Ο Κάρλος Καλίκα Φερέρ ξεδιπλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων αναμνήσεις του από τα παιδικά και νεανικά χρόνια του Ερνέστο Γκεβάρα, πριν γίνει ο Κομαντάντε Τσε. Αφηγείται γλαφυρά τα χρόνια της αθωότητας που έζησαν σαν παιδιά στην Άλτα Γκράσια, το δεύτερο ταξίδι του Τσε στη Λατινική Αμερική που πραγματοποίησαν μαζί το 1953.
Εκεί, οι δύο καλοί φίλοι αποχωρίστηκαν για πάντα αφού ο Ερνέστο δεν επέστρεψε πια ποτέ στην Αργεντινή, συνέχισε, γνώρισε στο Μεξικό τον Φιντέλ Κάστρο και ακολούθησε την επαναστατική του μοίρα. Το πρώτο ταξίδι του Τσε στη Λατινική Αμερική ήταν ένα χρόνο πριν, με τον Αλμπέρτο Γρανάδο που έμεινε γνωστό ως Ημερολόγια Μοτοσικλέτας και μεταφέρθηκε εξαιρετικά στη μεγάλη οθόνη.
Ο 88χρονος φίλος του Τσε, Κάρλος Καλίκα Φερέρ ταξίδεψε από το Μπουένος Άιρες στην Αθήνα και θα τιμήσει απόψε με την παρουσία του την εκδήλωση στην ΕΣΗΕΑ για την επέτειο των 60 χρόνων από την δολοφονία του Τσε Γκεβάρα.
Πάνω του στηρίζεται το ντοκιμαντέρ «Σε βρήκα Τσε» (Te encontré Che) του δημοσιογράφου Θύμιου Κάκου που θα προβληθεί στην εκδήλωση. Ο Καλίκα είναι συγγραφέας του πολυμεταφρασμένου βιβλίου «De Ernesto al Che»(Από τον Ερνέστο στον Τσε) με πρόλογο του στενού τους φίλου, Αλμπέρτο Γρανάδο.
Τον συναντήσαμε στην Αθήνα κι όπως μας εξήγησε επισκέπτεται πρώτη φορά την Ελλάδα. Νιώθει «να κατακλύζεται» από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, τον οποίο γνωρίζει πολύ καλά επειδή στο εκπαιδευτικό σύστημα της Αργεντινής «μαθαίνουμε πρώτα την αρχαία ελληνική ιστορία και μετά τη δική μας. Το ίδιο ίσχυε και για τον Ερνέστο μόνο που πέρα από τις βασικές γνώσεις που είχαμε όλα τα παιδιά εκείνος διάβαζε περισσότερο, ήταν βιβλιοφάγος και διέθετε εξαιρετική μνήμη » λέει ο Καλίκα στο ΑΠΕ/ΜΠΕ.
Ο συνομιλητής μας υπενθυμίζει την επιστολή του Τσε από το Κονγκό προς τη σύζυγό του Αλέιδα που της ζητά να του στείλει βιβλία εκ των οποίων τα περισσότερα είναι αρχαία ελληνική γραμματεία: Πολιτεία του Πλάτωνα, τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, Θουκυδίδη, αρχαίες ελληνικές τραγωδίες κ.α.
Μιλά για τον Τσε και τίποτε δεν σταματά την ορμή της αφήγησης του. Ούτε μια φορά δεν αναφέρεται στον φίλο του ως Τσε. «Μιλώ με σιγουριά και με τεκμήρια για αυτά που γνωρίζω. Για τον φίλο μου Ερνέστο Γκεβάρα έως τη στιγμή που έγινε ο Τσε» απαντά όταν του το επισημαίνουμε.
Αφηγείται τα παιδικά τους χρόνια στην Άλτα Γκράσια της Κόρδοβας στην Αργεντινή. Ο Ερνέστο ήταν τεσσάρων ετών και ο Καλίκα τριών ετών. Στην Άλτα Γκράσια είχε μετακομίσει η οικογένεια Γκεβάρα επειδή το κλίμα της ήταν ιδανικό για το πρόβλημα υγείας του Τσε- είναι γνωστό ότι υπέφερε από άσθμα. Ο πατέρας του Καλίκα ήταν γιατρός πνευμονολόγος (τότε η φυματίωση θέριζε) και κουράριζε τον Ερνέστο. «Υπέφερε από έντονες κρίσεις άσθματος-τον μεταφέραμε εμείς τα παιδιά σχηματίζοντας με τα χέρια μας σκαμνάκι όταν τον έπιαναν οι κρίσεις.
