Ο Θανάσης Οικονόμου είναι ο Έλληνας που γνωρίζει περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο (Έλληνα) για τον πλανήτη Άρη. Τον μελετάει εδώ και δεκαετίες και έχει βρεθεί εκεί νοερά, αλλά και τεχνητά, μέσα από τα μάτια των «παιδιών» του, όπως είναι το Pathfinder, το διαστημικό όργανο που στάλθηκε στον Άρη το 1997 για να εξερευνήσει την επιφάνειά του.
Γεννημένος στην κοινότητα Ζιάκας των Γρεβενών πριν από 81 χρόνια, ο Θανάσης (Τομ) Οικονόμου μεγάλωσε μες στον πόλεμο, βόσκοντας πρόβατα και χαζεύοντας τον καθαρό ουρανό του Όρλιακα. Σε ηλικία 11 ετών ήταν ένα από τα 200 παιδιά της περιοχής που οι αντάρτες έβγαλαν με παιδομάζωμα εκτός χώρας, λίγους μήνες πριν το τέλος του Εμφυλίου. Κατέληξε στην Τσεχοσλοβακία, όπου σπούδασε Πυρηνική Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πράγας κι από κει, το 1964, στις ΗΠΑ, όπου στέριωσε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στη NASA, όπου έφτασε να είναι επικεφαλής στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικών Ερευνών EnricoFermi. Έχει συμμετάσχει ως ερευνητής στα μεγαλύτερα διαστημικά ταξίδια της ανθρωπότητας, αμερικανικά και σοβιετικά, ανάμεσά τους οι αποστολές στη Σελήνη τη δεκαετία του ’60 και οι πρόσφατες μη επανδρωμένες αποστολές εξερεύνησης του Άρη. Με πρότασή του, η NASA ονόμασε περιοχές γύρω από τον κρατήρα Erebus του Κόκκινου Πλανήτη με ελληνικά ονόματα: «Kalambaka», «Kalavrita», «Kypourio», «Ziakas» και «Ochi». Συναντηθήκαμε σε μια από τις επισκέψεις του στην Κύπρο, όπου έρχεται πια συχνά για τη Μέρα Αστρονομίας, καθώς συμμετέχει ως σύμβουλος στη δημιουργία του Αστεροσκοπείου Τροόδους, ενώ παράλληλα βοηθά στην υλοποίηση του οράματος της κατασκευής ενός μοναδικού εκπαιδευτικού Aστρονομικού Πάρκου κοντά στη γενέτειρά του, στον Όρλιακα Γρεβενών, όπου –όπως περήφανα αναφέρει- υπάρχει η λιγότερη φωτορύπανση σε όλη την Ευρώπη. Αυτή είναι η σύντομη ιστορία της ζωής του και της εξερεύνησης του διαστήματος, όπως μας τις αφηγήθηκε.
«Είμαι από το χωριό Ζιάκας Γρεβενών, που πήρε το όνομά του από τον Θεόδωρο Ζιάκα, έναν Έλληνα που πολέμησε ενάντια στους Τούρκους το 1821. Είναι μια περιοχή ανάμεσα στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, όπου υπάρχουν βουνά και σαν μικρό παιδί, επειδή ζούσαμε έξω στην ύπαιθρο, το μόνο που βλέπαμε ήταν τα αστέρια.
»Έφυγα από την Ελλάδα όταν ήμουν παιδάκι, 11 χρονών. Βγήκα μέσω Αλβανίας. Από το χωριό μέχρι τα αλβανικά σύνορα περπάτημα. Μετά με φορτηγά μέχρι την Κορυτσά, με λεωφορεία μέχρι τη Γιουγκοσλαβία και μετά με το τρένο στην Τσεχοσλοβακία, στο Κάρλο Βιβάρι, μια από τις ωραιότερες λουτροπόλεις.
»Ήμασταν ‘ανταρτόπληκτοι’. Οι γονείς μας ήρθαν μετά την ήττα των κομμουνιστών στην Τσεχοσλοβακία. Ήμασταν τυχεροί μες στην ατυχία μας που βρεθήκαμε σε μια περιοχή εκτός πολέμου, μεγαλώσαμε.
