Orient Express

Θεσσαλονίκη – Κωνσταντινούπολη με τρένο. Ένα νυχτερινό δρομολόγιο που καταργήθηκε πριν από ένα μήνα. Μια κλινάμαξα με ιστορία. Ανήκε στην εταιρεία Βαγκόν Λι, την ιδιοκτήτρια του περίφημου Orient Express. Ήταν το πρώτο διηπειρωτικό τρένο της Ευρώπης. Ένωνε το Παρίσι με την Κωνσταντινούπολη. Κι όμως το θρυλικό τρένο ακόμα κάνει δρομολόγια. Είναι το τηλεοπτικό Orient Express, το οποίο ταξιδεύει μέσα από το κρατικό κανάλι της ΕΤ1 στη σύγχρονη Τουρκία.

Δεκατρία αυτοτελή ντοκιμαντέρ με πληθώρα θεμάτων από τους νομάδες και τους βοσκούς της τουρκικής υπαίθρου, έως τους λαούς της Ανατολικής Θράκης, το μωσαϊκό των διαφορετικών εθνοτήτων της, Έλληνες της Τουρκίας, τουρκικά ΜΜΕ, μόδα, μουσική, θρησκευτικά δόγματα, Μεβλεβίτες, εσωτερική μετανάστευση. Γι’ αυτό το ταξίδι μίλησε στην ATHENS VOICE η δημοσιογράφος και «ξεναγός» της σειράς, Τσάγλα Μεντερές.

«Ζω στην Ελλάδα αρκετά χρόνια. Παρατήρησα μετά το σεισμό του 1999 και μετά την πρώτη ελληνοτουρκική προσέγγιση σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών (Γιώργος Παπανδρέου - Ισμαήλ Τζεμ) ότι σαν κάπως να εξαφανίστηκε ο φόβος του ενός λαού προς τον άλλο. Ακολούθησε η επιτυχία του τουρκικού σίριαλ ‘Σύνορα της Αγάπης’ στην ελληνική τηλεόραση, άνοιξαν εστιατόρια με κουζίνα μικρασιάτικη, με ναργιλέδες και τέτοια. Έχω την αίσθηση ότι ο Έλληνας δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για την Τουρκία. Ιδίως έχω την αίσθηση ότι οι Μικρασιάτες Έλληνες δεν αντιμετωπίζουν την Τουρκία απλά ως μια γειτονική χώρα. Την αισθάνονται λίγο σαν πατρίδα τους. Έχω φίλους Έλληνες και είναι φανερό ότι μιλάμε την ίδια γλώσσα».

Σύμφωνα με την Τσάγλα στη σημερινή Τουρκία το υλικό για έναν κινηματογραφιστή είναι άφθονο. Και οι πρωταγωνιστές του πρόθυμοι να βγουν στην κάμερα.

«Ήθελα να δείξω την αληθινή πλευρά της χώρας. Όχι κάτι εμπορικό ή κάτι τουριστικό, αλλά πραγματικούς ανθρώπους με πραγματικά προβλήματα. Η αρχική ιδέα ήταν να πάρω το δρόμο του ελληνισμού στην Τουρκία και μέσω αυτού να δείξω τη σύγχρονη εικόνα της χώρας. Διαπίστωσα με τους συνεργάτες μου πόσο λίγοι είναι σήμερα οι Έλληνες, μόνιμοι κάτοικοι της Τουρκίας. Οι 3.000 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη δεν είναι αυτό που λέμε δυνατό δείγμα».

Η Κωνσταντινούπολη σήμερα

«Μια πόλη σε αναβρασμό. Πριν από 20 χρόνια δε θα έβλεπες κόσμο στο Πέραν να διαμαρτύρεται. Υπήρχε καταπίεση. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα κριτήρια της Κοπεγχάγης για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση άλλαξαν το σκηνικό. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα η Τουρκία προχώρησε. Μέσα από τα γυρίσματα του Orient Express είδα μία Τουρκία στους δρόμους. Φοιτητές, γυναίκες, συνδικαλιστές να διαμαρτύρονται κάθε μέρα μ’ άλλο αίτημα. Πιστεύω ότι οι επικείμενες εκλογές της 12ης Ιουνίου θα φέρουν νέες παραχωρήσεις σ’ ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Εικόνες από το gay pride της Κωνσταντινούπολης, διαμαρτυρίες φοιτητριών που δε θέλουν να χάσουν το δικαίωμα να φορούν μαντίλα, γυναίκες θύματα βιασμού ή εγκλημάτων τιμής. «Δεν είμαστε ακόμα ελεύθεροι», είναι ο τίτλος του επεισοδίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

