Κρίση 500 ετών

Από την γερμανική Süddeutsche Zeitung

«Η Ισπανία χαράμισε για δεύτερη φορά τις ελπίδες της για οικονομική ανάπτυξη». Αυτό τουλάχιστον διατείνεται ο Sebastian Schoepp της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung. Ο Γερμανός συντάκτης εξωτερικών θεμάτων εξηγεί ότι η πρώτη ευκαιρία χάθηκε το 1492 με την ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου και η δεύτερη το 1986 όταν η Ισπανία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα υποστηρίζει ότι η αντι-οικονομική και αντιαναπτυξιακή σκέψη είναι βαθιά ριζωμένες στην ιστορία και στην κουλτούρα της Ισπανίας. Ακολουθούν αποσπάσματα από το άρθρο του στην Süddeutsche Zeitung.

«Τι πάει στραβά με την Ισπανία; Επί ηγεμονίας του πρωθυπουργού Jose Maria Aznar (1996-2004) υπήρξε το μοντέλο, το ‘παιδί θαύμα’ της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορούσε την ανάπτυξη. Οι Βρυξέλλες χρηματοδοτούσαν με διαρθρωτικά έργα €150 δισεκατομμυρίων την τότε τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της ζώνης του ευρώ.

Και σήμερα αντί για κερδοφόρα εργοστάσια, η άγονη γη της Ανδαλουσίας και της Καστίλης έχει γεμίσει με εγκαταλελειμμένα κρατικά έργα. Η γη της Ισπανίας είναι το ίδιο νεκρή με τα απομεινάρια του κάστρου του Ελ Σιντ. Αυτές οι δύο εποχές, αυτές οι δύο επαρχίες αντιπροσωπεύουν το αντι-οικονομικό κοινωνικό μοντέλο που χαρακτηρίζει την Ισπανία για μισή χιλιετία.

Τον 20ο αιώνα η Ισπανία βιώνει μια αυτοεπιβαλλόμενη απομόνωση, η οποία έληξε την δεκαετία του ’60, όταν ο δικτάτορας Φράνκο άνοιξε τα σύνορα της Ιβηρικής χερσονήσου στους τουρίστες. O Ισπανός δοκιμιογράφος Juan Goytisolo έγραφε σχετικά το 1969: ‘η Ισπανία μπήκε με καθυστέρηση στην σύγχρονη εποχή. Ενθουσιασμένη και βιαστική σαν τον τύπο που φτάνει τελευταίος στο γλέντι άρχισε να καταβροχθίζει τα πάντα για να αποζημιωθεί για τον χαμένο χρόνο’.

Είκοσι χρόνια μετά, η Ισπανία με την ίδια ανυπομονησία άρχισε να ξοδεύει το ‘μάννα εξ ουρανού’ των Βρυξελλών, το οποίο ερχόταν με τη μορφή διαρθρωτικής βοήθειας. Αντί να επενδύσει το ‘μάννα’ σε μια παραγωγική κοινωνία, ήθελε να ‘μπει’ στην μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια όσο πιο γρήγορα γινόταν. Ήθελε πάνω από όλα να δείχνει εκσυγχρονισμένη.

Τα κεφάλαια έπεσαν στην στεγαστική αγορά. Στην αρχή διοχετεύτηκαν συνετά και μετά ήρθε η υπέρ-νεοφιλελεύθερη πολιτική του Aznar και η κατάσταση ξέφυγε εκτός ελέγχου.

Ο θρίαμβος της αντιπαραγωγικής λογικής των Ισπανών ξεκινάει το 1492. Οι Ισπανοί δεν ανακάλυψαν μόνο την Αμερική. Κατατρόπωσαν, επίσης, τα απομεινάρια των Αράβων στην Γρανάδα. Τα χρόνια που ακολούθησαν είχαν μοναδικό σκοπό να πετάξουν στην θάλασσα το μουσουλμανικό και εβραϊκό στοιχείο του πληθυσμού που είχε απομείνει στην Ιβηρική. Ξεφορτώθηκαν τις δύο πληθυσμιακές ομάδες που ασχολούνταν αποκλειστικά με το εμπόριο και την αγορά. Βλέπετε οι Ισπανοί ευγενείς μισούσαν τη δουλειά. Ένας παράξενο κώδικας τιμής τους απαγόρευε να δουλεύουν και τους έδινε το θεόσταλτο ιερό καθήκον της τέχνης του πολέμου.

