Μπορείτε να φανταστείτε τη Γη χωρίς τον κόσμο των ελεφάντων;

«Αυτές είναι οι Πεταλούδες, πιο πέρα οι Καταιγίδες και αυτές εδώ μπροστά μας είναι τα Μπαχάρια». Βρισκόμαστε στον κόσμο του εθνικού πάρκου Σαμπούρου της βόρειας Κένυας. Η Χάριετ Σέργουντ του Guardian έχει την τύχη να ξεναγείται από έναν άνθρωπο που δεν τον συνόδευε η μαμά του στο σχολείο, αλλά αγέλες μεγαλόσωμων ελεφάντων.

Έχει περάσει όλη τη ζωή του δίπλα στον κόσμο των ελεφάντων, τον οποίο βλέπει συνεχώς να συρρικνώνεται και να κυνηγιέται για να γίνει διακοσμητικό πανάκριβο φιλντισένιο προϊόν προς πώληση.

Ο Ντέιβιντ Νταμπαλέν εργάζεται τα τελευταία 16 χρόνια στο εθνικό πάρκο της βόρειας Κένυας και ξέρει τα μέλη της κάθε αγέλης με το όνομά τους. «Ψάχνουμε την Κανέλα, την μητριαρχική μορφή των Μπαχαρικών: είναι 50 ετών, τεράστια και χωρίς χαυλιόδοντες. Γεννήθηκε έτσι και για αυτό δεν είναι… πολύτιμη. Δίπλα της στέκεται η Χαμπίμπα, η οποία ορφάνεψε μαζί με τα επτά αδέλφια της όταν οι κυνηγοί σκότωσαν τη μητέρα της για το 2011. Η Κανέλα υιοθέτησε και τα επτά ορφανά».

Ο Νταμπαλέν υπολογίζει ότι μπορεί να αναγνωρίσει και να κατονομάσει περίπου 500 ελέφαντες που ζουν στο εθνικό πάρκο. Η Χάριετ Σέργουντ κάθεται δίπλα του στο τζιπ και την έχει συνεπάρει η αφοσίωση του Νταμπαλέν. «Πώς τους ξεχωρίζεις;». Ο Κενυάτης χαμογελάει:  «Προσπάθησε να δεις το σχήμα των αυτιών τους: τις χαρακιές, τις τρύπες και τα σχισίματα. Κοίτα τους χαυλιόδοντες: κάποιοι είναι κοντοί, κάποιοι μακριοί, κάποιοι πιο καμπυλωτοί, κάποιοι ίσιοι, κάποιοι ανοιχτόχρωμοι και άλλοι είναι σκουρόχρωμοι. Δες τα πρόσωπά τους. Κάθε πρόσωπο είναι διαφορετικό, μοναδικό. Αλλά δεν είναι μόνο τα φυσικά χαρακτηριστικά που κάνουν το κάθε ζώο ξεχωριστό», σημειώνει. «Είναι ο χαρακτήρας τους. Όταν κανείς περνάει καιρό με τους ελέφαντες καταλαβαίνει πως το κάθε ζώο έχει διαφορετική προσωπικότητα. Νομίζω ότι γνωρίζω περισσότερα για τους ελέφαντες από ό,τι για τους ανθρώπους».

Ο Νταμπαλέν είναι 36 ετών και τα τελευταία 16 χρόνια είναι μέλος της οργάνωσης διάσωσης των ελεφάντων, Save the Elephants (STE). Πριν από 20 χρόνια ζούσε στο χωριό του Μαρσαμίτ, περίπου 200 χιλιόμετρα από το εθνικό πάρκο Σαμπούρου. «Όταν ήμουν παιδί ο πληθυσμός των ελεφάντων ήταν πολύ μεγαλύτερος. Έχει αποδεκατιστεί εξαιτίας της ανεξέλεγκτης και παράνομης λαθροθηρίας». «Όταν ήμασταν παιδιά οι ελέφαντες κυνηγούσαν εμάς. Στην αρχή τρομάζαμε, αλλά καταλάβαμε ότι αυτό ήταν το παιχνίδι μας. Μεγάλωσα δίπλα τους. Η άγρια φύση είναι η ζωή μου».

