Κάθε φορά που οδηγώ στους αμερικανικούς δρόμους, βλέπω εικόνες Συντέλειας – το γνώριμο μεταβιομηχανικό τοπίο: εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, χέρσα γη, σπίτια που μοιάζουν στοιχειωμένα- η Συντέλεια όμως αναβάλλεται και οι ΗΠΑ συνεχίζουν την πορεία τους ως παγκόσμια υπερδύναμη.
Η εικόνα αυτή είναι πολύ παλιότερη από την πρώτη εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα κι από τη χρηματοπιστωτική κρίση: παρότι ο γενικός πληθυσμός των ΗΠΑ διπλασιάστηκε από το 1950, οι αριθμός των εργαζομένων στη βιομηχανία (βαριά και ελαφριά) μειώθηκε στις βορειοανατολικές πολιτείες και αυξήθηκε λίγο (όχι αναλόγως της πληθυσμιακής αύξησης) στις νοτιοδυτικές πολιτείες όπου η εργατική δύναμη είναι φτηνότερη, κυρίως λόγω των ισπανόφωνων μεταναστών. Όσα συμβαίνουν στην παραγωγή συνιστούν το κεντρικό πρόβλημα του Ομπάμα: η βιομηχανική απασχόληση μειώνεται διαρκώς μετά την κορύφωσή της (31,5 εκατομμύρια) το 2000 – παραλλήλως, μικρές και μεσαίες πόλεις που εξαρτώνται από συγκεκριμένες βιομηχανίες παρακμάζουν μαζί με τις βιομηχανίες. Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αναχαιτιστεί η επέκταση της λεγόμενης «Ζώνης Σκουριάς» - στις περιοχές του Μπάφαλο, του Πίτσμπεργκ, του Κλίβελαντ, του Σινσινάτι, του Ντιτρόιτ, του Μιλγουόκι, της Βαλτιμόρης- όπου τα παλιά εργοστάσια έκλεισαν (π.χ. τα χαλυβουργεία) εφόσον η εισαγωγή φτηνών προϊόντων από τον Τρίτο Κόσμο απεδείχθη πιο συμφέρουσα.
Σύμφωνα με το αμερικανικό πολιτικό μοντέλο δεν τίθεται ζήτημα κρατικού παρεμβατισμού σ’ αυτή τη διαδικασία: το μόνο που μπορεί να κάνει η προεδρία είναι να τοποθετήσει «κίνητρα». Πράγμα που έκανε με την εφαρμογή της ΝΕΙ (Νational Export Initiative) η οποία προβλέπει τον διπλασιασμό των αμερικανικών εξαγωγών από το 2010 μέχρι το 2014 και τη «στήριξη» για δημιουργία 2 εκατομμυρίων νέων θέσεων εργασίας. Όμως, η ΝΕΙ δεν απέδωσε καρπούς.
Πολλά από τα προβλήματα των ΗΠΑ οφείλονται στο ίδιο το Σύνταγμα που δεν καταφέρνει να εκσυγχρονιστεί: για παράδειγμα, το εκλογικό σύστημα, η ανάδειξη προέδρου μέσω του εκλεκτορικού κολεγίου, είναι αναχρονιστικό – αντιστοιχεί σε μια πολύ μικρότερη χώρα τόσο από την άποψη του πληθυσμού όσο κι από την άποψη του ρόλου της στον κόσμο. Επίσης, η τετραετία είναι υπερβολικά σύντομο διάστημα: πρέπει να γίνει πενταετία – στις ΗΠΑ ένας χρόνος (τουλάχιστον) καταναλώνεται στην προεκλογική εκστρατεία, ενώ οι εκκρεμότητες πολλαπλασιάζονται. Όμως, κανείς δεν τολμά να αγγίξει το Σύνταγμα που καταλήγει ένα ακόμη ιερό κείμενο. Το status quo εξουδετερώνει όλες τις πρωτοβουλίες – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι λείπουν οι πρωτοβουλίες. Στο Κογκρέσο εκτυλίσσονται μάχες• κι αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύουν οι Ευρωπαίοι, υπάρχουν πολλοί ανεξάρτητοι ή «τριτοκομματικοί» γερουσιαστές και κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι (Green Party, Libertarian Party) οι οποίοι θέτουν, κατά καιρούς, μεγάλα ζητήματα: λόγου χάρη, το 1937 η τροποποίηση του Λάντλοου (κοινοβουλευτικού εκπροσώπου από την Ιντιάνα) προέβλεπε δημοψήφισμα για οποιαδήποτε εμπλοκή των ΗΠΑ σε πόλεμο. Η τροποποίηση δεν πέρασε. Το 2003, το 2004, το 2005 και το 2008, πολλά μέλη του Κογκρέσου προσπάθησαν να περάσουν ομοσπονδιακό νόμο εναντίον του γάμου των ομοφυλοφίλων – ούτε αυτός ο νόμος πέρασε και το ζήτημα εκκρεμεί σε πολιτειακό επίπεδο. To 2004 δεν υπερψηφίστηκε νομοσχέδιο για τον περιορισμό της οπλοφορίας (που αποτελεί μέρος του Δεύτερου Άρθρου του Συντάγματος περί προστασίας της ζωής και της περιουσίας), ενώ η δημόσια διαμάχη συνεχίζεται άνιση: το 2007 οι δαπάνες για την προπαγάνδα υπέρ της οπλοφορίας έφτασαν τα δύο εκατομμύρια δολάρια έναντι 61.000 υπέρ του περιορισμού της.
