Κοσμος

Songzhuang: Η μεγαλύτερη καλλιτεχνική αποικία της Κίνας

Πώς ένα αγροτικό χωριό μεταμορφώθηκε σε εστία δημιουργίας για χιλιάδες Κινέζους καλλιτέχνες

Όλα ξεκινούν το 1994, όταν το καθεστώς διώχνει μία ομάδα εναλλακτικών νέων καλλιτεχνών από το μέχρι τότε στέκι τους - την πόλη Yuanmingyuan του Πεκίνου. Επίσημη δικαιολογία ήταν ότι η περιοχή έπρεπε να αφιερωθεί αποκλειστικά στην ανάπτυξη και δεν μπορούσε πλέον να τους φιλοξενεί. Η μεγάλη αυτή παράξενη παρέα, έψαχνε λοιπόν να βρει ένα μέρος μακριά από τα μάτια της κεντρικής εξουσίας, ένα μέρος που να μπορεί να της εξασφαλίσει ησυχία, ελευθερία αλλά και μία μποέμικη χαλαρότητα που τόσο επιθυμούσε. Βρήκε καταφύγιο σε ένα αγροτικό χωριουδάκι ανατολικά του Πεκίνου, στο Songzhuang. Εκείνη την εποχή κατοικούσαν εκεί μόλις 47 φτωχές οικογένειες που ασχολούνταν σχεδόν όλες με τη γεωργία. Οι καλλιτέχνες εγκαταστάθηκαν στα παλιά αγροτόσπιτα με τις μικρές αυλές και πίστεψαν ότι εκεί για πρώτη φορά μπόρεσαν να ζήσουν την ζωή που γούσταραν, να βρουν τον εαυτό τους. Σύντομα η πόλη αυτή έγινε το μεγαλύτερο και πιο ενεργό κέντρο της σύγχρονης τέχνης όχι μόνο του Πεκίνου αλλά και ολόκληρης της Κίνας με φήμη που ξεπερνά τα σύνορα της χώρας.

Εκτιμάται ότι το Songzhuang έχει γίνει την τελευταία 20ετία πατρίδα για πάνω από 5.000 καλλιτέχνες. Θεωρείται ακόμα ως μία από τις πρώτες περιοχές της Κίνας όπου κάποιος μπορούσε να απολαμβάνει πλήρη ελευθερία. Και αυτό ήταν αρκετό για να προσελκύσει καλλιτέχνες από όλη τη χώρα. Σήμερα ζουν εκεί περίπου 2.000 άτομα που καλύπτουν όλη την γκάμα των εικαστικών τεχνών. Παλιότερα το χωριό είχε και τον δικό του καλλιτεχνικό χαρακτήρα, ξεκίνησε κυρίως με έργα avant garde αλλά σήμερα βρίσκει κανείς εκεί τους πάντες και τα πάντα. Όλες οι καλλιτεχνικές σχολές συνυπάρχουν, όπως συνυπάρχουν και ζωγράφοι, ποιητές, κινηματογραφιστές και μουσικοί.

Στήνοντας την αποικία

Η ξαφνική μετοίκιση των καλλιτεχνών δεν πραγματοποιήθηκε χωρίς προβλήματα. Ο τότε τοπικός γραμματέας του κομμουνιστικού κόμματος, έχει παραδεχτεί ότι δεχόταν πιέσεις να διώξει τους νέους κατοίκους από το χωριό, κάτι που όμως δεν έκανε αφού θεώρησε ότι οι εκκεντρικοί αυτοί καλλιτέχνες θα μπορούσαν να συμβάλουν οικονομικά στην ανάπτυξη της περιοχής. Και έτσι έγινε. Μόνο και μόνο τα χρήματα που εισέπρατταν οι αγρότες νοικιάζοντας τη γη και τα σπίτια τους ξεπερνούσαν κατά 10 περίπου φορές ετησίως τα έσοδα που είχαν συνηθίσει να έχουν. Κατά γενική ομολογία όλο αυτό στάθηκε σαν αφορμή να μπει γενικά μία τάξη στην πόλη αφού οι έποικοι στήριξαν οικονομικά και κάποια βασικά έργα όπως η βελτίωση των δρόμων, ο φωτισμός και το πράσινο.

Δεν ήταν μόνο οι παλιοί κάτοικοι που κέρδισαν όμως από την δημιουργία αυτής της αποικίας, ήταν και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες. Πολλοί εξ αυτών πήγαν αρχικά εκεί απένταροι και άγνωστοι και γρήγορα κατάφεραν να δημιουργήσουν έργο και όνομα που τους άνοιξε πόρτες φέρνοντάς τους πολλά χρήματα. Το καθεστώς φυσικά μπορεί να χάρηκε που ξεφορτώθηκε από το κέντρο τους εναλλακτικούς τύπους με τις μπογιές, δεν έπαψε όμως να τους θεωρεί απειλή. Σύμφωνα με μαρτυρίες, για καιρό η αστυνομία χτυπούσε κάθε τόσο τις πόρτες των μποέμ εποίκων και τους απειλούσε μπας και καταφέρει να τους διώξει και από εκεί και να τους ξεφορτωθεί εντελώς.