Κι ήταν τόσο έντονες που ούτε η αδρεναλίνη επαρκούσε» θυμάται ο Καλίκα. «Δεν μπορώ να διανοηθώ πόσο θα υπέφερε αργότερα, στη Σιέρα Μαέστρα, στο Κονγκό και στην Βολιβία. Γνωρίζουμε ότι ο στρατός, κυρίως ο αμερικανικός, προσπαθούσε να κατασχέσει τα διαθέσιμα αποθέματα αδρεναλίνης για να πεθάνει εκεί, στη ζούγκλα»
Μας δείχνει φωτογραφίες από την παιδική παρέα στο σπίτι της Αλτα Γκράσια και τον Ερνέστο με τσιρότο «σημάδι πετροπόλεμου» λέει γελώντας.
Ήταν μαζί από το δημοτικό και έως το πανεπιστήμιο όπου ο Καλίκα εγκατέλειψε τις σπουδές ιατρικής για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Στις διακοπές πάντα επέστρεφαν στην Άλτα Γκράσια.
Τι τούς ώθησε να κάνουν το ταξίδι στη Λατινική Αμερική;
«Οι χώρες της Λ. Αμερικής είχαν δικτατορικά καθεστώτα, η μόνη επαναστατική ήταν η Βολιβία. Δύο σημαντικά γεγονότα καθόρισαν την ιδεολογία του Ερνέστο Γκεβάρα: ο ισπανικός εμφύλιος και η εμπειρία της επανάστασης στη Βολιβία» λέει ο Κάρλος Καλίκα Φερέρ: «Ζήσαμε συνταρακτικά γεγονότα στη Βολιβία. Πήγαμε στο ορυχείο πάνω σε υψόμετρο, στο βουνό Ιλιμάνι. Είδαμε την παρέλαση των ανθρακωρύχων, με μασούρια δυναμίτη στη ζώνη σαν να ήταν χειροβομβίδες, με τουφέκια και πολυβόλα έδιναν την εντύπωση ότι ήταν αήττητοι. Επίσης, για εμάς είχε αντίκτυπο το γεγονός ότι πριν φύγουμε για το ταξίδι στη Λατινική Αμερική ήμασταν κατά του Περόν και δεν γνωρίζαμε κάποιες μεταρρυθμίσεις που είχε κάνει».
Πώς οργάνωσαν το ταξίδι τους στη Λατινική Αμερική που ξεκίνησε από τη Βολιβία τον Ιούλιο του 1953;
«Ο Ερνέστο ήταν ανήσυχο πνεύμα και επινόησε για το πρώτο του ταξίδι ένα ποδήλατο στο οποίο έβαλε ένα μοτεράκι με το οποίο διέσχισε 4 χιλιάδες χιλιόμετρα από το Μπουένος Άιρες ως τη βόρεια Αργεντινή, προς έκπληξη του κατασκευαστή ο οποίος του πρόσφερε ένα καινούργιο μοτέρ, τον έβγαλε φωτογραφία και του έκανε διαφήμιση- υπάρχει το ντοκουμέντο σε περιοδικό της εποχής. Μετά το ταξίδι με το μοτοποδήλατο, και όντας φοιτητής της ιατρικής στις αρχές της δεκαετίας του '50, ο Ερνέστο εργάστηκε ως νοσοκόμος σε εμπορικά πλοία του αργεντινού στόλου.
Μ' αυτά τα καράβια έχει πάει τρεις φορές στη Γη του Πυρός και στην Βενεζουέλα. Όμως, παράτησε τη δουλειά γιατί μ' αυτόν τον τρόπο δεν του έμενε χρόνος να γνωρίσει την ενδοχώρα. Και τότε κάνει το πρώτο ταξίδι του στην Λατινική Αμερική με τον Αλμπέρτο Γρανάδο, στενός φίλος του Ερνέστο αλλά και δικός μου, από το γυμνάσιο. Κοντούλης με μεγάλο χιούμορ και μεγάλο μυαλό ήταν ήδη βιοχημικός και εργαζόταν σε λεπροκομείο. Είχε ένα μικρό μισθό κι αυτός αγόρασε την μοτοσικλέτα, την περίφημη Ποδερόσα» χαμογελά ο Καλίκα.