Η προεκλογική εκστρατεία παρατράβηξε: ενώ τα προβλήματα γίνονται όλο και πιο πιεστικά δαπανάται χρήμα (2,6 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο το 2012) και ενέργεια για προεκλογικές παραστάσεις χωρίς περιεχόμενο. Στο Ιλινόι, οι εθελοντές του Δημοκρατικού Κόμματος, χτυπάνε ένα-ένα τα κουδούνια των σπιτιών, βάζουν το κεφάλι τους στο άνοιγμα της πόρτας και ρωτούν: «Μήπως υπάρχει εδώ κάποιος αναποφάσιστος;» Εγώ ντρέπομαι. Και θαυμάζω την αμερικανική κοινωνική ευγένεια: απ’ όσο ξέρω, δεν σημειώθηκε καμιά δυσάρεστη σκηνή. Ωστόσο, οι Δημοκρατικοί –τους οποίους παρακολουθώ από πιο κοντά- ήταν και παραμένουν ανυπόφοροι: ο γνωστός σκηνοθέτης Μάικλ Μουρ γύρισε ένα προπαγανδιστικό βίντεο με ηλικιωμένους που βρίζουν τον Μιτ Ρόμνι με όρους όπως «motherfucker” και “dick” συνοδεύοντας τις απειλές με σχετικές χειρονομίες. Ομοίως, προπαγανδιστικό βίντεο με τη Λένα Ντάναμ συγκρίνει την «πρώτη ψήφο» των 18άρηδων με την πρώτη σεξουαλική εμπειρία – και καταλήγει ότι ο Μπαράκ Ομπάμα είναι προτιμότερος από τον Μιτ Ρόμνι. Αλλά, για να είμαι δίκαιη, η ιδέα της παρθενίας έχει κλαπεί από την προεκλογική εκστρατεία του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Όσο για τη Μισέλ Ομπάμα πήγε σε όλα (σχεδόν) τα πρωινάδικα και σε όλα (σχεδόν) τα μεταμεσονύκτια σόου, επιδεικνύοντας υπερβολική οικειότητα με τους τηλεπαρουσιαστές και το κοινό. Σε ερώτηση «Προτιμάτε τον πρόεδρο με σλιπάκι ή με μποξεράκι;» η Μισέλ Ομπάμα απάντησε «Με τίποτα από τα δύο» - και πάλι ντρέπομαι για λογαριασμό της. Αλλά, το αποκορύφωμα ήταν η εισβολή της με ντουντούκα σε δωμάτιο κοιμισμένου ψηφοφόρου• το βίντεο υπήρξε μια από τις λαμπρές πρωτοβουλίες της εκπομπής του Τζίμι Φάλον του NBC. Έχουμε πέσει πολύ χαμηλά – κι αυτός ο λαϊκισμός παροξύνει τα αισθήματα μίσους εναντίον του Ομπάμα.