Η ζωή στην αποικία

Οι παλιοί κάτοικοι του Songzhuang αρχικά δεν είδαν και με πολύ καλό μάτι το τσούρμο νεαρών με τα ξυρισμένα μαλλιά (ή και με τα μακριά μαλλιά) και τα τρύπια γεμάτα λεκέδες από μπογιές ρούχα. Άσε που εδώ που τα λέμε η τέχνη που υποστήριζαν ότι έκαναν οι εν λόγω αρτίστες τίποτα δεν έλεγε στους παραδοσιακούς χωριάτες αγρότες. Με τον καιρό το χωριό ολόκληρο μεταμορφώθηκε. Η εικόνα του άλλαξε κρατώντας όμως στοιχεία από την παλιό της εαυτό που εμπλουτίστηκαν με τις ανάγκες των νέων αποίκων. Δίπλα στους σκονισμένους δρόμους και τα φτηνά εστιατόρια, ξεπετιόντουσαν φουτουριστικά κτήρια από γκαλερί ή ατελιέ καλλιτεχνών. Εδώ και κάποια χρόνια μάλιστα λειτουργεί και ένα ανοιχτό παζάρι τέχνης όπου μπορεί κανείς να βρει από αυθεντικά αριστουργήματα μέχρι κακές απομιμήσεις διάσημων έργων σε χαμηλές τιμές.

Το Songzhuang κατάφερε παρά την δημοσιότητα που πήρε με τα χρόνια να διατηρήσει την ηρεμία και την ησυχία που ζητούσαν οι καλλιτέχνες. Ακόμα και σήμερα, ένας από τους μεγαλύτερους τουριστικούς οδηγούς τους Κίνας αναφέρει ότι ο επισκέπτης πρέπει να θυμάται ότι φτάνει σε ένα περιβάλλον πλήρους χαλαρότητας που οι ρυθμοί του δεν θυμίζουν καμία άλλη πόλη της χώρας. «Καλλιτέχνες και έμποροι τέχνης θα καθίσουν ευχαρίστως μαζί σας να παίξουν χαρτιά, να συζητήσουν ή να πιουν το τσάι τους. Εδώ είναι μία κοινότητα με αργούς ρυθμούς όπου το να απολαμβάνεις τη ζωή έχει ιδιαίτερη αξία», σημειώνεται.

Για να κατανοήσει κανείς τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το Songzhuang στην καλλιτεχνική κοινότητα της Κίνας, πρέπει να θυμηθεί πως αυτή ζούσε στο παρελθόν. Οι παλιότεροι θυμούνται ότι η έννοια του ανεξάρτητου καλλιτέχνη για πολλά χρόνια ήταν άγνωστη στην Κίνα. Αρχικά επιβίωναν μόνο οι στρατευμένοι κομμουνιστές καλλιτέχνες με υποχρέωση να υπηρετούν τον λαό, στη συνέχεια έπρεπε να δουλεύουν μόνο μέσα στα στενά πλαίσια των εργατικών σωματείων των καλλιτεχνών και καθώς το κόμμα άρχισε να χαλαρώνει τον περιοριστικό κλοιό του, οι καλλιτέχνες απελευθερώθηκαν και άρχισαν να δημιουργούν ακόμα και συγκρουσιακά έργα ενώ άρχισαν και να φτιάχνουν μικρές δικές τους ανεξάρτητες ομάδες.

Σήμερα πια κανείς δεν αμφισβητεί την σημαντικότητα του Songzhuang ως μία ιδιότυπη καλλιτεχνική κοινότητα. Υπολογίζεται ότι το 2005 περίπου 3.000 καλλιτέχνες ζούσαν εκεί και μαζί τους ανέπνεαν ελευθερία και άλλες κατηγορίες Κινέζων πολιτών που δυσκολεύονταν σε άλλες πόλεις. Οι πρώτοι άποικοι γρήγορα πλαισιώθηκαν και από καλλιτέχνες ακτιβιστές των δικαιωμάτων (κυρίως gay αλλά και άλλους) που συνέβαλαν και αυτοί με τη σειρά τους στο να αποκτήσει η περιοχή την φήμη ενός αντισυμβατικού καλλιτεχνικού παράδεισου.

Το 2006 η κυβέρνηση του Πεκίνου χαρακτήρισε πια επίσημα το Songzhuang «βάση πολιτιστικής παραγωγής». Είχε βέβαια προηγηθεί και η μεγάλη επιτυχία του 1ου Φεστιβάλ Τεχνών του Songzhuang που συγκέντρωσε ντόπιους και διεθνείς καλλιτέχνες. Εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2015 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού της Κίνας και παρουσίασε πάνω από 600 έργα. Την ίδια περίπου εποχή χτίστηκε και το Songzhuang Art Museum που διαθέτει ήδη μία πλούσια και σημαντική συλλογή. Μέσα σε λίγα χρόνια η επιτυχία και η φήμη του φεστιβάλ μεγάλωσε τόσο ώστε το 9ο φεστιβάλ τον Σεπτέμβριο του 2015 διήρκησε 13 ημέρες και φιλοξένησε πάνω από 1000 έργα Κινέζων και ξένων καλλιτεχνών. Για το μέλλον ο βασικός φόβος είναι η πιθανή αλλοτρίωση της πόλης. Και αυτό λόγω της έντονης εμπορευματοποίησης της τέχνης - και κατά συνέπεια της περιοχής - αλλά και λόγω των πολλών και μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών που πραγματοποιούνται στην Κίνα εξαιτίας της υπερφόρτωσης των πόλεων. Αυτά όλα ενδέχεται να επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στο Songzhuang, τέτοιες που πολλοί φοβούνται ότι θα χάσει τελικά τον ελεύθερο, αναρχικό αλλά και ήρεμο χαρακτήρα του.