Οι δυο τους, Ερνέστο και Γρανάδο «ανάμεσα στις ατέρμονες συζητήσεις τους περί φιλοσοφίας, ιστορίας, πολιτικής έριξαν την ιδέα να κάνουν το ταξίδι στη Λατινική Αμερική με την μοτοσικλέτα». Κι ο Καλίκα θέλησε να πάει μαζί τους αλλά στη μοτοσικλέτα χωράνε μόνο δύο. «Ήταν το 1952. Ο Ερνέστο επέστρεψε από το ταξίδι στο Μπουένος Άιρες δεν είχε πάρει ακόμα το πτυχίο της ιατρικής, χρωστούσε δεκατρία μαθήματα. Μου λέει : "ετοιμάσου Καλίκα, σ' έναν χρόνο φεύγουμε".
Οπότε για να τον πειράξω λίγο και να κάνει την προσπάθεια να τελειώσει τη σχολή τού απαντώ ''αδύνατον να φύγουμε σ΄ ένα χρόνο, χρωστάς τόσα μαθήματα, δεν θα μπορέσεις''. Εκείνος όμως επέμεινε στο ταξίδι. Άρχισε να μελετά εντατικά και μια μέρα εμφανίζεται, μού πετά μια βρισιά που δεν θέλω να επαναλάβω: "Kοίτα Καλίκα … το πτυχίο μου. Ετοιμάσου φεύγουμε"» αφηγείται στο ΑΠΕ/ΜΠΕ ο Κάρλος Καλίκα Φερέρ .
Ξεκίνησαν από τη Βολιβία καθώς δεν είχε συμπεριληφθεί ως προορισμός στο προηγούμενο ταξίδι του Τσε. Αυτή την φορά δεν ξεκίνησαν με μοτοσικλέτα αλλά με τρένο στα λαϊκά βαγόνια με ξύλινα καθίσματα, πάρα πολλούς ιθαγενείς που κουβαλούσαν παπαγάλους, γατάκια, σκυλάκι «και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε» λέει στο Πρακτορείο ο Καλίκα. Έφτασαν στη Λα Παζ κι από εκεί άρχισαν να διασχίζουν τη Βολιβία, «Πεζοί, με καμιόνια, πηγαίναμε στις λαϊκές αγορές και ρωτάγαμε φορτηγατζήδες σε ποια κατεύθυνση πηγαίνουν. Καθόμασταν ο ένας δίπλα στον φορτηγατζή ο άλλος στην καρότσα. Οι γκρεμοί είναι φοβεροί, οι δρόμοι πολύ στενοί, τα φορτηγά σε κακή κατάσταση οπότε είχαμε αποφασίσει με τον Ερνέστο όταν ταξιδεύαμε με φορτηγό να είμαστε προς την πλευρά της πόρτας ώστε αν ντελαπάρει θα πηδούσαμε να σωθούμε. Κι αν τύχαινε να καθόμαστε κι οι δυο δίπλα στον οδηγό αλλάζαμε ανά μια ώρα θέση ώστε σε περίπτωση που ανατραπεί να σωθεί τουλάχιστον ο ένας. Είναι αλήθεια, στις στροφές είχαν πέσει πολλά φορτηγά, οι δρόμοι ήταν γεμάτοι σταυρούς. Πετούσες μια πέτρα και την άκουγες μετά από πολύ ώρα».
«Καθώς ο Ερνέστο ήταν περιπετειώδες πνεύμα υπήρχαν πολλά σχέδια στο μυαλό του. Το πρώτο ήταν να φτάσουμε στη Βενεζουέλα όπου δούλευε ο Γρανάδο σε λεπροκομείο ως βιοχημικός, να κερδίσουμε χρήματα και με το κομπόδεμα να πάμε οι τρεις μας στην Ευρώπη. Το δεύτερο σχέδιο ήταν ν' αγοράσουμε ένα πολύ μικρό πλοιάριο και να ταξιδέψουμε πλωτά τον Ορινόκο, τον μεγάλο ποταμό στην Βενεζουέλα. Οπότε αστειευόμενοι λέγαμε στον Γρανάδο εμείς, θα πάμε να δούμε μέρη κι εσύ θα μείνεις στη ζούγκλα να φλερτάρεις την κόρη του φύλαρχου».