Ο πλούτος των αποικιών κυλούσε στην Ισπανία σαν ρευστός χρυσός. Η κεντρική Ευρώπη πλούτιζε με τον χρυσό των Ίνκας, την ώρα που οι Ισπανοί ευγενείς τα σπαταλούσαν όλα σε ολέθριες αγροτικές ιδιοκτησίες, τα γνωστά λατιφούντια. Για 300 ολόκληρα χρόνια η Ισπανική Ιερά Εξέταση έβλεπε μια αίρεση σε καθετί που μπορεί να είχε σχέση με την παραγωγικότητα. Όποιος ασχολούταν με την έρευνα ή είχε το θράσος να ασχολείται με τα γράμματα κατέληγε στην πυρά. Μετά την Ιερά Εξέταση, ο εθνικιστικός καθολικισμός φρόντισε να κρατήσει την Ισπανία μακριά από την πρόοδο.

Μόνο στη Χώρα των Βάσκων και στην Καταλονία τόλμησαν να εμφανιστούν κάποιες βιομηχανικές υποδομές. Ακόμα και το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ισπανίας σχεδιάστηκε, έτσι ώστε να μην πλησιάζει την Ευρώπη. Τότε καθιερώθηκε η έκφραση ότι τα σύνορα της Ευρώπης τελειώνουν στα Πυρηναία.

Ο 19ος αιώνας μπαίνει με τη δυναμική, εμπορική και πολιτικά συνειδητοποιημένη μεσαία τάξη. Μαζί της εμφανίζεται το αναρχικό κίνημα, το οποίο ήταν εντονότερο και ισχυρότερο στην Ισπανία από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Θριαμβευτής την δεκαετία του ’30, ο Αναρχισμός συνθλίβεται από τον Φράνκο στον εμφύλιο πόλεμο. Και με τον Φράνκο η Ισπανία επιστρέφει στον μεσαίωνα της Ιεράς Εξέτασης. Για να εξασφαλίσει την ειρήνη ο Φράνκο προώθησε την ακινησία και φρόντισε με οικονομική και στεγαστική στήριξη να κάνει όλους τους Ισπανούς ιδιοκτήτες γης.

Παρόλο που οι Ισπανοί προσπέρασαν την πολιτική αναταραχή με την πτώση της χούντας το 1975 και κατάφεραν να δημιουργήσουν μια ανοικτή, φιλική και ανεκτική κοινωνία, στον τομέα της οικονομίας έμειναν κολλημένοι στο παρελθόν. Ακόμα υπάρχουν εφημερίδες ή ιστολογία που φαγώνονται σαν τα κοκόρια για αναχρονιστικούς τοπικισμούς ανάμεσα σε Βάσκους και Καστιλιάνους ή Καταλανούς και Ανδαλουσιανούς. Αυτό το κοντόμυαλο των Ισπανών απαγορεύει τους Καστιλάνους να παρατήσουν τους παραγωγικούς Βάσκους, οι οποίοι αρνούνται πεισματικά να μοιραστούν το οτιδήποτε με τους υπόλοιπους.

Σήμερα η απαραίτητη αλλαγή σε μια κοινωνία προσανατολισμένη στην έρευνα, την παραγωγή και την εκπαίδευση μένει πίσω λόγω της αναγκαστικής λιτότητας. Εφόσον η Ευρώπη διστάζει να ρίξει τα σύνορα των Πυρηναίων και να συμβάλει με στοχευμένη βοήθεια στον εκσυγχρονισμό του οικονομικού και εκπαιδευτικού συστήματος, οι Ισπανοί θα πρέπει να αναζητήσουν καταφύγιο σε ένα πολύ εθνικό τους χαρακτηριστικό, το οποίο εμπόδιζε τόσα χρόνια την πρόοδο τους: την ολιγάρκεια. Οι Ισπανοί γνωρίζουν τι σημαίνει κρίση. Την αντιμετωπίζουν εδώ και 500 χρόνια».