«Υπάρχουν προβλήματα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, είναι ενδεικτικό ότι ο κόσμος δεν φοβήθηκε να βγει στην κάμερα μας για να μιλήσει. Το Gay Pride στην Κωνσταντινούπολη είναι πια θεσμός. Γίνεται κάθε χρόνο. Όπως μου είπαν πριν από δέκα χρόνια ήταν όλοι κι όλοι δέκα άνθρωποι. Σήμερα κατεβαίνει πλήθος κόσμου για να γιορτάσει. Μπορεί η αστυνομία να επεμβαίνει στην αρχή, αλλά τελικά υποχωρεί και τους αφήνει ελεύθερους να συνεχίσουν την πορεία. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα για την Τουρκία. Μπορεί να μην είναι ακόμα Ευρώπη, αλλά η συζήτηση έχει ξεκινήσει. Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Τουρκία ασκεί κριτική στο στρατιωτικό κατεστημένο και στους στρατηγούς. Για πρώτη φορά αναγνωρίζει το ‘κουρδικό’ ως πρόβλημα. Από την άλλη, δεν αρκεί να ψηφιστεί ένας νόμος, ο οποίος θα αναγνωρίζει τα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων. Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος σκέψης, η νοοτροπία. Να εκλείψει ο φόβος ή το μίσος μόνο και μόνο γιατί ο διπλανός σου είναι τραβεστί, ομοφυλόφιλος ή διαφορετικός από εσένα».

Η Πόλη με τα δύο πρόσωπα

«Αυτό το επεισόδιο έχει μια κινηματογραφική ματιά. Μοιάζει περισσότερο με ταινία παρά με ντοκιμαντέρ. Μιλάει για τη συνοικία Ταρλάμπασι, εκεί όπου κάποτε συνυπήρχαν Αρμένιοι, Εβραίοι και κυρίως Έλληνες. Την αποκαλούσαν ‘Μικρή Ελλάδα’. Ο φωτογράφος Φατίχ Πινάρ δείχνει τη σημερινή εικόνα μιας κάποτε ελληνικής συνοικίας. Και αμέσως μετά ο δημοσιογράφος Ονούρ Μπαστούρκ είναι ο ξεναγός στη νυχτερινή ζωή της γειτονιάς, Ασμαλί Μεστζίτ στην ακτή του Βοσπόρου. Από την μια η φτωχογειτονιά και από την άλλη οι νεόπλουτοι Τούρκοι. Η μία συνοικία από την άλλη απέχει δέκα λεπτά με τα πόδια. Σα να λέμε Εξάρχεια – Σύνταγμα. Τόσο κοντά και τόσο διαφορετικά. Σα να ζουν σε δύο γκέτο. Ούτε οι μεν πηγαίνουν στους δε, αλλά ούτε οι δε στους μεν».

Μετά το ΔΝΤ

«Έχει δουλειά, κινείται χρήμα. Βεβαίως υπάρχει δίπλα σε όλα αυτά φτώχεια. Ωστόσο αυτό που με εντυπωσίασε είναι ότι οι Τούρκοι έχουν γίνει πιο δημιουργικοί. Ό,τι καινούργιο το κάνουν σε μεγάλη κλίμακα, αλλά με γούστο. Τους αρέσει η επίδειξη χωρίς να γίνονται κιτς. Θέλουν αυτό που δημιουργούν να είναι ωραίο και να πουλάει. Φόρμουλα 1, χειμερινοί αγώνες. Αναλαμβάνουν τα πάντα αρκεί να φέρνουν χρήμα στα κρατικά ταμεία. Ακόμα και οι πιο ευάλωτες κοινωνικά και οικονομικά ομάδες παρατήρησα ότι προσπαθούν να επινοήσουν νέες δουλειές. Πριν από 20 χρόνια δεν ένιωθα άνετα στη χώρα μου. Ήθελα να φύγω. Πήγα στη Νέα Υόρκη και απέφευγα τη συναναστροφή με την τουρκική κοινότητα. Δεν ένιωθα περήφανη ως Τουρκάλα. Τώρα το νιώθω».

Orient Express: ΕΤ1, Κυριακή, 20:00

Δημοσιογραφική Επιμέλεια: Çağla Menderes

Φωτογραφία-Σκηνοθεσία: SeyfettinTokmak, Kenan Kavut

Εκτέλεση Παραγωγής: Χρόνης Πεχλιβανίδης

Μία παραγωγή της ONOS PRODUCTIONS