Πότε έχασε επαφή ο Κάρλος Καλίκα Φερέρ με τον Τσε και πότε τον ξαναείδε;
«Διασχίσαμε μαζί με τον Ερνέστο τη Βολιβία, το Περού και φτάσαμε στο Εκουαδόρ, στην πόλη Γουαγιακίλ, όπου θα άλλαζε η μοίρα μας. Αποφασίσαμε να πάμε στη Γουατεμάλα για να γνωρίσουμε από κοντά τη δημοκρατική εμπειρία εκείνης της χώρας της οποίας ηγούνταν ο στρατηγός Άρμπενς, που εκλέχτηκε πρόεδρος με λαϊκή ψήφο. Τελικά, εγώ επέστρεψα στη Βενεζουέλα και ο Ερνέστο στον Παναμά και από εκεί και πέρα η ιστορία είναι γνωστή. Φτάνει στο Μεξικό, γνωρίζει τον Φιντέλ και τον Ραούλ Κάστρο παρόλο που ούτε εγώ ούτε ο Γρανάδο γνωρίζαμε εκείνη την εποχή ότι είχε γίνει γιατρός της ομάδας του Φιντέλ. Από το Μεξικό στη Βενεζουέλα όπου βρισκόμασταν με τον Αλμπέρτο Γρανάδο λαμβάναμε γράμματα του Ερνέστο στα οποία ανέφερε ότι την ημέρα εργαζόταν ως φωτογράφος και το βράδυ δούλευε στο Πανεπιστήμιο, ως γιατρός με ειδικότητα στην αλλεργιολογία».
Την είδηση για τον Τσε και την προσχώρηση του στην ομάδα του Φιντέλ Κάστρο, την έμαθε τυχαία από τις εφημερίδες. Όπως και τη θριαμβευτική είσοδο του Τσε στην Σάντα Κλάρα.
Δεν ξαναείδε ποτέ τον Τσε.
Σκέφτηκε να μετοικήσει στην Κούβα όπως έκανε ο Αλμπέρτο Γρανάδο με την οικογένεια του, ο οποίος συνέβαλε στην ανοικοδόμηση του πανεπιστημιακού συστήματος της κουβανικής επανάστασης;
«Ναι, το σκέφτηκα να πάω στην Κούβα» απαντά μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Καλίκα. «Ο Γρανάδο πήγε ουσιαστικά για να διαπιστώσει τι είναι αυτή η επανάσταση γιατί έως τότε οι πληροφορίες ήταν έμμεσες. Όταν μου είπε για την απόφαση του, ο Ερνέστο μου διεμήνυσε μέσω του Αλμπέρτο Γρανάδο ''πες στον Καλίκα ότι εμείς τώρα θα πάμε για ρήξη με τον καπισταλικό κόσμο γιατί είμαστε σε σοσιαλιστικό καθεστώς''.
Και μου στέλνει δώρο από την Κούβα ένα πορτοφόλι και μια κάρτα στην οποία γράφει ότι βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα όραμα που κάποτε είχαμε όλοι οι φίλοι».
Στην Αργεντινή παραμένει ζωντανός ο θρύλος του Τσε Γκεβάρα, του επαναστάτη που οραματίστηκε και πολέμησε να αλλάξει τον κόσμο;
«Ναι βέβαια, αναγνωρίζεται η αξία του με μεγάλες αντιθέσεις, όμως. Έχουμε πολλές στάσεις απέναντι στον Τσε. Υπάρχει π.χ. μια γραμμή που παραδέχεται το θάρρος του αλλά υπάρχουν πολλά που δεν αρέσουν. Οι μακρινοί του συγγενείς δεν θέλουν καμία σχέση με την εικόνα του Τσε Γκεβάρα. Αλλά καταλαβαίνεις ότι η φιγούρα του Ερνέστο ολοένα μεγαλώνει και μεγαλώνει».
Ο δικός σου Ερνέστο τελικά ποιος είναι;
«Υπάρχουν δυο πρόσωπα που συνοψίζουν τον Ερνέστο. Το ένα είναι όλα όσα μου διέφυγαν όταν ήταν φίλος μου για το τι επρόκειτο να γίνει. Και το άλλο πρόσωπο είναι όσα έχω μελετήσει για τον φίλο μου. Είμαι βέβαιος ότι σε εκατό χρόνια, σε διακόσια χρόνια οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να μιλάνε για τον Τσε Γκεβάρα.»
18°