Πιστεύω ότι έχει δίκιο ο Τόμας Σάγκρου, ένας από τους υποστηρικτές της αριστερής πτέρυγας των Δημοκρατικών, που κάνει λόγο για αναμόχλευση των ρατσιστικών παθών. Η εκλογή του Ομπάμα και η γοητεία που εξασκεί στον κόσμο (με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, το Νόμπελ: ένα δηλητηριώδες δώρο) προκαλούν αναδίπλωση της δεξιάς σε ακραίες ρατσιστικές θέσεις: η προεδρία Ομπάμα δεν σημαίνει υπέρβαση του ρατσιστικού παρελθόντος (το οποίο εξάλλου είναι πολύ πρόσφατο). Σημαίνει ότι το αμερικανικό έθνος είναι βαθιά διχασμένο: μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων του Ομπάμα τον στηρίζει μόνο και μόνο επειδή είναι Αφροαμερικανός - επειδή πρωταγωνιστεί σε ένα success story που τονίζει και αναδεικνύει την αμερικανική δημοκρατία.
Τέλος, να ποια είναι η εντύπωσή μου από τον Μπαράκ Ομπάμα: είναι ακούραστος (αναρωτιέμαι αν παίρνει κάποιο upper), δεν χάνει ποτέ την ψυχραιμία του και το διαρκές χαμόγελό του φαίνεται ειλικρινές• στις πολιτικές του θέσεις νομίζω ότι είναι “ακριβός στη ζάχαρη και φτηνός στο μέλι” υπό την έννοια ότι υπογραμμίζει δευτερεύοντα ζητήματα και αμελεί πρωτεύοντα. Πιστεύω ότι το θεμελιώδες σφάλμα του είναι αυτό που διαπράττουν οι περισσότεροι πρόεδροι: δεν κάνουν χρήση της εξουσίας τους• προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στους ψηφοφόρους τους, στους μη ψηφοφόρους τους, στους εχθρούς τους, στα μέσα ενημέρωσης. Προσπαθούν να εξασφαλίσουν μια ακόμη τετραετία. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Μπαράκ Ομπάμα “δεν έκανε τίποτα” ή ότι “δεν διαφέρει από τον Μιτ Ρόμνι” όπως υποστηρίζει η άκρα αριστερά. Αν η άκρα αριστερά κάνει τον κόπο να συμβουλευτεί τα πρακτικά της προεδρίας θα δει ότι κάθε εβδομάδα ο Ομπάμα πρότεινε – και συνήθως περνούσε, με οριακή πλειοψηφία, στο Κογκρέσο και στη Βουλή των Αντιπροσώπων- ένα κανούργιο “μείζον” νομοσχέδιο. Στη συνέχεια, παραδέχομαι ότι η δομή της αμερικανικής οικονομίας και κοινωνίας παρεμπόδιζε την πλήρη εφαρμογή του – οι νοοτροπίες, το ξέρουμε πολύ καλά κι από το ακραίο παράδειγμα της Ελλάδας, χρειάζονται πολύ χρόνο για να μεταλλαχθούν. Λείπει λοιπόν ο χρόνος: για να εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις στην υγεία, στην παιδεία, στη στέγαση, στην ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων, στην απασχόληση, χρειάζεται μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο. Προπάντων, χρειάζεται ευρύτερη συναίνεση: ο Ομπάμα έχει αντέξει αφόρητες πιέσεις κι επιπλέον δεν ήταν τυχερός σαν τον Μπιλ Κλίντον για τον οποίον η οικονομική συγκυρία ήταν, ή φαινόταν, ευνοϊκή.
Oδηγώντας περνάω τα σύνορα της Ιντιάνα. Η Whirlpool, μια από τις πιο επιτυχημένες εταιρείες ψυγείων, έκλεισε το εργοστάσιο εδώ στο Έβανστον και μετακόμισε στο Μεξικό. Δεν είχε απώλειες σε απόλυτους αριθμούς – είχε μείωση των κερδών. Χάθηκαν 1.1000 θέσεις εργασίας και, καταμεσής στην πεδιάδα, διαγράφεται τώρα ένα ακόμη εγκαταλειλειμμένο εργοστάσιο. Πιο κάτω, στο Χέντερσον, στα βάθη της Ιντιάνα, ένα πλακάτ γράφει: Ο ΟΜΠΑΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΑΥΡΟΣ, ΕΙΝΑΙ ΚΟΚΚΙΝΟΣ.
8°
