10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζεις για την προσφυγική κρίση στη Μεσόγειο

Το 2016, η ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα (Médecins Sans Frontières/MSF) επάνδρωσε με ομάδες της τρία διασωστικά πλοία: το Dignity I, το Bourbon Argos και το MV Aquarius (σε συνεργασία με την οργάνωση SOS MEDITERRANEE). Από την έναρξη των επιχειρήσεων τον Απρίλιο μέχρι τις 29 Νοεμβρίου, αυτές οι τρεις ομάδες διέσωσαν 19.708 ανθρώπους από υπερφορτωμένες βάρκες και βοήθησαν άλλους 7.117 ανθρώπους να μεταφερθούν με ασφάλεια στην Ιταλία και να λάβουν την απαραίτητη ιατρική φροντίδα. Τουλάχιστον ένας στους επτά διασωθέντες στη Μεσόγειο έλαβε τη βοήθεια των ομάδων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

1. Το 2016 είναι ήδη η πλέον πολύνεκρη χρονιά, χωρίς καν να έχει τελειώσει ακόμη

Από την 1η Ιανουαρίου, τουλάχιστον 4.690 άντρες, γυναίκες και παιδιά έχουν πεθάνει επιχειρώντας να διασχίσουν τη Μεσόγειο −σχεδόν 1.000 περισσότεροι συγκριτικά με το 2015−, ενώ απομένουν λίγες εβδομάδες ακόμη μέχρι το τέλος του έτους. Αυτό δεν οφείλεται σε κάποια σημαντική αύξηση των συνολικών αφίξεων αλλά σε αύξηση της θνησιμότητας στα φονικά νερά μεταξύ Λιβύης και Ιταλίας. Το 2016 περίπου 1 στους 41 ανθρώπους που επιχείρησε να φύγει από τη Λιβύη με κάποιο πλεούμενο πέθανε. Παρά τους σοκαριστικούς αριθμούς και την τεράστια απώλεια ανθρώπινων ζωών, η απάντηση της Ευρώπης στην κεντρική Μεσόγειο ήταν να κηρύξει τον «πόλεμο στους διακινητές», να εστιάσει σε μέτρα αποτροπής και στην ανάθεση των συνόρων σε τρίτους, αντί να δώσει έμφαση στη διάσωση ζωών και τη δημιουργία ασφαλούς διόδου για την είσοδο στην ΕΕ. Το μόνο αποτέλεσμα ήταν να αναγκαστούν οι διακινητές να προσαρμόσουν τις τακτικές τους και να ενεργούν με ακόμη πιο επικίνδυνο τρόπο προκειμένου να αποφεύγουν τους συνοριακούς ελέγχους, πράγμα που οδήγησε σε απώλεια ζωών.

2. Άντρες, γυναίκες και παιδιά στοιβάζονται σε ακόμη χειρότερες βάρκες

Το 2016, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα διέσωσαν ανθρώπους από 134 άθλιες φουσκωτές βάρκες και 19 ξύλινες. Ακόμη, οι ομάδες ανέσυραν τα πτώματα εκείνων για τους οποίους η βοήθεια έφτασε πολύ αργά. Οι μεγάλες ξύλινες βάρκες του 2014 και του 2015 είναι παρελθόν και έχουν αντικατασταθεί από φτηνές φουσκωτές μιας χρήσης που οι διακινητές θεωρούν ότι θα αναχαιτιστούν σε κάποιο σημείο από τις περιπολίες των διεθνών δυνάμεων στην ανοιχτή θάλασσα. Αυτές οι άθλιες βάρκες έχουν οδηγήσει από τη μία τραγωδία στην άλλη, καθώς οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα ανασύρουν νεκρούς που πέθαναν από ασφυξία, όταν τους συνέθλιψε το βάρος εκατοντάδων ανθρώπων, ή που πνίγηκαν στον πάτο μιας βάρκας σε ένα τοξικό μείγμα θαλασσινού νερού και βενζίνης.

