50 χρόνια από το καλοκαίρι της αγάπης

Στις 30 Απριλίου 1967, εννέα μόνο ημέρες μετά το πραξικόπημα της χούντας στην Ελλάδα, η εφημερίδα «Florence Morning News» του Σαν Φρανσίσκο έγραφε στο σημείωμα του εκδότη: «Το Σαν Φρανσίσκο έχει επιζήσει της λαίλαπας των χρυσοθήρων και του σεισμού, και τώρα καλείται να αντιμετωπίσει το “καλοκαίρι της αγάπης” που οργανώνουν 4.000 “hippies” στην περιοχή του Haight-Ashbury. Αυτοί οι μουσάτοι τύποι κηρύττουν ελεύθερο έρωτα και LSD, και η αστυνομία υπολογίζει ότι θα εισρεύσουν περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι».

Ήταν οι μέρες που τα μικροαστικά προάστια μάθαιναν καινούργιες λέξεις, όπως: ψυχεδέλεια.

Η Δυτική Ακτή στεκόταν αμήχανη μπροστά σε αυτό το νέο κίνημα που είχε ξεκινήσει από τις 14 Ιανουαρίου της ίδιας χρονιάς όταν ο Michael Bowen, ένας πρωτο-χίπι beat καλλιτέχνης που ό,τι ζωγράφιζε έμοιαζε να έχει τρία μάτια, είχε διοργανώσει στο Golden Gate Park του Σαν Φρανσίσκο τον προάγγελο του Καλοκαιριού της Αγάπης, μία μεγάλη συγκέντρωση που μάζεψε 30 χιλιάδες ανθρώπους και ονομάστηκε Human Be-In, με αφορμή έναν καινούργιο νόμο της πολιτείας της Καλιφόρνια που απαγόρευε τη χρήση της ψυχοτροπικής ουσίας LSD. Αλλά ήταν πολύ περισσότερο από αυτό.

Έτσι όπως εξελίχθηκε και, με το Καλοκαίρι της Αγάπης που πυροδότησε, αποτέλεσε μία αναπάντεχη διατύπωση της κουλτούρας των νέων έτσι όπως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και είχε γαλουχηθεί με το πνεύμα ελευθερίας της γενιάς των beatniks. Συνύπαρξη, κοινοβιακή ζωή, πολιτική αποκέντρωση, νέα αρχή. Παράτα τις σπουδές σου. Ή αλλιώς: Πάρε μπρος, συντονίσου, απελευθερώσου. «Turn on, tune in, drop out». Ήταν η περιβόητη φράση που χαρακτήρισε το κίνημα των χίπις και έγινε από τίτλος δίσκου μέχρι σύνθημα σε μπλουζάκι και λάνσαρε ο ψυχολόγος και συγγραφέας Timothy Leary μοιράζοντας άφθονη ψιλοκυβίνη (συστατικό συγκεκριμένης ποικιλίας μανιταριών) στον κόσμο που τιγκάρισε το event, ενώ ο Allen Ginsberg έψαλλε μάντρας. Όλοι ένιωθαν σαν να ακούνε αγγέλους να τους μιλάνε. Στη σκηνή οι Jefferson Airplane, οι Grateful Dead, οι Big Brother & the Holding Company και οι Quicksilver Messenger Service αμολούσαν λευκούς λαγούς από τα καπέλα τους και σκάλες από ουράνια τόξα, ενώ οι Hell’s Angels, αν και στην κορυφαία περίοδο της παράνομης δράσης τους, εκεί ακούγονταν από τα μεγάφωνα να προσπαθούν να επιστρέψουν στους γονείς τους παιδάκια που είχαν χαθεί.

Ειδικά για το πάρτι είχαν κατασκευαστεί από τον Owsley Stanley, έναν underground χημικό, τεράστιες ποσότητες «Λευκής Αστραπής» – έτσι είχε ονομαστεί η ποικιλία LSD για την περίσταση. Όσοι ήταν λιώμα έχαιραν της φροντίδας των Diggers, της ομάδας πρωτοβουλίας αριστεριστών ακτιβιστών και ηθοποιών του θεάτρου δρόμου, που στη διάρκεια όλης της περιόδου που χαρακτηρίστηκε «Καλοκαίρι της Αγάπης» (1966-68) ήταν πάντα εκεί για να προσφέρουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη, τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης. 

