Ποιος έχασε την Ελλάδα;

Από τη European Voice © Project Syndicate, 2012.

Το παιχνίδι των αλληλοκατηγοριών στην Ευρώπη δεν έχει ακόμη αρχίσει. Μια συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και τους ιδιώτες πιστωτές και δημόσιους δανειστές της θα της επιτρέψει να τηρήσει την επόμενη προθεσμία αποπληρωμής του χρέους της στις 20 Μαρτίου. Θα πρέπει να επαινεθούν για ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση του ρεαλισμού. Οι ιδιώτες πιστωτές έχουν αποδεχθεί μια μείωση άνω του 50% επί των απαιτήσεών τους και μείωση των επιτοκίων, ελαφρύνοντας το χρέος περισσότερο από τα δύο τρίτα του.

Αλλά, ενώ βρέθηκε μια λύση την τελευταία στιγμή, πολλοί πιστεύουν ότι απλώς θα αναβάλει την ημέρα της κρίσης, καθώς η Ελλάδα δεν θα εφαρμόσει τα υπεσχημένα μέτρα λιτότητας, και θα καταλήξει είτε στο να αποφασίσει η ίδια να βγει από τη ζώνη του ευρώ ή να πεταχτεί έξω μετά από ενδεχόμενη στάση πληρωμών.

Ακόμη και πριν από την πρόσφατη συμφωνία, πολιτικοί ηγέτες στην Ολλανδία και τη Φινλανδία και κάποιοι στη Γερμανία, αναρωτιόνταν φωναχτά γιατί η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει στο ευρώ. Στην Αθήνα η αγανάκτηση έχει φτάσει σε νέα ύψη και οι πικρές αντιδικίες έχουν αρχίσει να θυμίζουν επικίνδυνα τις λυσσαλέες διαμάχες για τις γερμανικές αποζημιώσεις της δεκαετίας του 1920.

«Ποιος έχασε την Κίνα;» ρωτούσαν οι Αμερικανοί πολιτικοί τη δεκαετία του 1950, μετά τη νίκη των κομουνιστών του Μάο Τσε Τουνγκ το 1949. Οι Ευρωπαίοι μπορεί να αρχίσουν σύντομα να κάνουν την ίδια ερώτηση στον εαυτό τους για την Ελλάδα.

Ο κύριος υπεύθυνος, φυσικά, είναι οι ίδιοι οι Έλληνες. Η ανικανότητα των πολιτικών τους έχει φτάσει στον πάτο, οι πελατειακές σχέσεις έχουν δηλητηριάσει την κυβέρνησή τους, ο δείκτης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας κατατάσσει τη χώρα 80η στον κόσμο και τον Σεπτέμβριο του 2011 το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών είχε πραγματοποιήσει μόνο 31 από τους 75 φορολογικούς ελέγχους φυσικών προσώπων υψηλού εισοδήματος που είχε υποσχεθεί για το σύνολο του έτους.

Αλλά θα ήταν πολύ εύκολο να μείνουμε εκεί και να απαλλάξουμε την υπόλοιπη Ευρώπη από τις ευθύνες της.

Πρώτο σφάλμα των Ευρωπαίων αξιωματούχων ήταν να χρονοτριβήσουν για μήνες, μόνο και μόνο για να για παρουσιάσουν ένα μη ρεαλιστικό πρόγραμμα βοήθειας που προέβλεπε την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές το 2013. Είναι πλέον σαφές ότι θα χρειαστούν χρόνια, ίσως και μια δεκαετία, για να μεταρρυθμίσει η Ελλάδα την οικονομία της και να διορθώσει τις ανισορροπίες της.

Η λανθασμένη στρατηγική

Δεύτερο σφάλμα της Ευρώπης ήταν η ασυνάρτητη απάντησή της στην κρίση ρευστότητας. Δύο στρατηγικές ήταν δυνατές: είτε μια πρόωρη μείωση του δημόσιου χρέους της Ελλάδας που θα προκαλούσε την αποκατάσταση της ρευστότητας γρήγορα, ή η ανάληψη του ελληνικού χρέους από όλες τις χώρες στο όνομα της διατήρησης της αξιοπιστίας τους. Κάθε στρατηγική θα ήταν αποτελεσματική, αλλά η Γερμανία και η Γαλλία συμφώνησαν σε ένα μίγμα και των δύο, που δεν ήταν. Η Γερμανοί και οι Γάλλοι προσποιήθηκαν ότι η Ελλάδα ήταν ικανή να πληρώσει το χρέος της και τη δάνεισαν με τιμωρητικά επιτόκια, που έκανε την κατάσταση χειρότερη. Χρειάστηκαν 18 μήνες για να εγκαταλείψουν αυτήν την πολιτική.