3. Οι διακινητές είναι πιο αδίστακτοι από ποτέ

Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχουν δει βάρκες να αναποδογυρίζουν χωρίς δυνατότητα διάσωσης, αφού πρώτα έπλεαν ακυβέρνητες για ώρες ή ακόμη και για μέρες χωρίς μηχανή, επειδή τους την αφαίρεσαν διακινητές ή άλλοι εγκληματίες. Εκείνοι που διέσωσαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είπαν ότι τους κρατούσαν σε σπηλιές ή ακόμα και σε τρύπες στο έδαφος για μέρες ή και για εβδομάδες πριν τους αναγκάσουν να μπουν σε μια βάρκα και τους στείλουν στη θάλασσα. Έχουν ακούσει ιστορίες εκτελέσεων, φρικτής κακομεταχείρισης και σεξουαλικής κακοποίησης που σε ορισμένες περιπτώσεις ισοδυναμούσε με βασανιστήρια. Συγκριτικά με πέρυσι, έχουν δει λιγότερους ανθρώπους εφοδιασμένους με σωσίβια, τρόφιμα, νερό και άλλες προμήθειες για το ταξίδι ή έστω με επαρκή ποσότητα καυσίμων. Έχουν δει διασώσεις να πραγματοποιούνται κατά κύματα και οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ή της νύχτας. Οι διακινητές στέλνουν πολλές βάρκες μαζί και σε ακανόνιστες ώρες, ελπίζοντας ότι θα ξεφύγουν από τον μηχανισμό ελέγχου, αποτροπής και αναχαίτισης που έχουν επιβάλει οι περιοριστικές πολιτικές της Ευρώπης. Με αυτόν τον τρόπο πιστεύουν ότι ακόμα κι αν κάποιοι πιαστούν, οι περισσότεροι θα περάσουν και θα διασωθούν. Οι επισφαλείς νυχτερινές διασώσεις έχουν γίνει πιο συχνές, ενώ έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις που ένα μόνο σκάφος διάσωσης αναγκάζεται να ανταποκριθεί σε περισσότερες από 10 κλήσεις για βοήθεια μέσα σε ένα 24ωρο.

4. Πολλά παιδιά διασχίζουν τη θάλασσα μόνα τους

Το 16% των αφίξεων στην Ιταλία είναι παιδιά, από τα οποία το 88% είναι ασυνόδευτα. Μια οικογένεια που διασώθηκε από το Aquarius είχε αρχηγό ένα αγόρι 10 ετών, το οποίο ταξίδευε μόνο του με τα αδέλφια του, τα οποία ήταν τόσο μικρά που φορούσαν ακόμη πάνες.

5. Πολλές από τις γυναίκες που διασώζουν είναι έγκυες. Αρκετές από τις εγκυμοσύνες είναι αποτέλεσμα βιασμού

Κάποια από τα μωρά δεν είναι καθόλου ανεπιθύμητα και απλώς έρχονται σε μια δύσκολη στιγμή. Ωστόσο, πολλά άλλα μωρά είναι το αποτέλεσμα βιασμού στη Λιβύη, στο ταξίδι ή στις χώρες προέλευσης. Πολλές από τις γυναίκες που διασώζουν οι Γιατροί, ιδίως εκείνες που ταξιδεύουν μόνες τους, αφηγούνται φρικτές ιστορίες βιασμού και σεξουαλικής κακοποίησης στη Λιβύη. Πολλές άλλες είναι πολύ ταλαιπωρημένες ψυχικά και τρομοκρατημένες για να αποκαλύψουν τι έχουν περάσει. Μάλιστα, η απειλή του βιασμού είναι τόσο γνωστή που κάποιες γυναίκες επιλέγουν να πάρουν αντισυλληπτικά μακράς διάρκειας πριν ταξιδέψουν, για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα μείνουν έγκυες. Το 2016, τέσσερα μωρά γεννήθηκαν στα σκάφη διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Είναι ένα θαύμα το ότι οι μητέρες τους διασώθηκαν εγκαίρως και μάλιστα από σκάφη που διέθεταν έμπειρες μαίες. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν θέλουν να σκεφτούν τι θα είχε συμβεί αν ο τοκετός τους είχε αρχίσει νωρίτερα ή αν είχαν διασωθεί από εμπορικά πλοία χωρίς κατάλληλο ιατρικό προσωπικό.

6. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν βοηθούν τους διακινητές, ούτε είναι διακινητές οι ίδιοι

Ας το ξεκαθαρίσουμε: οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν είναι διακινητές, ούτε μπορούν να δράσουν κατά των διακινητών. Πολύ απλά, βρίσκονται στη Μεσόγειο για να σώζουν ζωές. Οι διακινητές εκμεταλλεύονται εξαιρετικά ευάλωτους ανθρώπους για το κέρδος, και το επιχειρηματικό μοντέλο τους, εν μέρει, υπάρχει εξαιτίας της απουσίας ασφαλών και νόμιμων εναλλακτικών για την είσοδο στην Ευρώπη. Η αστάθεια και η οικονομική κρίση στη Λιβύη είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εξάπλωση των δικτύων διακινητών.

7. Δεν είναι μόνο τα γυναικόπαιδα ευάλωτα

Κάθε άνθρωπος που διασώζουν έχει μια ιστορία δεινών. Παρόλο που οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν πολύ συγκεκριμένες ευπάθειες οι οποίες απαιτούν ειδική φροντίδα και προσοχή, οι άντρες επίσης έχουν αδυναμίες που συχνά γίνονται αντιληπτές πιο δύσκολα. Κάποιοι φεύγουν για να γλιτώσουν από τον πόλεμο στον οποίο δεν θέλουν να πάρουν μέρος, άλλοι για να γλιτώσουν από τα βασανιστήρια, την υποχρεωτική στράτευση και τις μαζικές παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, κάποιοι αντιμετωπίζουν διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, βία, διώξεις, ακραία φτώχεια και στερήσεις. Το μαρτυρικό ταξίδι τους ξεκινάει από χώρες που εκτείνονται από το Πακιστάν μέχρι την υποσαχάρια Αφρική, όπως τη Νιγηρία και την Γκάμπια, το Κέρας της Αφρικής, ιδίως την Ερυθραία, καθώς και τη Μέση Ανατολή, που ταλανίζεται για χρόνια από την ένταση και την αστάθεια.