Εκείνο το χειμωνιάτικο Human Be-In ήταν η γέφυρα που έφερε κοντά όλες τις φάσεις της αμφισβήτησης της εξουσίας. Βίαιες διαδηλώσεις από άλλα σημεία της Αμερικής για τα πολιτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των γυναικών, των καταναλωτών, το φοιτητικό και το αντιμιλιταριστικό κίνημα στην κορύφωση της εμπλοκής των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ βρήκαν μία κοινή φωνή στο –τι ειρωνεία– ειρηνικό κίνημα των χίπις οι οποίοι μιλούσαν για αγάπη και έβαζαν λουλούδια στις κάννες των όπλων των στρατιωτών. Το «Μακρύ Καυτό Καλοκαίρι» ήταν η άλλη ονομασία της περιόδου εκείνης, με 159 αντιρατσιστικές διαδηλώσεις να έχουν ξεσπάσει στη χώρα παράλληλα με την αναταραχή στα περισσότερα πανεπιστήμια ακόμα και στους κύκλους των beat ποιητών και των μοντερνιστών της τζαζ. Όλοι ήθελαν να αποδεσμευτούν από την ηθική καταπίεση της μεσαίας τάξης. 

Και το καλοκαίρι πλησίαζε. Όλο και περισσότεροι drop-outs παρατούσαν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια και άρχιζαν να συρρέουν στα 15 οικοδομικά τετράγωνα στα δυτικά του Σαν Φρανσίσκο, στην περιοχή που τόσο περιεκτικά πήρε το παρατσούκλι «Hashberry» (ο τόνος στο hash-). Και ήταν πολλοί περισσότεροι από όσους φοβούνταν οι αρχές της πόλης. Έφτασαν τις 100 χιλιάδες, όλοι φορώντας λουλούδια στα μαλλιά όπως τους ζητούσε το τραγούδι που κυκλοφόρησαν τον Μάιο του ’67 οι Mamas & the Papas για να προμοτάρουν το μεγάλο μουσικό φεστιβάλ του Μόντερέι – άλλο ένα εμβληματικό event στην αντικουλτούρα της γενιάς του ’60. Το τραγούδι «San Francisco (Be Sure to Wear Flowers in Your Hair)» έγινε παγκόσμιο χιτ δίνοντας και τα πρώτα δείγματα της μελλοντικής τροπής που θα έπαιρνε το χίπικο κίνημα. 

Το Haight-Ashbury άρχισε να γεμίζει και τα προβλήματα άρχισαν να φαίνονται: έφηβοι παρατούσαν το σπίτι τους και πήγαιναν να μείνουν σε καταλήψεις σπιτιών στη μέχρι τότε αδιάφορη, αστική συνοικία. Προβλήματα υγιεινής άρχισαν να εμφανίζονται παρά τις αγαθές προθέσεις όσων ήθελαν να δοκιμάσουν «νέα μοντέλα οικογένειας» όπου τα πάντα ήταν κοινά, από τις πετσέτες μέχρι τον έρωτα. Οι Diggers, σε πιο ρεαλιστική βάση, άρχισαν να βοηθούν την αστυνομία για να εντοπίζει ανήλικα παιδιά που το είχαν σκάσει από το σπίτι τους για να ζήσουν την εμπειρία αλλά και να βρίσκουν δουλειές κάθε είδους, σε όποιους από τους χίπις ήθελαν να εργαστούν για να συνεισφέρουν στην κοινότητα. Στη γειτονιά, εκτός από τα κοινόβια είχε αρχίσει να δημιουργείται και μία εμπορική κίνηση – π.χ. έκαναν χρυσές δουλειές τα ανθοπωλεία. Δεν άργησαν να εμφανιστούν και τα τουριστικά πούλμαν που έκαναν διαδρομές μέσα στη συνοικία, με τουρίστες να παρατηρούν το χαοτικό πάρτι. 

Όχι ακριβώς πάρτι. Αυτό που έκαναν οι περισσότεροι ήταν να απολαμβάνουν την ειρήνη και τον ωραίο καιρό, αραχτοί στα café που είχαν γεμίσει την περιοχή και στα πάρκα, συζητώντας για ναρκωτικά και έρωτα.

