Μπήκαν στην εφημερίδα με δακρυγόνα

Την παρακολουθούσα στο Twitter για καιρό,θαυμάζοντας το θάρρος και την καθαρή ματιά της στα εσωτερικά μιας φοβερά ιδιαίτερης όσο κι ενδιαφέρουσας χώρας, όπως είναι η σύγχρονη Τουρκία. Ξαφνικά, ένα πρωί ο λογαριασμός της γέμισε με εικόνες αστυνομικών να εισβάλλουν στο χώρο εργασίας της, να χτυπούν συναδέλφους της αλλά και όσους έσπευσαν να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους.

Μέχρι να της το απαγορεύσουν πάνοπλοι αστυνομικοί, η νεαρή δημοσιογράφος Ζεϊνέπ Καρατάς εργαζόταν για την Today’s Zaman, την αγγλική έκδοση της εφημερίδας Zaman που βρέθηκε στο στόχαστρο του Ταγίπ Ερντογάν και μέσα σε μια νύχτα μετετράπη με τη βία σε όργανο προπαγάνδας του κυβερνώντος κόμματος. Για χρόνια, η Today’s Zaman, μαζί με την αγγλική έκδοση της Hurriyet, υπήρξε η πιο αξιόπιστη αγγλόφωνη πηγή ενημέρωσης για την Τουρκία, φέροντας ένα καθαρά φιλελεύθερο πρόσημο – σε αντίθεση με την πολύ πιο συντηρητική «μαμά» Zaman.

Ο όμιλος Zaman βρέθηκε στο επίκεντρο της σύγκρουσης Ερντογάν-Γκιουλέν και, παρά τη διαχρονικά συντηρητική πορεία του, επέλεξε να περάσει… απέναντι, ασκώντας σκληρή κριτική στο κυβερνών κόμμα, κάτι που τελικά και πλήρωσε ακριβά. Οι πρωτοφανείς εικόνες από την επιχείρηση στα γραφεία της Zaman έκαναν το γύρο του κόσμου και επιβεβαίωσαν για ακόμα μια φορά ότι σήμερα, μετά από χρόνια σχετικής προόδου, η Δημοκρατία δοκιμάζεται ξανά στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Πρότεινα στη Ζεϊνέπ να συζητήσουμε για όλα αυτά και το δέχθηκε με χαρά, αφού πρώτα μου αντιπρότεινε να με φέρει σε επαφή με τους διευθυντές της εφημερίδας, ως πιο αρμόδιους να απαντήσουν για την τύχη της. Επέμεινα όμως ότι αυτή την ιστορία έχει αξία να την αφηγηθεί μια νεαρή και ενθουσιώδης φωνή, η γενιά της οποίας εξάλλου είναι αυτή που κυρίως πληρώνει το κόστος της αυταρχικής στροφής του προέδρου Ερντογάν. Να λοιπόν τα όσα συζητήσαμε.

Πότε ξεκίνησες να εργάζεσαι στην αγγλική έκδοση της Zaman; 

Ξεκίνησα τον Ιούνιο του 2014, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στις ΗΠΑ.

Τα περισσότερα άρθρα σου είχαν να κάνουν με τα δικαιώματα του ανθρώπου, τις μειονότητες και το κουρδικό ζήτημα, κάτι όχι ιδιαίτερα σύνηθες στο χώρο των τουρκικών ΜΜΕ. Παρενέβη ποτέ στη δουλειά σου η διεύθυνση της εφημερίδας;

Αυτά είναι τα θέματα που με ενδιαφέρουν περισσότερο και οι αρχισυντάκτες μου με ενθάρρυναν να τα αναπτύξω. H Zaman και η Today’s Zaman είχαν διαφορετικές γραμμές σύνταξης κι έτσι δεν έτυχε να συνεργαστώ ποτέ με τους αρχισυντάκτες της Zaman. Είμαι αρκετά βέβαιη ότι πολλά από τα άρθρα μου δεν θα είχαν δημοσιευθεί ποτέ στη Zaman.

Χρειάστηκε ποτέ να αυτολογοκριθείς;

Για να είμαι ειλικρινής, ναι. Έπρεπε να είμαι προσεκτική με τις λέξεις που χρησιμοποιούσα σε συγκεκριμένα άρθρα. Για παράδειγμα, έπρεπε να χρησιμοποιώ τη λέξη «τρομοκράτης» αντί της λέξης «μαχητής» και δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον όρο «γενοκτονία» γράφοντας για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Στην Τουρκία υπάρχει γενικά μεγάλη πίεση ως προς τις συγκεκριμένες πολιτικές σύνταξης. Ως ρεπόρτερ, ήμουν εκ των πραγμάτων αναγκασμένη να τηρήσω αυτούς τους κανόνες αλλά γνωρίζω ότι οι αρθρογράφοι στην Today’s Zaman μπορούσαν ελεύθερα να αποφασίζουν αν θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις λέξεις ή όχι.