«Έχω μάθει τόσα πολλά πράγματα από αυτά τα ζώα. Έχω μάθει τι θα πει αγάπη και συμπόνια. Η ανθρώπινη αγάπη βάζει όρους. Οι ελέφαντες αγαπούν άνευ όρων. Είναι πανέξυπνα ζώα. Προσανατολίζονται σαν να έχουν GPS, διανύουν τεράστιες αποστάσεις και θυμούνται ποιο μέρος ήταν ασφαλές και ποιο όχι. Πενθούν τους νεκρούς τους. Είναι ένα σημαντικό κομμάτι του οικοσυστήματος, ένα είδος συμβολικό. Μπορείτε να φανταστείτε τη Γη χωρίς τον κόσμο των ελεφάντων;»

Χαμένη και άνιση μάχη

Πριν από δύο με τρία χρόνια η κατάσταση για τους αφρικανικούς ελέφαντες ήταν απελπιστική. Οι επιστήμονες έφτασαν στο σημείο να πουν ότι θα υπάρξουν γενιές παιδιών στην Αφρική που θα γνωρίζουν τους ελέφαντες μόνο από τις σελίδες των βιβλίων και τις εικόνες της τηλεόρασης. «Χάνουμε τη μάχη», λέει ο ζωολόγος και ιδρυτής του STE Ίαν Ντάγκλας Χάμιλτον.

Στις 30 Μαρτίου του 2014 ο ήλιος είχε δύσει στη σαβάνα του εθνικού πάρκου. Ένα τηλεφώνημα τάραξε την ησυχία του Σαμπούρου: «Κυνηγοί με αυτόματα σκοτώνουν ελέφαντες. Χρειαζόμαστε ενισχύσεις». Ακολούθησε μια κανονική μάχη μεταξύ κυνηγών και των δασοφυλάκων. Θύμα ο 30χρονος ελέφαντας Κοϊτελέλ. Δέχθηκε 16 σφαίρες, αλλά οι κυνηγοί δεν πρόλαβαν να κλέψουν τους πολύτιμους χαυλιόδοντες. Οι ύαινες κατασπάραξαν το κουφάρι του. Δύο χρόνια μετά το κρανίο και τα οστά του Κοϊτελέλ βρίσκονται ακόμη εκεί στο σημείο που δολοφονήθηκε ως ένα μνημείο υπενθύμισης της συνεχιζόμενης εκκαθάρισης των ελεφάντων στην Αφρική.

Σύμφωνα με έρευνα το κυνήγι των ελεφάντων δεν είναι απλά συστηματικό, αλλά πραγματοποιείται σε βιομηχανική κλίμακα. Ο πληθυσμός έχει συρρικνωθεί κατά 30% από το 2007 έως το 2014. Περίπου 400.000 ελέφαντες έχουν απομείνει στην αφρικανική σαβάνα και ο αριθμός του μειώνεται σταθερά κατά 8% κάθε χρόνο.

Στη Μοζαμβίκη και στην Ανγκόλα η εξόντωση είναι ακόμα πιο συστηματική και ο πληθυσμός μειώνεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30%. Μια άλλη επιστημονική έρευνα του 2014 διαπίστωσε ότι το διάστημα 2010 – 2012 σκοτώθηκαν 100.000 ελέφαντες. Στη σαβάνα εύκολα υπολογίζεις το πληθυσμό των ελεφάντων. Στις δασώδεις περιοχές είναι πιο δύσκολο και κανείς δεν γνωρίζει τι συμβαίνει εκεί. Οι ελέφαντες δεν είναι από τα θηλαστικά που αναπαράγονται συχνά. Θα χρειαστούν τουλάχιστον 90 χρόνια για να φτάσουν στον πληθυσμό του 2002. Και αυτό μόνο αν το κυνήγι σταματήσει και πάψουν να υπάρχουν άνθρωποι που αγοράζουν τασάκια από ελεφαντόδοντο.

Το ελεφαντόδοντο είναι ό,τι τα διαμάντια και τα άλλα πολύτιμα ορυκτά της Αφρικής. Ένα επικερδές εμπόριο που προκαλεί πολέμους, συντηρεί συνδικάτα του οργανωμένου εγκλήματος και ένα μεγάλο εμπόριο στις αγορές της Ασίας.

Παλιότερα η ζήτηση για το πολύτιμο ελεφαντόδοντο προερχόταν από την Ευρώπη, την Αμερική και την Ιαπωνία. Μια ζήτηση που οδήγησε σε μια κανονική γενοκτονία. Από τους περίπου 1,3 εκατομμύρια ελέφαντες το 1979 απέμειναν οι μισοί. Περίπου 700 τόνοι παράνομου ελεφαντοστού έφευγε από την Αφρική κάθε χρόνο με προορισμό την Κίνα για να επεξεργαστεί και από εκεί να διοχετευθεί στην παγκόσμια αγορά.