Παράλληλα, η δημιουργικότητα ξεπερνούσε κάθε όριο, με παραληρητικά χρώματα σε σχέδια επάνω σε οτιδήποτε και θεματικές επίμονα κολλημένες στο σεξ και τον Θεό. Σε όλες τους τις μορφές: ταντρικό σεξ, βουδισμός, ινδία, κινέζικοι δράκοι, μονόκεροι, ινδιάνικα φυλαχτά. Αρκεί να αγαπάς.

Τα Παιδιά της Αγάπης

Η φυλή είχε και στιλιστικά στάνταρντς με έμφαση στα μαλλιά. Όσο πιο πολλά, τόσο πιο καλά. Δεν είναι τυχαίο όταν, στο φινάλε (την εμπορευματοποίηση) αυτής της κουλτούρας, δύο από τους ανθρώπους που την έζησαν από μέσα, ανέβασαν στη Νέα Υόρκη το «κοινωνικό μιούζικαλ», «Hair», την εκδοχή των bohèmes για τη γενιά της Εποχής του Υδροχόου. Άλλο χαρακτηριστικό των Παιδιών των Λουλουδιών ήταν τα φτερά και οι κορδέλες στο μέτωπο –αναφορά στους ιθαγενείς ινδιάνους της Αμερικής–, τα φυλαχτά, οι καουμπόικες μπότες, τα σανδάλια, τα μοκασίνια, τα μεξικάνικα πόντσο, τα στενά παντελόνια, τα μικρά κουδούνια φορεμένα στις ζώνες και τους αστραγάλους.  

«Η διαφορά μας με τους beatniks», είχε πει μία νεαρή μαύρη χίπισσα σε μία συνέντευξη, «είναι ότι εμείς δεν φοράμε μαύρα και είμαστε πιο καθαροί».

Κάτι πιο ποπ

Η Ευρώπη στάθηκε πιο ψύχραιμη απέναντι στο Καλοκαίρι της Αγάπης. Την ίδια εποχή που η Ελλάδα βρισκόταν στο γύψο και μόνο ψήγματα αυτής της επανάστασης έφταναν μέχρι εδώ, κυρίως με τη μορφή δημοσιευμάτων που παρουσίαζαν τους χίπις σαν καρικατούρες, και οι χώρες του ανατολικού μπλοκ ήταν απομονωμένες από τον κόσμο πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, το Λονδίνο ζούσε την τεχνικολόρ εποχή του. Οι Beatles τραγουδούσαν «All you need is love» και κυκλοφορούσαν την 1η μέρα του καλοκαιριού, 1η Ιουνίου 1967, το μνημειώδες άλμπουμ «Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band», οι Pink Floyd στο Alexandra Palace παρουσίαζαν 14ωρα σόου με ψυχεδελικές μαρμελάδες και καμένα slides για φόντο, το UFO Club γέμιζε κόσμο ντρογκαρισμένο που άκουγαν Soft Machine και άνοιγαν διαύλους επικοινωνίας με τα αδέρφια μας στο διάστημα. Η μουσική και η μόδα οργίαζαν, η Kings Road είχε γεμίσει καφτάνια, εδουαρδιανούς δανδήδες, κορίτσια με μίνι και πολύχρωμα ρούχα κάθε είδους. Βιβλιοπωλεία, fanzines, κλαμπς και ραδιοσταθμοί άνθιζαν. Οι γραφίστες παραληρούσαν στις αφίσες με γραμματοσειρές balloons που έμοιαζαν να λιώνουν ή να πλέουν στα κύματα της μουσικής, παντού έβλεπαν αστέρια, λαχούρια και λουλούδια.

