Φίλος και συνεργάτης ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 με τον σκηνοθέτη Ζαν Ντανιέλ Πολέ, ο Φέρρης ήρθε επίσης σε επαφή με τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ κατά την διάρκεια του γαλλικού Μάη.

Οι αναμνήσεις του από τις ημέρες εκείνες είναι γλαφυρές: «Και καθώς τα οδοφράγματα στήνονταν, ένα σκηνικό απίστευτο: Άλλος τραγούδαγε με την κιθάρα του και μαζεύονταν να τον ακούσουν. Άλλος στεκόταν σε ένα σημείο και διάβαζε ποιήματά του. Οι καθηγητές του πανεπιστημίου, Νομπελίστες όπως ο Ζακ Λουσιέν Μονό και ο Φρανσουά Ζακόμπ, καθισμένοι στο πεζοδρόμιο, συζητούσαν με τους φοιτητές για την έννοια της επανάστασης. Λίγο παρακάτω, ένας αναρχικός έστησε ένα οδόφραγμα μόνος του, δεν άφηνε κανένα να τον βοηθήσει. Στο τέλος πήρε το κορίτσι του και μια μαύρη σημαία, και έβγαλε φωτογραφία πάνω στο οδόφραγμα που είχε χτίσει. Ένας άλλος βρήκε πως το οδόφραγμα που μόλις είχε φτιάξει με τους συντρόφους του δεν ήταν αρκετά καλλιτεχνικό, οπότε κάπου ξέθαψε μια ραπτομηχανή και την έβαλε επάνω, ως διακοσμητικό γλυπτό».

Μια δεκαετία αργότερα, ο Φέρρης θα επανεξετάσει σε κινηματογραφικό πλαίσιο την προσωπική του εμπειρία από τα γεγονότα του γαλλικού Μάη στην ταινία «Εξόριστος στην Κεντρική Λεωφόρο», σε σκηνοθεσία Νίκου Ζερβού. Στην ταινία, στην οποία ο Φέρρης εκτός από σεναριογράφος υπήρξε και βασικός πρωταγωνιστής, διαφαίνεται τόσο μια διάθεση για αυτοκριτική όσο και ένα πνεύμα μελαγχολίας σχετικά με τις επιδιώξεις και τα ανεκπλήρωτα όνειρα της νιότης. 

Παρ' όλες τις πολιτικές εξελίξεις και τις συνακόλουθες απογοητεύσεις που επακολούθησαν, ο Μάης του ’68 παραμένει αναμφίβολα ένας σημαντικός σταθμός στη σύγχρονη ιστορία των κοινωνικών κινημάτων και της πολιτικής αμφισβήτησης, ενώ παράλληλα αποτελεί βασική πηγή έμπνευσης και σημείο αναφοράς τόσο για τη νεολαία όσο και για κάθε ανήσυχο πνεύμα, ανεξαρτήτως ηλικίας ή εποχής. Η φαντασία και η δημιουργική πνοή υπήρξαν, άλλωστε, στενά συνδεδεμένες με το πνεύμα του γαλλικού Μάη. Με τα λόγια του Κώστα Φέρρη: «Όλα αυτά δεν ήταν απλά οδομαχίες, συγκρούσεις και πολιτικοποίηση. Ήταν ποίηση».

Δειτε περισσοτερα