»Τελείωσα τις σπουδές μου και στα 27 μου πήγα στην Αμερική, το 1964. Είχα δύο αδέρφια που είχαν μείνει στην Ελλάδα και το 1955 έφυγαν στην Αμερική. Εκείνοι μας έστειλαν πρόσκληση. Οι γονείς μου μετακόμισαν μαζί μου στην Αμερική κι έτσι ενώθηκε όλη η οικογένεια. Αλλά ήταν δύσκολο να πάρουμε άδεια για να φύγουμε από την Τσεχοσλοβακία. Εκείνη την περίοδο για να γυρίσεις στην Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο κι από την άποψη της κυβέρνησης, δεν μας θέλανε, νομίζανε ότι όλοι όσοι ήμασταν εκεί ήμασταν κομμουνιστές.
»Με τους πλανήτες ασχολούμαι από τότε που πήγα στην Αμερική. Στην Τσεχοσλοβακία σπούδασα Πυρηνική Φυσική. Τότε ήταν η αρχή, γιατί μετά τον πόλεμο η Πυρηνική Φυσική μόλις είχε αρχίσει και ήταν στη μόδα, ήταν πολύ δύσκολο να περάσεις. Αυτό με βοήθησε όταν πήγα στην Αμερική και χρειάζονταν ακριβείς γνώσεις για να φτιάξουμε αυτά τα όργανα, θεσπίσαμε μεθόδους Πυρηνικής Φυσικής.
»Τα ραδιοϊσότοπα εκπέμπουν διάφορες ακτίνες, ακτίνες Χ, Α-σωματίδια ή πρωτόνια. Εμείς έχουμε ένα όργανο, βάζουμε μια τέτοια πηγή και βομβαρδίζουμε το έδαφος που χρειάζεται να αναλύσουμε για να βρούμε τη χημική του σύσταση. Ο σκοπός μας τότε ήταν να βρούμε από τι αποτελείται η Σελήνη, γιατί δεν ξέραμε. Έτσι το βρήκαμε. Προτού πάνε οι αστροναύτες στη Σελήνη, στείλαμε ανεπάνδρωτα διαστημόπλοια για να προετοιμάσουν το έδαφος, αν είναι στέρεο, αν θα μπορούν να περπατήσουν.
«Όταν κάναμε προβολή την ταινία ‘TheMartian’ στο Πανεπιστήμιο σκέφτηκα ‘αυτά είναι δικά μου όργανα’. Αν είναι αλήθεια η σκηνή με τις πατάτες; Όταν έχεις τα κατάλληλα υλικά, θα φυτρώσουν στον Άρη, αλλά όχι με την ευκολία που δείχνει η ταινία. Αυτό ήταν περισσότερο Χόλιγουντ».
»Ήμασταν μέρος της ομάδας του Απόλλων 11. Εμείς αποφασίσαμε πού θα προσεδαφιστούμε, πόσο σίγουρο είναι, τι θα βρουν εκεί. Ο Νιλ Άμστρονγκ είδε ότι εκεί που θα προσεδαφιζόταν ήταν βράχος και πήρε το διαστημόπλοιο με το χέρι και το πήρε 30 μέτρα παρακεί, που είχε ίσιο έδαφος. Είχε τριάντα δευτερόλεπτα να το κάνει.
»Η εξερεύνηση του Άρη συνεχίζεται με γοργό ρυθμό γιατί ετοιμάζονται τώρα για επανδρωμένες αποστολές. Με την τεχνολογία που έχουμε σήμερα θέλει κάπου 6 με 8 μήνες για να πας στον Άρη, ανάλογα με το μέγεθος του διαστημόπλοιου. Κι άλλα τόσα για να γυρίσεις, αλλά πρέπει να περιμένεις ακόμα ένα χρόνο τουλάχιστον στην επιφάνεια του Άρη, ώστε να συγχρονιστεί η τροχιά του με της Γης και να είναι μικρότερη η απόσταση. Είναι συνολικά τρία χρόνια. Κι αυτή είναι η δυσκολία. Είναι μεγάλος ο χρόνος που χρειάζεται και πρέπει να εξασφαλίσεις το νερό, το οξυγόνο, τα τρόφιμα και τα καύσιμα της επιστροφής – εκεί είναι η πρόκληση.
»Η ψυχολογία παίζει ρόλο στην περίοδο του ταξιδιού. Μέσα σε ένα μικρό χώρο όταν είναι 3-5 άτομα να μπορεί να αντέξει ο ένας τον άλλο. Το μελετάνε αυτό οι ψυχολόγοι.