Οι νέοι στην Ελλάδα ψηλαφούσαν με αγωνία τον απόηχο του Καλοκαιριού εκείνου, κυρίως προσπαθώντας με τη μουσική να νιώσουν την αγάπη – και αυτή όμως έφτανε στη χώρα με δόσεις, δύσκολα, σχεδόν παράνομα. Η χούντα εξέταζε το κάθε τι με καχυποψία, αν και λίγα καταλάβαιναν οι λογοκριτές από όσα έρχονταν εδώ σαν πληροφορίες. Οι χίπις ήταν από τα αγαπημένα θέματα των ελλήνων γελοιογράφων. Παράλληλα όμως συνέβαινε και κάτι μαγικό. Το ελληνικό καλοκαίρι ήταν ένας απόλυτος προορισμός για όσους μπορούσαν να νιώσουν τα μηνύματα εκείνης της επανάστασης. Χωρίς να χρειάζεται να συγκεντρωθούν σε κανένα Haight-Ashbury, διασκορπισμένοι στα νησιά του αιώνιου ελληνικού καλοκαιριού, μπορούσαν να ζήσουν τον δικό τους ελεύθερο έρωτα και επαφή με τη φύση, γιατί απλώς το επέβαλλε με ένα συμπαντικό τρόπο το περιβάλλον. Οι διδαχές των καμένων ποιητών της επανάστασης εδώ μπορούσαν να αντικατασταθούν απλώς με ένα εισιτήριο για το πλοίο της άγονης γραμμής. Πολλοί χίπις ανακάλυψαν την Ελλάδα, τα νησιά, δημιούργησαν τη φήμη της αλώβητης ακόμα τότε Μυκόνου, την κοινότητα στις σπηλιές στα Μάταλα, και φυσικά είδαν λίγο αργότερα ότι όλο αυτό είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό. Ίχνη αυτής της ευδαιμονίας υπάρχουν κρυμμένα σαν απόθεμα. Ένα Καλοκαίρι της Αγάπης φουντώνει μυστικά μέσα μας όταν βρεθούμε στα νησιά. Το μόνο που χρειάζεσαι είναι η αγάπη, ούτε καν ένα έκστασι.

Το τέλος

Το 1967 και η παραληρηματική του ευτυχία έφερε ένα οργισμένο, εκρηκτικό 1968 με τις φοιτητικές εξεγέρσεις στο Παρίσι – μία επανάσταση με εντελώς διαφορετικό προφίλ έστω κι αν η καρδιά ήταν η ίδια. Μαζί με την Άνοιξη της Πράγας έδωσαν έναν άλλο τόνο στην επανάσταση. Θα ακολουθούσαν το ’69 οι εξεγέρσεις των ομοφυλόφιλων στο Stonewall της Νέας Υόρκης.

Όσο για τους γκουρού του Καλοκαιριού της Αγάπης: ο Timothy Leary έχασε τη θέση του σαν καθηγητής στο τμήμα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και εξελίχθηκε στον απόλυτο promoter των ψυχεδελικών ναρκωτικών για προσωπική χρήση – μόνος του ή με φίλους. Ιστορικά έχουν μείνει τα πάρτι με μαγικά μανιτάρια που διοργάνωνε, όπως και οι περιοδείες του συγγραφέα Ken Kesey (πρώην συνεργάτη της CIA σε πειράματα με LSD, και συγγραφέα της «Φωλιάς του Κούκου») με το γεμάτο πολύχρωμα γκράφιτι βανάκι του σε όλη τη χώρα. Μαζί με μία παρέα από θιασώτες, καλούσαν τον κόσμο σε πειραματικά acid-πάρτι, όσοι ελάμβαναν μάλιστα μέρος έπαιρναν και τιμητικό δίπλωμα. Μαμά, κοίτα, πέρασα το τεστ.

Το φθινόπωρο του 1967 το Σαν Φρανσίσκο άρχισε να αδειάζει από χίπις. Πολλοί επέστρεψαν στις σπουδές τους. Το τέλος του Καλοκαιριού της Αγάπης είχε ξεκινήσει με την εμπορευματοποίησή του και ολοκληρώθηκε με μία τελετή κηδείας που ονομάστηκε «Ο Θάνατος του Χίπι» στις 6 Οκτωβρίου 1967 και έφερε το εξής σύνθημα: «Αυτό είναι το τέλος. Μείνετε εκεί που ζείτε και φέρτε εκεί την επανάσταση. Μην επιστρέψετε ξανά εδώ».

Σήμερα, 50 χρόνια μετά, στο Σαν Φρανσίσκο όλα είναι «delic»: διοργανώνονται τουριστικές ατραξιόν στο Haight-Ashbury, τα μαγαζιά πουλάνε τη στολή του χίπι, μεταμφιεσμένοι υπάλληλοι του δήμου ξεναγούν τους επισκέπτες στα σημεία της περιοχής όπου ξεκίνησε η επανάσταση αλλά γρήγορα έχασε τις αισθήσεις της από overdose. 

Στην Αθήνα προσπαθήσαμε να μιλήσουμε με μερικούς ανθρώπους που έζησαν το Καλοκαίρι της Αγάπης. Κάποιοι ήταν αδιάφοροι, ίσως και αγενείς, άλλοι καμένοι, άλλοι αρνητικοί. Αναγκαστικά, θα στραφούμε στα νησιά.