Τα τελευταία χρόνια η ελευθερία του Τύπου στην Τουρκία δέχεται σημαντική επίθεση. Είχες δει την αστυνομική επιχείρηση στη Zaman να έρχεται; Αντιμετώπισες ποτέ προσωπικά κάποιο σοβαρό πρόβλημα λόγω της αρθρογραφίας σου; Φυσικά και γνωρίζαμε ότι η επέμβαση στη Zaman ερχόταν. Δεν αποτέλεσε έκπληξη. Νομίζω ότι ο τρόπος που έγινε, με υδροφόρες της αστυνομίας και δακρυγόνα, ήταν σοκαριστικός αλλά γενικά περιμέναμε εδώ και καιρό κάτι να συμβεί. Μιας και είμαι μια κάπως άγνωστη ρεπόρτερ, δεν ένιωσα ποτέ να απειλούμαι προσωπικά. Βέβαια, μετά τα πρόσφατα γεγονότα, είμαι λίγο περισσότερο ανήσυχη καθώς μετέδιδα στο Twitter τα όσα συνέβαιναν κι έτσι τράβηξα την προσοχή ορισμένων. Για παράδειγμα, γνωρίζω ότι η νέα διοίκηση που επιβλήθηκε στην εφημερίδα ρώτησε να μάθει περισσότερα πράγματα για μένα.

Παρακολούθησες τα γεγονότα από πάρα πολύ κοντά. Ίσως η ερώτηση είναι κάπως κλισέ αλλά πώς νιώθεις όταν βιώνεις κάτι τέτοιο; Έγραψες στο Twitter μέχρι και ότι εύχεσαι να απολυθείς, όπως και τελικά έγινε.

Είναι πολύ πιο τραυματικό από όσο περίμενα. Μιας και γνωρίζαμε ότι αργά ή γρήγορα θα συνέβαινε, πίστευα ότι ήμουν προετοιμασμένη. Όμως η παρουσία εκατοντάδων αστυνομικών και το παράνομο της επιχείρησης με θύμωσαν πραγματικά, ενώ τρομακτική ήταν και η κραυγαλέα λογοκρισία. Έγραψα ότι ήθελα να με απολύσουν γιατί γνώριζα πολύ καλά ότι δεν θα μπορούσα να δουλεύω για μια εφημερίδα με τόσο μεγάλη λογοκρισία, η οποία μετετράπη σε φιλοκυβερνητική φυλλάδα. Για λόγους αρχής όμως, δεν ήθελα να παραιτηθώ από μόνη μου, ακριβώς γιατί μας πήραν την εφημερίδα με αυτόν τον τρόπο.

Μετά από όλα όσα συνέβησαν στη Zaman, τι σκέφτεσαι για τη σύγχρονη Τουρκία; Περιμένεις τα χειρότερα να έρθουν; Εκτιμάς ότι είναι πράγματι υπαρκτό το σενάριο επιβολής ενός δικτατορικού καθεστώτος; 

Ναι, περιμένω τα χειρότερα να έρθουν και έχουν ήδη ξεκινήσει. Πλέον αρχίζουν να συλλαμβάνονται και ακαδημαϊκοί. Πιστεύω ότι ο πρόεδρος Ερντογάν επιμένει στην εγκαθίδρυση ενός προεδρικού συστήματος ως κάλυψη για την επιβολή ενός ολοκληρωτικά αυταρχικού καθεστώτος. Αν θέλουμε βέβαια να είμαστε ειλικρινείς, υπάρχει ήδη πλέον ένα de facto προεδρικό σύστημα, χωρίς τα θεσμικά αντίβαρα ενός ισχυρού συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης.

Στο δυτικό κόσμο, υπάρχει η αίσθηση ότι ένα μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας ανέχεται την αυταρχική στροφή του Ερντογάν. Η αντίδραση των πολιτών στην επιχείρηση εναντίον της Zaman σε ικανοποίησε;

Καθόλου. Τα όσα συνέβησαν καλύφθηκαν πάρα πολύ από τα διεθνή ΜΜΕ αλλά σχεδόν καθόλου από τα τουρκικά. Πολλοί έχουν εχθρικά αισθήματα για το κίνημα του Γκιουλέν, με το οποίο συνδεόταν η Ζαμάν, λόγω της παλαιότερης συμμαχίας του με το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Το κοινό έχει πικραθεί για μια σειρά λόγων, γι’ αυτό και δεν τρέφει καμία συμπάθεια γι’ αυτό που συνέβη. Δυστυχώς στην Τουρκία οι περισσότερες εφημερίδες ασχολούνται περισσότερο με την προώθηση της δικής τους πολιτικής ατζέντας παρά με τη μετάδοση των ειδήσεων, γι’ αυτό και πολλά μέσα μνησίκακα δεν θέλησαν να μεταδώσουν την εντελώς παράνομη επιχείρηση εναντίον της Zaman.

Αν και καταλαβαίνω και συμφωνώ με μεγάλο μέρος της κριτικής που ασκείται στο κίνημα του Γκιουλέν, η συμπεριφορά αυτή με ενοχλεί. Θα ευχόμουν τα τουρκικά ΜΜΕ να μεταδίδουν τις ειδήσεις όπως ακριβώς είναι και η τουρκική κοινωνία να υπερασπίζεται των δικαιώματα όλων των ανθρώπων, ακόμα και αν δεν συμπαθεί πάντοτε τους ίδιους τους ανθρώπους.