»Στη Σελήνη θες τρεις μέρες να πας και τρεις να γυρίσεις και μια που μένεις εκεί. Δεν έχει αλλάξει πολύ η τεχνολογία σε σχέση με όταν στείλαμε τις πρώτες επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη. Πάλι χημικά καύσιμα έχουμε και θες τρεις μέρες. Τα χημικά καύσιμα χρησιμεύουν για την εκτόξευση από τη Γη, όταν βγεις στο διάστημα μπορείς να χρησιμοποιήσεις και ιόνια ή την ηλιακή πίεση που είναι πολύ μικρή η επίδραση, αλλά είναι συνεχής για πολύ χρόνο κι έτσι αυξάνει την ταχύτητα σιγά σιγά, αλλά σε πολύ χρόνο κι αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες. Υπολογίζουμε να στείλουμε τους πρώτους ανθρώπους στον Άρη στα μέσα της δεκαετίας του ’30, αν και τώρα γίνονται προσπάθειες από ιδιωτικές εταιρείες να το επισπεύσουν.
»Η ατμόσφαιρα του Άρη είναι πολύ χαμηλή, το 1% της Γης. Δεν έχει οξυγόνο, έχει διοξείδιο του άνθρακα και εκτός αυτού το κλίμα είναι ψυχρό. Η θερμοκρασία είναι από 0 Κελσίου μέχρι -100 βαθμούς. Μετά από μια τόσο μεγάλη πτήση, στην αρχή ο αστροναύτης θα έχει δυσκολίες λόγω της βαρύτητας, αλλά μπορεί να συνηθίσει και να περπατά κανονικά .
»Έχετε δει ένα έργο The Martian; Εκείνο με το Pathfinder. Όταν ο ήρωας ψάχνει πώς θα επικοινωνήσει με τη NASA και σκέφτηκε πως κάπου στον Άρη είχε προσεδαφιστεί η αποστολή του Pathfinde και πήγε και το βρήκε. Κάναμε προβολή στο Πανεπιστήμιο και, όταν είδα την ταινία, σκέφτηκα “αυτά είναι δικά μου όργανα”. Αν είναι αλήθεια η σκηνή με τις πατάτες; Όταν έχεις τα κατάλληλα υλικά, θα φυτρώσουν στον Άρη, αλλά όχι με την ευκολία που δείχνει η ταινία. Αυτό ήταν περισσότερο Χόλιγουντ. Εμείς κληθήκαμε να συζητήσουμε πόσο επιστημονικά ήταν όλα αυτά που έκανε η ταινία. Ο τύπος ήταν έξυπνος, ενημερωμένος, η τεχνολογία που χρησιμοποιούσε για κάθε πρόβλημα που προέκυπτε ήταν η σωστή, εκτός από το πρώτο, όταν ήρθε η θύελλα και το γκρέμισε και τον τραυμάτισε. Δεν μπορεί να είναι σωστό αυτό γιατί στον Άρη η πίεση είναι πολύ μικρή και δεν έχει την ορμή να κάνει τέτοια καταστροφή. Θύελλες υπάρχουν, αλλά δεν έχουν την δύναμη να κάνουν τέτοια καταστροφή. Εμένα μου άρεσε η ταινία πάντως.
»Τα διαστημικά σκουπίδια είναι το εξής: εμείς ρίξαμε στην τροχιά της Γης χιλιάδες διαστημόπλοια. Όλα αυτά δεν μένουν πάνω. Διαλύονται και γίνονται μικρά κομματάκια και πέφτουν στην ατμόσφαιρα και τα περισσότερα καίγονται. Αλλά υπάρχουν πολλά που είναι σε πιο ψηλές τροχιές και θα πάρει πολλά χρόνια, δεκαετίες, για να πέσουν και τώρα είναι επικίνδυνα γιατί μπορεί να συγκρουστούν με καινούριες αποστολές. Στο φεγγάρι ελάχιστα στείλαμε, αλλά δεν μείνανε εκεί. Ή επιστρέψανε ή τα ρίξαμε να πέσουν κάτω στο φεγγάρι. Λίγα είναι στην τροχιά της Σελήνης.
»Εγώ όταν βλέπω το φεγγάρι βλέπω τρία σημεία όπου είναι δικά μου όργανα εκεί. Έχασα τον ρομαντισμό μου, όπως τα βλέπουν οι νέοι».
12°