Το 1989 η Συνθήκη για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών απαγόρευσε το εμπόριο του ελεφαντόδοντου. Για 15 με 20 χρόνια παρατηρήθηκε μια μείωση της σφαγής των παχύδερμων. Ο πληθυσμός παρουσίαζε σημάδια ανάκαμψης. Πριν από δέκα χρόνια η ζήτηση στην ραγδαία αναπτυσσόμενη οικονομία της Κίνας αυξήθηκε και το κυνηγητό ξανάρχισε. Σήμερα η Κίνα είναι ο τελικός προορισμός του 70% του συνόλου του παράνομου εμπορίου. Η τιμή πώλησης εκτινάχθηκε μεταξύ του 2012 και του 2014.

Σε κάποιες χώρες της Αφρικής η σφαγή γίνεται σε κλίμακα μαζικής εξόντωσης. Δηλαδή: στη Μοζαμβίκη και στην Τανζανία, δύο χώρες με σημαντικό αριθμό συγκέντρωσης ελεφάντων, ο πληθυσμός έχει μειωθεί κατά 53 έως 60% σε πέντε χρόνια. Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό σχεδόν δεν υπάρχουν πια ελέφαντες. Το ίδιο συμβαίνει και στις σαβάνες της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Στο Σουδάν, στην Ζιμπάμπουε και στην Γκαμπόν κανείς δεν ελέγχει τους κυνηγούς. Πέρυσι σκοτώθηκαν 20.000 ελέφαντες για να τους αφαιρέσουν τους χαυλιόδοντες. Περισσότεροι από ό,τι γεννήθηκαν. Στην Ασία, την άλλη μεγάλη ήπειρο σπίτι των ελεφάντων, έχουν απομείνει λιγότεροι από 50.000. Μια μείωση μεγαλύτερη του 50% σε 100 χρόνια. Η μάχη για την επιβίωση των μεγαλύτερων ζώων στη Γη είναι δύσκολη, άνιση και η νίκη δεν διαφαίνεται.

Γενετικές αναλύσεις σε κατασχεμένους χαυλιόδοντες αποκαλύπτουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του ελεφαντόδοντου που διακινείται παράνομα προέρχεται από μόλις δύο περιοχές της Αφρικής, οι οποίες μετατρέπονται τα τελευταία χρόνια σε απέραντα νεκροταφεία παχύδερμων.

Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το δραματικό πρόβλημα, ο βιολόγος Σάμιουελ Ουάσερ του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον συνεργάστηκε με την Interpol για να πραγματοποιήσει γενετικές εξετάσεις σε 28 μεγάλα φορτία αφρικανικού ελεφαντόδοντου που είχαν κατασχεθεί το διάστημα 1996-2014.

Το DNA των δειγμάτων συγκρίθηκε με τη γενετική υπογραφή κάθε επιμέρους πληθυσμού αφρικανικών ελεφάντων, η οποία είχε νωρίτερα προσδιοριστεί με γενετικές εξετάσεις σε δείγματα κοπριάς και τριχών από άγρια ζώα. «Η ανάλυση έδειξε μια μεγάλη αλλαγή στους δρόμους των λαθροθηρών, αναφέρει η ομάδα του ερευνητή στο κορυφαίο περιοδικό Science. Μέχρι το 2006, οι κύριες πηγές ελεφαντόδοντου ήταν η Ζάμπια και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Μετά το 2006 οι περιοχές αυτές εγκαταλείφθηκαν από τους λαθροθήρες, καθώς οι ελέφαντες εξαφανίστηκαν από τις ανατολικές περιοχές της ΛΔ Κονγκό και η Ζάμπια άρχισε να δέχεται διεθνείς πιέσεις για την προστασία των ελεφάντων».

Η απειλή κατά των ελεφάντων είναι μέρος μιας ευρύτερης καταστροφής που δεν μπορεί να αποτραπεί χωρίς την ενεργή συμμετοχή της πολιτείας, των ντόπιων πληθυσμών, ακτιβιστών, επιστημόνων, πολυεθνικών, δυνάμεων ασφαλείας. Το περιβάλλον αποδομείται μέσω της ανεύθυνης και της βάρβαρης συμπεριφοράς του ανθρώπου αλλά και της γενικευμένης αδιαφορίας. Κινδυνεύουμε να πετάξουμε στα σκουπίδια τρία δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.