Το τρίτο λάθος ήταν οι προτεραιότητες. Από την αρχή της κρίσης, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) διέγνωσε ένα διπλό πρόβλημα: αδύναμα δημόσια οικονομικά και μια σοβαρή απώλεια ανταγωνιστικότητας. Δυστυχώς, οι πολιτικοί επικεντρώθηκαν στο πρώτο, και ελαφρά τη καρδία, είχαν την ελπίδα ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα επιλύσουν το δεύτερο. Οι ελληνικές αρχές επένδυσαν το περισσότερο από το πενιχρό πολιτικό τους κεφάλαιο στη δημοσιονομική προσαρμογή και όχι στην οικοδόμηση μιας ανταγωνιστικής οικονομίας.

Το πρόγραμμα τώρα στο στάδιο της ολοκλήρωσής του αντιστρέφει τη σειρά των προτεραιοτήτων, θέτοντας την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη πριν από την ολοκλήρωση της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Παρόλα αυτά, παραμένει το ερώτημα γιατί για την απόφαση αυτή έπρεπε να περιμένουν σχεδόν δύο χρόνια.

Η έλλειψη ανάπτυξης

Τέταρτον, τίποτα ουσιαστικό δεν έχει γίνει για την ανάπτυξη. Ένα πρόγραμμα προσαρμογής είναι κατ' ανάγκην υφεσιακό, αλλά αυτό δεν χρειάζεται να εκμηδενίσει τις προσπάθειες για την οικονομική ανάκαμψη. Η Ελλάδα θα μπορούσε καταρχήν να υπολογίζει σε ένα μεγάλο ποσό της περιφερειακής αναπτυξιακής βοήθειας από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που υποχρησιμοποιείται λόγω έλλειψης τοπικής συγχρηματοδότησης. Χρειάστηκε να φτάσει το περασμένο καλοκαίρι μέχρι να αναγνωριστεί - και ακόμα και τότε μόνο σε περιορισμένο βαθμό - ότι η ενίσχυση αυτή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να υποστηρίξει την οικονομική ανάκαμψη.

Τελευταίο σφάλμα της Ευρώπης ήταν η αδιαφορία για τη δίκαιη κατανομή των βαρών. Είναι κατανοητό ότι το ΔΝΤ, ένα τεχνοκρατικό όργανο, δεν αποτολμά να πάει πέρα από τα μακροοικονομικά. Αλλά η ΕΕ είναι μια πολιτική οντότητα που έχει κάνει την κοινωνική δικαιοσύνη έναν από τους θεμελιώδεις στόχους της. Δεν μπορούν να ζητούν τη μείωση του κατώτατου μισθού, ενώ δίνουν δευτερεύουσα σημασία στη φοροδιαφυγή του 10% των υψηλότερων εισοδημάτων, η οποία κοστίζει το ένα τέταρτο των φορολογικών εσόδων.

Σε αντίθεση με τις εύκολες επικρίσεις, η Ευρώπη δεν μπορεί να κατηγορηθεί για την επιβολή λιτότητας στους Έλληνες. Αυτή είναι το απαραίτητο αποτέλεσμα μιας μεγάλης προσπάθειας οικονομικής στήριξης, και μια χώρα με τεράστιες οικονομικές ανισορροπίες πρέπει να υποστεί μέτρα μεγάλης οικονομικής αυστηρότητας.

Αλλά η Ευρώπη μπορεί να κατηγορηθεί για ένα αρχικά καθυστερημένο, κακοσχεδιασμένο, ασύμμετρο και άνισο πρόγραμμα. Εάν το ερώτημα για το ποιος έχασε την Ελλάδα ανακύψει μια μέρα, θα υπάρξουν αρκετές κατηγορίες για όλους.

*Ο Jean Pisani-Ferry είναι διευθυντής του Bruegel,(διεθνές οικονομικό think-tank), καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Paris-Dauphine και μέλος του Συμβουλίου Οικονομικής Ανάλυσης του Γάλλου πρωθυπουργού.