8. Η Ευρώπη δεν είναι ο κύριος προορισμός για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες του κόσμου

Η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων και των μεταναστών έχουν αναζητήσει καταφύγιο ή εργασία στην περιοχή τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, καμία από τις χώρες που φιλοξενούν τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων δεν βρίσκεται στην Ευρώπη (Τουρκία, Πακιστάν, Λίβανος, Ιράν, Αιθιοπία, Ιορδανία, Κένυα, Ουγκάντα, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και Τσαντ), αθροιστικά όμως παρέχουν καταφύγιο σε περισσότερους από τους μισούς πρόσφυγες του κόσμου. Η Ευρώπη έχει δεχτεί ένα πολύ μικρό ποσοστό των προσφύγων του κόσμου, ωστόσο, συνεχίζει να εστιάζει στην εξεύρεση τρόπων για να τους κρατήσει μακριά.

9. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες υφίστανται φρικτή βία και κακοποίηση στη Λιβύη

Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι για τους οποίους βρέθηκαν στη Λιβύη, η βία και η κακομεταχείριση που υφίστανται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες τούς αναγκάζουν να φύγουν από εκεί. Σύμφωνα με μαρτυρίες των διασωθέντων που ζουν ή διέρχονται από τη Λιβύη, κακοποιούνται από διακινητές, ένοπλες ομάδες και μεμονωμένα άτομα που εκμεταλλεύονται την απόγνωση των ανθρώπων αυτών. Συγκεκριμένα αναφέρουν βία (συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής), απαγωγές, αυθαίρετη κράτηση σε απάνθρωπες συνθήκες, βασανιστήρια και άλλες μορφές κακομεταχείρισης, οικονομική εκμετάλλευση και καταναγκαστική εργασία.

10. Η αναχαίτιση των βαρκών που φεύγουν από τη Λιβύη δεν αποτελεί λύση

Με το να εμποδίζονται οι άνθρωποι να φύγουν από τη Λιβύη, καταδικάζονται σε περισσότερη κακομεταχείριση, σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική κακοποίηση και οικονομική εκμετάλλευση από τους διακινητές. Σύμφωνα με το σχέδιο εκπαίδευσης που έχει εκπονήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Λιβυκή Ακτοφυλακή αναμένεται να παίξει βασικό ρόλο στις μελλοντικές πολιτικές ανάσχεσης εντός της λιβυκής επικράτειας, πραγματοποιώντας επιχειρήσεις αναχαίτισης, έρευνας, διάσωσης και επιστροφών στα λιβυκά χωρικά ύδατα. Η πείρα μάς έχει δείξει ότι η αναχαίτιση υπερφορτωμένων βαρκών μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη σε αυτό το πλαίσιο και μπορεί να εντείνει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν όσοι επιθυμούν απεγνωσμένα να φτάσουν σε ένα ασφαλές μέρος. Οι άνθρωποι που φεύγουν από τη Λιβύη πρέπει να διασώζονται με ασφάλεια και ψυχραιμία και να μεταφέρονται σε ένα ασφαλές λιμάνι όπου μπορούν να λάβουν βοήθεια και να ζητήσουν άσυλο και άλλες μορφές προστασίας. Η τωρινή κατάσταση στη Λιβύη δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ασφαλές λιμάνι αποβίβασης.

Το Dignity I αποβίβασε όσους διέσωσε στην τελευταία διάσωση της χρονιάς στις 14 Νοεμβρίου, ενώ το Bourbon Argos έκανε το ίδιο μία εβδομάδα αργότερα. Και τα δύο σκάφη θα είναι αγκυροβολημένα στη διάρκεια του χειμώνα, καθώς οι καιρικές και οι θαλάσσιες συνθήκες αναμένεται να μειώσουν δραστικά τον αριθμό των ανθρώπων που φεύγουν από τη Λιβύη με προορισμό την Ιταλία. Το Aquarius, το οποίο επανδρώνεται σε συνεργασία με την οργάνωση SOS MEDITERRANEE, είναι το μόνο σκάφος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που θα βρίσκεται στη θάλασσα στη διάρκεια του χειμώνα για να διασώζει όσους θα διασχίζουν την απίστευτα επικίνδυνη θάλασσα του χειμώνα. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αναμένεται να ενισχύσουν τις προσπάθειες έρευνας και διάσωσης τον προσεχή Μάρτιο, καθώς περισσότεροι άνθρωποι θα διασχίζουν τη θάλασσα με τον ανοιξιάτικο καιρό.